اللّهم صَلِّ عَلَی محَمّدٍ وَ آلِ محمَّدٍ و اسمَع نِدائی إذا نادَیتُک و اسمَع دُعائی إذا دَعَوتُک و أقبِل عَلَی إذا ناجَیتُک فَقَد هَرَبتُ إلیکَ وَ وَقَفتُ بَینَ یدَیک.
مناسبترین بحث در ایام ماه مبارک رمضان، بحث دعا است؛ چون اهل معرفت میگویند ماه رمضان، ماه سلوک اِلیالله و دار ضیافتالله و ماه نزول و فرود کلام الهی از مصدر وحی و ماه صعود کلام عبد و تقاضای او از ربّ است. لذا در باب ماه مبارک رمضان، بهترین اعمال بازگو کردن کلام ربّ است، یعنی تلاوت قرآن که پاداشش نسبت به زمانهای دیگر اصلاً قابل قیاس نیست.
رمضان، ماه گسستن و پیوستن
همچنین این ماه، ماه دعا است. دعا ـیعنی درخواست عبد از ربّشـ در این ماه مقبول است و به تعبیری که در روایات داریم، بین عبد و ربّ دیگر هیچ حجابی در میان نیست. لذا ما این تعبیر را میکنیم که ماه مبارک رمضان ماه گسستن و ماه پیوستن است؛ گسستن از غیر ربّ و پیوستن به ربّ. این که در روایات متعدده به دعا در ماه مبارک رمضان سفارش شده است، جهتش همین است که دیگر حجابی در کار نیست و آنچه را که عبد بخواهد با ربّش راز و نیاز کند، بدون هیچگونه حجابی به ربّ او میرسد و حتی مقبول هم واقع میشود. من در گذشته به این روایات اشاره کردم و حالا هم به یکی دو روایت اشاره دارم و بعد وارد بحثم میشوم.
درهای آسمان گشوده شده است
روایت از پیغمبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) است که حضرت فرمودند: “إِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ فِی أَوَّلِ لَیْلَهٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَا تُغْلَقُ إِلَى آخِرِ لَیْلَهٍ مِنْه “.[1] تمام درهای آسمان- اشاره به جهت عِلوی است، یعنی آن عالم برتر از عالم ماده- در اوّلین شب ماه رمضان، یعنی امشب، باز میشوند؛ و این درها تا آخرین شب ماه مبارک رمضان بسته نمیشوند.
علی(علیهالسلام) در روایتی فرمود: “أَلَا وَ أَبْوَابُ السَّمَاءِ مُفَتَّحَهٌ مِنْ أَوَّلِ لَیْلَهٍ مِنْهُ “؛ آگاه باشید! تمام درهای آسمان از اوّلین شب ماه مبارک رمضان باز است. “أَلَا وَ الدُّعَاءُ فِیهِ مَقْبُول “.[2] آگاه باشید! دعا در این ماه مبارک پذیرفته شده است.
چه بسا آن روایت پیغمبر اکرم که فرمودند ماه رجب ماه خداوند است، ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امّت من است، اشارهای به این باشد که امّت من که ربوبیت حق را پذیرفتهاند در این ماه میتوانند از ربوبیت حق کمال استفاده را کنند. لذا میفرماید ماه رمضان، ماه امّت من است؛ نمیفرماید ماه خدا یا ماه من است. امّت پیغمبر چه کسانی هستند؟ آنهایی هستند که ربوبیت خدا را پذیرفتهاند. آنها میتوانند در این ماه از ربوبیت حق کمال استفاده را ببرند. ربّ “پرورشدهنده ” است؛ هرچه میخواهی در این ماه بخواه، هیچ حجابی در کار نیست. لذا خواستم به دوستان عرض کنم که باید هر لحظه از لحظات این ماه را قدر بدانیم و از آن بهترین بهره را نسبت به درخواستهای مادّی و معنوی بگیریم.
دعای مأثور و غیرمأثور
در سال گذشته بحث من به اینجا رسید که دعاها را به دعای غیرمأثور و دعای مأثور تقسیمبندی کردم. دعای غیرمأثور عبارت از آن دعایی است که قالبریزی آن در دست عبد است. یعنی میتوانی دعایت را در هر قالبی و در هر عبارتی بریزی؛ به این میگویند دعای غیرمأثور. مثل حاجتهایی که به هر لفظی و به هر زبانی از خدا میخواهیم. این دعای غیر مأثور است. درباره این نوع دعا در گذشته بحث کردم و شرایطش را هم مفصّل گفتم و فعلاً به این قِسم کاری نداریم.
در سال گذشته بحث به اینجا رسید که ما دعای مأثور هم داریم. یعنی دعایی که قالبریزیاش در دست من و تو نیست؛ یعنی از معصومین(صلواتاللهعلیهماجمعین) برای ما نقل شده است و نباید در آن تصرّف کنیم.[3] این را دعای مأثور میگوییم؛ یعنی دعایی که از معصومین رسیده است و در یک قالب خاصّی است و ما هم باید همان عبارات را رعایت کنیم.
دعای مأثور موقّت و غیر موقّت
به ذهنم این است که یکی دو جلسه قبل از آخر بحث، دعای مأثور را تقسیمبندی کردم. یک دسته، دعاهای مأثور موقّت است و یک دسته از دعاهای مأثور غیر موقّت هستند. موقّت یعنی دعاهایی که باید در زمان خاصّی خوانده شود. مثلاً دعاهایی که ما در ماه مبارک رمضان داریم؛ در روز اوّل ماه این دعا را، روز دوم این دعا را و روز سوم این دعا را بخوان! اینها موقت هستند؛ یعنی وقت خاصّی برایشان تعیین شده است.
