نویسنده: دکتر صدیقه میر شمسی

آیه دیگری که در بردارنده حکم پوشش برای عموم زنان است :

«یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یوذین و کان الله غفوراً رحیماً »
ای پیامبر به همسرانت و دخترانت و زنان مؤمنین بگو پوشش های شان را بر خود بپوشانند و این کار برای اینکه به عفت شناخته شوند و مورد اذیت واقع نشوند، نزدیک تر است و خداوند آمرزنده و مهربان است. در معنی «جلباب » که مفرد «جلابیت » است. اختلاف وجود دارد. راغب: پیراهن و روپوش سر و چهره.
لسان العرب :«الجلباب ثوب اوسع من الخمار دون الرداء تغطی به المرأه رأسها و صدرها » جلباب لباسی گشادتر از خمار ( روسری بزرگ یا مقنعه ) و از عبا کوچک تر است که زن با آن سر و سینه اش را می پوشاند. در تفسیر کشاف از قول ابن عباس آمده :«الرداء الذی یستر من فوق الی اسفل» یعنی جامه ای است که از بالا تا پایین را می پوشاند و «یدنین علیهن من جلابینهن » یعنی پایین کشیدن جامه سراسری و پوشاندن صورت. با توجه به آنچه گفته شد و تعاریف دیگری که از جلباب شده، قدر متیقن در همه تعاریف این است که جلباب، جامه گشادی است که سر و بدن را می پوشاند و قابلیت دورتر یا نزدیک تر شدن به بدن را دارد؛ مثل چادر.
یدنین : نزدیک کنند. یعنی این لباس گشاد یا چادر را به خود بپیچند. ظاهراً جلباب پوششی بوده که روی خمار می پوشیدند.
با توجه به آیات قبل و بعد به نظر می رسد این آیه، ارشادی و نوعی تأکید بر حکم حجاب است که در آیه 31 سوره نور آمده؛ با این تفاوت که در این آیه به مصلحت وقت، حتی قسمتی از صورت را هم در بر می گیرد، یعنی حجاب محکم تری را طلب می کند. صاحب المیزان می گوید : جلباب لباسی است که سرتاسری تمام بدن زن را می پوشانده یا روسری بزرگی است که سر و صورت او را می پوشاند و منظور از «یدنین علیهن… » یعنی طوری بپوشانید که گریبان و سینه هایش نمایان نشود. «ذلک أدنی ان یعرفن و فلا یؤذین » پوشاندن تمام بدن نزدیک تر است به اینکه اهل حجاب و عفاف و صلاح شناخته شوند و در نتیجه از طرف فاسقان مورد اذیت و آزار قرار نگیرند.

استثنای زنان مسن از عموم حکم حجاب

«القواعد من النساء اللاتی لا یرجون نکاحاً فلیس علیهن جناح ان یضعن ثیابهن غیر متبرجات بزینه و ان یستعففن خیر لهن و الله سمیع علیم »
زنان بازنشسته ای که امید به ازدواج کردن ندارند، گناهی نیست بر آنها که لباس های رویی شان را فرو گذارند؛ به شرط آنکه خود را به زینت آراسته نکنند و اگر با پوشش کامل عفاف پیشه کنند، این برای شان بهتر است و خداوند شنوای داناست. در مجمع البیان آمده :«القواعد…. » مقصود، زنان پیری است که بازنشسته شده اند و در معرض زناشویی نیستند و کسی به آنان رغبت ندارد، می توانند پوشش رویی را کنار بگذارند.
وضع ثیاب : کندن لباس، مقصود از ثیاب در اینجا همان جلباب است، یعنی لباس رویی «غیر متبرجات بزینه ». یعنی زینت های شان را آشکار نکنند، ولی اگر برای عفاف بیشتر، پوشش کامل را رعایت بکنند، این برایشان بهتر است.

