اشاره
شب قدر، بزرگ‌ترین، شریف‌ترین، پرارج‌ترین و پر رمز و رازترینِ شب‌ها در چرخه زمان است. به راستی که سخن گفتن درباره این شب مبارک، بسیار مشکل است. کدام خامه است که در وصف این شب نشکند و کدام لسان است که در توصیف این شب قاصر نگردد و کدام عقل و تدبیر است که در فهم آن مبهوت و متحیر نماند؛ شبی که به فرموده حضرت امام صادق علیه‌السلام ، قلب ماه رمضان، به شمار می‌آید( تفسیر نور الثقلین ، ج 5، ص 918) این چه شب عزیزی است که دل عاشقان و سالکان کوی دوست را ربوده و آنان را، به راستی چنان مست و از خود بی خود کرده که یارای سخن گفتن در موردش را ندارند، دهانشان را دوخته و سکوت را پیشه آنان ساخته است.
گسترده‌ترین سفره رحمت الهی :
شب قدر، گسترده‌ترین سفره رحمت و پرنعمت‌ترین مائده لطف خداست. شب قدر، شب گشودن سفره دل و ریختن اشک نیاز و فصل گریستن چون ابربهار در آستان آفریدگار غفّار است. در شب قدر، روبه روی آینه محاسبه می‌نشینیم و چهره جان را بی غبار می‌بینیم و با باران اشک، دل را در سحر رحمت و مغفرت شست و شوی می‌دهیم. شب قدر، فرصتی است تا چهره دل را با آب توبه بشوییم و پاک‌تر گردیم و به فطرت بی‌عیب خویش برگردیم. رمضان، موعد عروج است و شب قدر، میعاد بیداران و معراج شب زنده‌داران. شب قدر، شب احیای خویش با دم مسیحایی دعاست. شب قدر، برای آن است که قدر خویش را بشناسی، تقدیر خویش را رقم زنی، قدرت اراده و انتخاب را بیازمایی و خویشتنِ جدید را با قلم توبه و جوهر اشک، ترسیم کنی. حیف اگر در شب قدر، قدرِ خود نشناسیم!
امام رضا(علیه السلام) فرمودند:« خداوند در شب قدر آنچه را که از این سال تا سال بعد پیش خواهد آمد مقدّر مى فرماید از زندگى یا مرگ، از خوب یا بد یا روزى، پس آنچه را خداوند در این شب مقرر فرمود، وقوع آن حتمى خواهد بود.»
عمل نیک در این شب از هزار ماهى که در آنها شب قدر نباشد بهتر است و در این خصوص ، روایت زیر قابل دقت است : راوى از امام صادق (علیه السلام ) سوال مى کند: چگونه ممکن است شب قدر از هزار ماه بهتر باشد؟
امام (علیه السلام ) فرمودند: العمل فیها خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیله القدر. یعنى عمل در شب قدر بهتر از عمل در هزار ماهى است که شب قدر در آن نباشد.
بهترین شب :
پیامبر خاتم صلی الله علیه واله فرمود: لیله القدر سیده اللیالى شب قدر، سرور شبهاست(بحار الانوار، ج 40، ص 54)
در بهترین ماه سال که در آن، آدمیان به ضیافت الهی دعوت شده‌اند، بهترین شب قرار دارد. در قرآن شریف، در سوره دخان آیه 3، آن شب به شبی پربرکت متصف شده است. نیز در سوره مبارک قدر می‌خوانیم: «شب قدر، از هزار ماه برتر است». چه برکتی بالاتر از این که یک شب، هم سنگ هزار ماه، یعنی سی هزار شب یا 83 سال و چهارماه، معادل زندگیِ یک انسان معمولی قرار گیرد؟ مگر آن شب چیست که چنین خاصیتی یافته است؟ برتری شب قدر، در نزول قرآن کریم در آن، و آمدن فرشتگان درگاه الهی به زمین است. پس زهی سعادت که آن را به کمال دریابیم و از آن غفلت نورزیم.
شب قدر در ماه رمضان :
در اینکه شب قدر در طول سال بیش از یک شب نیست و آن شب نیز در ماه مبارک رمضان واقع شده، شک و تردیدی وجود ندارد؛ زیرا، خداوند از سویی در آیه 185 سوره بقره می‌فرماید: «ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است»، و از سوی دیگر، در آیه اول سوره قدر می‌خوانیم: «ما آن، یعنی قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم». از ضمیمه کردن این دو آیه مبارک، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که شب قدر، از ماه مبارک رمضان بیرون نیست و حتما در این ماه قرار دارد.
تعیین شب قدر:
می‌دانیم که شب پرارج قدر، حتما در ماه مبارک رمضان واقع شده است، ولی اینکه کدام یک از شب‌های عزیز این ماه شب قدر است، برای ما معلوم نیست. در این مورد، در قرآن کریم مطلبی نیامده و روایات معصومان علیهم‌السلام نیز، شبی به خصوص را به عنوان شب قدر تعیین نکرده‌اند. از بعضی از روایات، معلوم می‌شود که شب قدر، حتما در دهه آخرماه مبارک رمضان قرار دارد؛ چنانکه حضرت علی علیه‌السلام فرمود: هنگامی که از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله از شب قدر پرسیده شد، فرمود: «شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان بیابید». نیز در برخی روایات دیگر، یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان به عنوان شب قدر معرفی شده است؛ چنانکه امام صادق علیه‌السلام فرمود: «شب قدر را در بین شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم طلب کن».