حالا اینها “روز ” بود، نسبت به “شب ” هم داریم، نسبت به “ماه ” هم داریم. فرض کنید دعاهایی که مربوط به ماههای خاصّی از سال است، که میگوییم اینها دعاهایی هستند که وقت خاصّی برایشان در نظر گرفته شده است و در آن وقت باید خوانده شوند. ما در شبانه روز دعا زیاد داریم، من نمیخواهم وارد آن ادعیه شوم، چرا که بحث من کلّی است و اتفاقاً به همین مناسبت بود که میخواستم دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه از زینالعابدین(صلواتاللهعلیه) را که هنگام دخول در ماه مبارک رمضان بود بخوانم، امّا نرسیدم و سراغ دعای وداع برای شب آخر رفتم و بحث را رها کردم.
دعای مأثور مختصّ مکانهای خاص
همانطور که ما از نظر زمان خاص میبینیم که بعضی دعاهای مأثور برای زمان خاص است، برای مکانهای خاص هم دعاهایی آمده است؛ یعنی در چه مکانی چه بگو و چه دعایی بخوان. من یک مثال بزنم؛ در روایات میفرمایند هنگامی که وارد مسجد میشوی، این دعا را بخوان: “اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ رَحْمَتِکَ “. این دعا مربوط به مکان است. وقتی هم که میخواهی از مسجد بیرون بیایی، این را بگو: “اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ فَضْلِکَ “.[4] این دعاهای مأثور در ارتباط با مکان بود.
اینها حساب شده است. حالا اِنشاءالله اگر خدا توفیق دهد، مفصّل وارد این بحث میشوم. معلوم میشود این مکان یک خصوصیتی در ارتباط با درهای بینهایت رحمت الهیه دارد. اوّل رحمت را میفرماید؛ “وَ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ رَحْمَتِکَ “؛ بعد که میخواهی بیایی بیرون بگو: “وَ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ فَضْلِکَ “. یعنی یک مرتبه بالاتر میرود. چون فضل، زیادتی است. خدا فضل دارد، که آن هم دارای مراتب است. لذا آن هم ابواب دارد، باب یک، دو، سه، چهار، پنج، نمیتوانم برای شما تعبیر کنم. میگوید خدایا تمام درهای فضل خود را بر من بگشا! چه تعبیرات زیبایی است!
ما هم در ارتباط با زمان و هم در ارتباط با مکان دعاهای مأثور داریم. البته سال گذشته بحثی راجع به اثرگذاری زمان و مکان بر روی اجابت دعا کردم. آن غیر از این بحث است. اِنشاءالله جلسه بعد تفاوتشان را میگویم. این دعایی است که باید در زمان خاص خوانده شود، دعایی است که باید در مکان خاص خوانده شود و این بیحساب نیست. در آینده وارد میشوم و فرق بین این دو تا را میگویم و میروم سراغ دعاهای غیر موقّته که آن هم بحث مفصّلی دارد.
رمضان، دار ضیافت الله و میزبان کریم
به ذهن من امشب چیزی آمد که آن را با شما هم در میان میگذارم. وقتی میخواستم به محل جلسه بیایم، این در ذهنم آمد که در روایت داریم که پیغمبر اکرم در آن خطبهای که خواند، فرمود: “دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَهِ اللَّه “.[5] شما در ماه رمضان به مهمانی خدا دعوت شدهاید. به همین دلیل است که اهل معرفت میگویند ماه رمضان “دار ضیافتالله ” است. این ماه رمضان، خانه مهمانی خدا است.
حالا یک سؤال میخواهم بکنم؛ به حسب ظاهر، ما مؤمن هستیم، ما مهمان خدا هستیم. امشب شب اوّل این مهمانی است؛ تازه وارد این خانه شدهایم، تازه داخل خانه مهمانی خدا پا گذاشتهایم. سؤال من این است: اگر یک مهمان تقاضایی از میزبانش داشت، وقتی همان ابتدا که به خانه میزبان رسید به صاحبخانه گفت من چنین گرفتاریای دارم، کرامت او چه اقتضا میکند؟ آیا اینطور اقتضا میکند که بگذارد وقتی مهمان میخواست از این خانه برود، حاجتش را به او بدهد، یا همینکه وارد خانه شد، همانجا بدهد؟!
خدایا امشب، شب اوّل است و ما پایمان را داخل خانهات گذاشتهایم؛ مهمانت هم هستیم؛ همین دَمِ در بیا دستمان را بگیر و کار را تمام کن! نگذار تا آخر ماه طول بکشد! بگذار امشب که ما از اینجا میرویم، همه حاجتهایمان را بگیریم و برویم! کرامتت همین را اقتضا میکند! آقاییات این است! ربوبیتت این است! حاجات ما را همین الآن به ما بده!
پی‌نوشت‌ها:
………………………………………………………….
[1]. بحارالأنوار، ج93، ص344
2. بحارالأنوار، ج93، ص371
[3]. من اینها را سال گذشته بحث کردم و روایاتش را هم خواندم و دیگر تکرار نمیکنم.
[4]. بحارالأنوار، ج81، ص21
[5]. بحارالأنوار، ج 93، ص 356
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیه الله مجتبی تهرانی
