ماه رمضان نهمین ماه از ماههای سال قمری عربی است . در قر آن کریم از ماههای سال قمری ، جز ماه رمضان نام هیچ ماه دیگری نیامده است (1) و این یکی از فضایل و امتیازات ماه رمضان است که از میان ماههای سال قمری فقط از ماه رمضان در قر آن ، در سوره بقره آیه 185 نام برده شده است . کلمه رمضان اسمی از اسمای الهی است ونباید به تنهایی و بدون کلمه شهر که به معنای ماه است ذکر شود .
هشام بن سالم از سعد نقل می کند که گفت ما هشت نفر در محضر امام محمد باقر(علیه السلام) بودیم ، رمضان به یاد ما آمد و از آن سخن گفتیم . امام باقر(علیه السلام) فرمودند :
نگوئید این رمضان است ، نگوئید رمضان رفت و رمضان آمد . زیرا رمضان اسمی از اسمای الهی است که نمی آید و نمی رود . سخن از آمدن و رفتن برای آن صحیح نیست . فقط آنچه که زوال پذیر و نابود شدنی است می آید و می رود . و در ادامه فرمودند :
بلکه بگوئید ماه رمضان ، پس ماه را در تلفظ به اسم اضافه کنید که اسم ( رمضان ) اسم خداست (2)
در این رابطه روایت بسیاری از معصومین(علیهم السلام) ، به ما رسیده است که مرحوم کلینی در فروع کافی بابی جداگانه و مستقل در این زمینه با عنوان :
‹‹‌ باب نهی از گفتن رمضان بدون کلمه ماه ››‌ (3)گشوده است .
مرحوم حر عاملی نیز در کتاب الصوم وسائل الشیعه بابی با این عنوان دارد :
باب ‹‹ مکروه بودن گفتن رمضان بدون اضافه به ماه و حرام نبودن گفتن رمضان به تنهایی و کفاره گفتن رمضان به تنهایی ››‌ در روایتی در بحار الانوار و وسائل الشیعه از امام موسی بن جعفر(علیه السلام) از پدران گرامی ایشان از قول حضرت علی آمده است که گفتن رمضان به تنهایی بدون اضافه کلمه شهر ( ماه ) کفاره دارد باید صدقه بدهد و روزه بگیرد (4).
از ناحیه علمای عامه ( اهل سنت ) نیز روایاتی از پیامبر گرامی اسلام در زمینه نهی از گفتن رمضان به تنهایی وارد شده است (5).غیر از دو فضیلتی که برای ماه رمضان بیان شده ماه رمضان داری فضایل و امتیازات و ویژ گیهای فوق العاده ای است که شمارش آنها نیازمند تحقیق گسترده و تالیف کتاب است و طبعا در این فرصت کوتاه امکان پذیر نیست و در یک مقاله نمی گنجد .
به همین جهت در این مقاله و چند شماره آینده ، صرفا اشاره ای کوتاه به بخشی از این امتیازات و اوصاف بر اساس روایات و احادیث معصومین(علیهم السلام) می شود . این اوصاف در اسامی ماه رمضان نمود یافته است .