علت مخفی بودن شب قدر:
بدون تردید رمضان هر سال، یک شب قدر در دل خود پنهان دارد و برای ما معلوم نیست که این دُرّ گران‌بها، در صدف کدام شب پرارج نهفته شده است. به راستی علت این مخفی کاری چیست؟ حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: «به یقین می‌گویم که خداوند آن شب را به خاطر توجه بیشتر به شما، مخفی نگه داشته است؛ زیرا اگر آن شب را برای شما آشکار و معیّن می‌کرد، فقط به دنبال اعمال و فضیلت‌های آن شب می‌رفتید و شب‌های دیگر را فراموش می‌کردید».
شب قدر تا قیامت باقی است:
بعضی، عقیده دارند که شب قدر، مختص زمان و روزگار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است و از میان رفته، و دیگر شب قدری نخواهیم داشت، اما چنین نیست و همه یاران پیامبر و عالمان مسلمان، معتقدند که شب قدر، تا قیام قیامت باقی است. از ابوذر غفاری نقل است که گفت: به پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله گفتم: ای پیامبر، آیا شب قدر و نزول فرشتگان در آن شب، تنها در زمان پیامبران وجود دارد و چون پیامبران از دنیا رفتند، دیگر شب قدری نیست، فرمود: «نه، بلکه شب قدر، تا قیامت وجود دارد».
محرومان از برکات لیله القدر
از برخى روایات استفاده مى شود که گروهى از اسلام و رحمت و دیگر برکات شب قدر محرومند و آنها عبارتند از:
1- شارب الخمر؛
2- خورنده گوشت خوک ؛
3- کسى که خود را به وسیله زعفران آرایش نماید . (تأویل الآیات الباهره ، ج 2، ص816)
4- آنان که در منزل خود، سگ نگهدارى مى کنند مگر به خاطر مصلحتى مشروع.(تفسیر نور الثقلین ، ج 5، ص 615)
5- ملعونان منافقان ، رباخواران ، پیشوایان شرور، کافران ، رشوه گیران ، رشوه دهندگان ، قاطعان رحم ، شهوت رانان ، کتمان کنندگان حقیقت ، فتنه گران ، ظالمان ، یارى دهندگان ظالمان ، شراب خواران ، اهل تهمت و دروغ و غیبت ، تارکان معروف و عاملان منکر و عاق والدین و ساحران و…
6-کسى که کینه برادر مسلمان خود را به دل گیرد و با او دشمن باشد.
میبدى مى نویسد: فرشتگان و جبرئیل گرد عالم مى گردند و به همه جاى ها در آیند و به همه خانه هاى مومنان در شوند، خانه اى که در آن جا مى بود یا مدمن الخمر بود یا فرزندى عاق بر پدر و مادر یا قاطع رحم بود یا در آن خانه سگى بود یا تصاویر یا کسى که نماز نکند یا دو مسلمان که با یکدیگر به هجرت باشند و سخن نگویند، فرشتگان در این خانه ها نروند و از خیرات و برکات این شب محروم باشند. (کشف الاسرار، ج 10، ص 656)
شب قدر در کلام امام رحمه‌الله :
رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه‌الله در سخنانی، درباره شب قدر و اهمیت آن می‌فرماید: «شب قدر… شبی است که احیای آن سنت الهی است و قدر و منزلت آن، از هزار ماهِ منافقان والاتر است. شبی است که مقدرات خلق در آن شب پایه ریزی می‌شود… در شب قدر، مسلمانان با شب زنده‌داری و مناجات، خود را از قید بندگیِ غیرخدای تعالی که شیاطینِ جن و انس‌اند، رها کرده و به عبودیت خداونددر می‌آیند».
شب قدر در کلام رهبری :
مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه‌ای، درباره اهمیت شب قدر می‌فرماید: «در ماه رمضان… دل هایتان را هر چه می‌توانید با ذکر الهی نورانی کنید تا برای ورود در ساحت مقدس لیله القدر آماده شوید… ؛ شبی که فرشتگان، زمین را به آسمان متصل می‌کنند، دل‌ها را نورباران و محیط زندگی را با نور فضل و لطف الهی منوّر می‌کنند. شب سِلم و سلامت معنوی،… شب سلامت دل‌ها و جان‌ها. شب شفای بیماری‌های اخلاقی، بیماری‌های معنوی، بیماری مادّی و بیماری‌های عمومی و اجتماعی که امروز متأسفانه، دامان بسیاری از ملت‌های جهان، از جمله ملت‌های مسلمان را گرفته است. سلامت از همه این‌ها در شب قدر ممکن و میسّر است، به شرطی که با آمادگی وارد شب قدر بشوید». ایشان در جای دیگری می‌فرماید: « این شب را قدر بدانید و آن را به دعا و توجه و تفکر و تأمل در آیات خلقت و تأمل در سرنوشت انسان… بگذرانید».
