در آغاز بعثت پیامبر ـ صلی اللّه علیه و آله ـ برای حفظ قرآن از تحریف و نابودی، راهی جز به خاطر سپردن آیات الاهی وجود نداشت؛ ولی اکنون ـ که چاپ و نشر به پیشرفتی باور نکردنی دست یافته ـ چرا از حفظ قرآن سخن می‌گوییم؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت: کلام الاهی تنها برای جلوگیری از تحریف و نابودی به خاطر سپرده نمی‌شد تا با پیشرفت صنعت چاپ حفظ بیهوده جلوه کند. این امر انگیزه‌های گوناگون دارد که برخی از آن‌ها عبارت است از:
1. جلوگیری از تحریف
چنان‌که گفته شد، در صدر اسلام آیات قرآن به صورت پراکنده و بر پوست و استخوان‌های شانه و دنده‌های جانوران، چوب‌های درخت خرما، سنگ‌های سفید، کاغذ و پارچه ثبت می‌شد؛[1] و احتمال نابودی یا تحریف کلام الهی همواره وجود داشت. در این موقعیت، پیامبر اسلام ـ صلی اللّه علیه و آله ـ مسلمانان را به حفظ قرآن سفارش کرد و حتی گروهی را برگزید تا بدین کار پردازند.[2]
2. عمل به قرآن
یکی از اهداف «حفظ» آیات قرآن، عمل به مضامین آن است. وقتی انسان کلام وحی را به خاطر می‌سپارد، ناخود آگاه جانش تأثیر می‌پذیرد و او را در مسیر عمل به دستورهای خداوند پیش می‌برد. پاداش بسیار حافظان قرآن ـ که در برخی از روایات به چشم می‌خورد ـ بدین جهت است که آنان پیوسته آیات الاهی را تکرار می‌کنند و گوشت و پوست خود را با آن می‌آمیزند. در این موقعیت، احتمال این‌که خداوند آن‌ها را سمت کمال و سعادت رهنمون نشود، بعید می‌نماید.
عمل به آیات الاهی، از دیرباز مورد توجه حافظان و قاریان بوده است. چنان‌که صحابه‌یی مانند عثمان و أبی و عبدالله بن مسعود گفته‌اند: چون ده آیه از رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ می‌آموختیم تا آن‌ها را به طور کامل به خاطر نمی‌سپردیم و عمل نمی‌کردیم، به فراگیری آیات دیگر نمی‌پرداختیم.[3]
3. بهره‌مندی از عبادت
در آیین اسلام، به خاطر سپردن آیات قرآن عبادتی مهم به شمار می‌رود و پاداش دارد. بیش‌تر روایاتی که درباره‌ی ارزش و اهمیت حفظ قرآن ذکر شده است، نگاه ابزاری ندارند و حفظ را تنها برای جلوگیری از تحریف عبادت نمیشمارند. در نگاه معصومین ـ علیهم السّلام ـ نفس به خاطر سپردن آیات الهی عبادت است و پاداش دارد. امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: «اَللّهُمَ فَحَبِّبْ اِلَیْنا حُسْنَ تِلاوَتِهِ وَ حِفْظِ آیاتِهِ.»[4]خداوندا، تلاوت قرآن و حفظ آیاتش را برای ما دوست داشتنی فرما. این دعا نشان می‌دهد که نفس تلاوت قرآن و حفظ آن محبوب حضرت است؛ و امام ششم ـ علیه السلام ـ به خاطر سپردن آیات الاهی را، بی‌توجه به مسئله‌ی تحریف، از حضرت احدیت درخواست می‌کند.
مرحوم طبرسی در کتاب مکارم الاخلاق[5] بابی با عنوان «صلاه حفظ القرآن» دارد که نشان می‌دهد «حفظ قرآن» ذاتاً ارزش‌مند است و از عبادات شمرده می‌شود.
[1] . التمهید، ج 1، ص 281.
[2] . مجمع البیان، ج 1، ص 43.
[3] . تفسیر قرطبی، ج 1، ص 39.
[4] . مستدرک الوسائل، ج 4، ص 375.
[5] . مکارم الاخلاق، ج 2، ص 137.
سید مجتبی حسینی