شهر الله ( ماه خدا )
گرچه اجزای زمان و مکان از نظر معنوی هیچ تفاوتی در ذات با یکدیگر ندارد ، ولی به واسطه اموری ، یک مکان همچون کعبه یا مساجد و مشاهده ، یا یک زمان همچون ماه رمضان و بویژه لیله القدر ، ارزش ، اعتبار و اهمیت پیدامی کند و مبارک می گردد . درمیان ماهها ، ماه رمضان ، ‹‹‌ شهر الله ››‌ و ماه خداست ، زمانی است که برای عبادت تعیین شده ، مردم همه در آن عبادت می کنند و زمینه رشد و تکامل معنوی و تربیت استعداها و سیر و سلوک و تخلق به اخلاق الله دراین ماه بیشتر فراهم است . درهای آسمانها به روی انسانها باز است . در این ماه ، زمینه بر قراری ارتباط بین زمین و آسمان فراهم می شود . در کلمات معصومین (علیهم السلام) بارها ماه رمضان ‹‹‌شهر الله ››‌ نامیده شده است . مطابق نقل امام صادق ، علیه السلام ، پیامبر گرامی اسلام فرمودند :‌
‹‹‌ ماه رمضان ماه خداست ، ماهی است که در آن حسنات و کارهای خوب را چند برابر ثواب دهند (6).
رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) در چند روایت ، شعبان را ماه خود و ماه رمضان را شهر الله ( ماه خدا ) نامیده اند (7).
امام زین العابدین (علیه السلام) در دعای وداع با ماه رمضان در ‹‹‌ صحیفه سجادیه ››‌ می فرماید :
‹‹‌ ا لسلام علیک یا شهر الله الاکبر و یا عید اولیائه ›› درود بر تو ای بزرگترین ماه خدا و ای عید ( روز جشن و شادی ) دوستان خدا .
امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند :
‹‹‌ ماه رمضان ماه خداست در این ماه زیاد ذکر خدا لا اله الا الله ، الله اکبر الحمدلله و سبحان الله بگو ئید ›› (8).

شهر الصبر( ماه صبر )
در سخنان معصومین (علیهم السلام) ، ماه رمضان ماه صبر ، نامیده شده است . پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در توصیف ماه رمضان فرمودند:
‹‹ ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است ›› (9).
مولی الموحدین علی بن ابی طالب(علیه السلام) فرموده اند :
‹‹ روزه ماه صبر ( ماه رمضان ) وروزه سه روز در هر ماه ، زنگارها و غم و اندوه و وسواس را از قلب بیرون می برد (10).
به بیان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) خدای متعال در حدیث قدسی می فرماید :
هممه اعمال بنی آدم ده برابر تا هفتصد برابر ثواب و پاداش دارد ، جز صبر که برای من است و من پاداش آن رامی دهم . پیامبر گرامی اسلام ادامه می دهند :
پس ثواب صبر فقط در نزد خداروشن است و در پایان می فرمایند :
‹‹ والصبر الصوم ›› مقصود از صبر روزه است (11).
مرحوم علامه طباطبائی می نویسد :
‹‹ هر گاه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) از امری محزون و غمگین می شد از خواندن نماز و گرفتن روزه برای دفع آن غم و حزن ، کمک می گرفت (12).
صبر در زندگانی فردی و اجتماعی هر انسان و در زندگانی است ، یک ضرورت است ، صبر در دین به منزله سر نسبت به بدن است . همانگونه که انسان بدون سر ، انسان نیست و بی اثر است دین هم بدون صبر و استقامت ، دین و ایمان نیست (13).
ماه رمضان راه وصول به صبر ، تمرین صبر وتقویت آن است . در ماه رمضان انسان با هو اهای نفسانی مبارزه می کند ، بدون هیچ قید و شرط سرگرم لذتهای جسمی و شهوانی نمی شود خود را بزرگتر از آن می داند که زندگی مادی و شکمی و حیوانی را هدف قراردهد
امساک و خودداری از شهوات ، خودداری از خوردن و آشامیدن در ماه رمضان حتی در همان سطح که در ماهای دیگر نه تنها حلال و جائز بلکه مستحب است ، ورزش و تمرینی است که اراده انسان را تقویت می کند ، به خویشتن داری عادت می دهد و بر نفس خود مسلط می کند .
انسان در ماه رمضان باروزه ، صبر عادت می کند تا در زندگی و جامعه در برابر مشکلات و سختیها و مصیبتها شکست نخورد . روزه صبری طولانی است بر جدایی و فراق از مهمترین عادتهایی که همواره با زندگی انسان همراه است .

شهر المواساه ( ماه همدردی )
پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در وصف ماه رمضان فرموده اند :
‹‹هو شهر المواساه ››
‹‹ ماه رمضان ماه همدری است ›› (14) .
‹‹ مواسات ، یاری کردن ، به هم کمک کردن و مساعدت و همراهی نمودن بامال و ثروت است . ماه رمضان ماه همدردی با پابرهنگان ، مستضعفان ، محرومان ، گرسنگان ، تشنگان ، فقرا ، مساکین ، نیازمندان و بی بضاعتها ست . همه مردم ثروتمند و فقیر در گرسنگی و تشنگی مساوی اند . هیچ کدام در حال روزه چیزی نمی خورند و نمی آشامند و این راهی است برای اینکه عموم مردم بویژه ثروتمندان و پولدار ها و توانگران و سرمایه داران ، درد گرسنگی و تشنگی پا برهنگان را درک کنند و به فکر و یاد آنها باشند ، شریک غم و غصه آنها شوند ، به یاری آنها بشتابند ، یا مال و ثروت و امکانات خود به آنها کمک کنند ، حقوق سائل و محروم رابپردازنند و از دادن خمس و زکات اموال خویش دریغ نورزند .
روایات بسیاری در این زمینه وارد شده که فلسفه تشریح و وجوب روزه ، همدردی و مواسات ثروتمندان با پابرهنگان و محرومین است . هشام بن حکم از امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسید : فلسفه تشریح روزه چیست ؟ امام در پاسخ فرمودند :
خدای متعال روزه را واجب کرد تا ثروتمند و فقیر مساوی شوند زیرا ثروتمند درد گرسنگی را نمی چشد تابه فقیر رحم کند .چون هر چه بخواهد و اراده کند قدرت فراهم نمودن آن را دارد ،پس خدای متعال اراده کرد بین انسانها مساوات بر قرار کند و به ثروتمند ، طعم گرسنگی را بچشاند تا بر ضیعف و ناتوان رقت آورد و بر گرسنه رحم کند (15).
فضل بن شاذان می گویید امام رضا(علیه السلام) فرمودند :
به انسانها روزه داده شد تا درد گرسنگی و تشنگی را بشناسند و به فکر فقر در آخرت بیفتند … ، ‹‹ شدت اثر فقر و گرسنگی را بر نیازمندان و بیچارگان درک کنند تا حقوقی را که خداوند بر آنها در اموالشان واجب گردانده است ادا کنند (16) .
پیامبر گرامی اسلام در سخنان خویش ماه رمضان را بهار فقیران خوانده اند (17)به حقیقت ماه رمضان بهار فقیران است زیرا همه همچون فقیران در روز هنگام روزه یکسان هستند . بهار پابرهنگان است که بصورت طبیعی عموم مردم درد و رنج و سختی آنها را درک و لمس می کنند .

پی نوشت :

1-طباطبائی ، محمد حسین ، المیزان ، موسسه الاعلمی للمطبوعات ، 1973 م، ج2ص12 2-مجلسی ، بحارالانوار ، موسسه اوفا ، بیروت ، لبنان ، ج96ص376
3-کافی ج4ص69
4-وسائل الشیعه ج7ص332
5-محمدی ری شهری ، محمد ،‌میزان الحکمه ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم چاپ اول 1362 ه-ش، ج4ص176 به نقل از کتاب کنزالعمال
6-بحار ج96ص340
7-همان ، صص 364 و356
8-همان ، ص381
9-وسائل الشیعه ج7ص222-کافی ، 4ص66
10-بحار ،ج96،ص341
11-بحار ، ج96ص254
12-طباطبائی ، محمد حسین ، سنن النبی ، ص30
13-فیض الاسلام ، ترجمه و شرح نهج الباغه حکمت 79ص1123
14-من لا یحضره الفقیه ج2ص95
15-همان ، ص73
16-وسائل الشیعه ، ج7،ص4
17-همان ، ص231