احکام آیه

1ـ حکم اباحه برای تقلیل در پوشش خانم های مسن.
2ـ استحباب در صورتی که حجاب کامل را رعایت کنند.
3ـ پوشش و حریم مخصوص همسران پیامبر.
«یا نساء النبی لستن کاحد من النساء ان اتقیتن فلا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض و قلن قولاً معروفاً » «و قرن فی بیوتکن و لا تبرجن تبرج الجاهلیه الاولی و اقمن الصلوه و اتین الزکاه و اطعن الله و رسوله »
ای زنان پیامبر شما به مانند هیچ یک از زنان دیگر نیستید (بلکه برتر هستید)؛ اگر تقوا پیشه کنید. پس در گفتار با «مردان » نرمش نکنید که بیماردلان به طمع افتند و گفتاری معمولی مطابق با عرف شرع بگویید. در خانه های تان آرام بگیرید و به مانند روزگار جاهلیت گذشته خودنمایی نکنید و نماز بر پای دارید و زکات بدهید و از خدا و رسولش اطاعت کنید.
برتری زنان پیامبر بر سایر زنان دیگر در آیه مشهود است؛ ولی دو قید دارد : یکی همسری پیامبر و دیگری تقوا. همسری پیامبر که برای شان حاصل است، ولی تقوا را باید خودشان تحصیل کنند. آنها به خاطر انتصاب هاشان به پیامبر و مقام برتری که از این طریق نصیب شان شده تکالیف شان هم سنگین تر است؛ (همان طور که ثواب شان هم بیشتر است )؛ چنانکه در آیات قبل از این آیه را بیان کرده که اگر عمل خلافی انجام دهند، دو برابر عذاب و اگر اطاعت امر کنند؛ دو برابر پاداش برایشان در نظر گرفته می شود. البته مقصود زندانی کردن زنان پیامبر در خانه نیست. چنانکه در تاریخ مشهود است، زنان پیامبر در جوامع حاضر می شدند و به مسجد می رفتند و این سیره در زندگی حضرت زهرا (س) نیز روایت شده و سخنرانی آن حضرت بر در مسجد در مقابل مردان در تاریخ ثبت شده است. مقصود این است که زنان پیامبر و همچنین سایر زنان دیگر، به قصد خودنمایی از منزل های شان خارج نشوند. منتها این حکم در مورد زنان پیامبر مؤکدتر است. همان طور که مقصود از «لا تخضعن بالقول » کلفت کردن صدا یا با خشونت صحبت کردن نیست، بلکه مقصود این است که زیاده گویی نکنند و با عشوه و ناز سخن نگویند و در آخر، امر می کند به اقامه نماز و دادن زکات و اطاعت از خدا و رسولش که همان انجام وظایف شرعی است.
4 ـ پوشش وحریم زنان پیامبر که رعایت آن بر عهده مردان است.
«یا ایها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوت النبی الا ان یوذن لکم… و اذا سالتموهن متاعاً فاسألوهن من وراء حجاب ذلکم أطهر لقلوبکم و قلوبهن… و لا ان تنکحوا ازواجه من بعد ابداً ان ذلکم کان عندالله عظیماً»
ای مؤمنان وارد خانه های پیامبر نشوید مگر اینکه برای صرف غذا دعوت شده باشید.
ولیکن چون دعوت شدید، وارد شوید و چون غذا خوردید، پراکنده شوید و سرگرم سخن گفتن نشوید؛ زیرا این کار شما پیامبر را آزرده می سازد و از روی شرم آن را به شما اظهار نمی دارد، ولی خداوند از اظهار حق شرم ندارد و هنگامی که از همسران او چیزی می خواهید، از پشت پرده از ایشان بخواهید که این کار برای دل های شما و دل های ایشان پاکیزه تر است و شما حق ندارید پیامبر خدا را آزار برسانید و نیز نباید پس از او هرگز با همسرانش ازدواج کنید که این کار نزد خداوند [ گناهی ] بسیار بزرگ است.

نتیجه

تعالیم قرآن مجید و احکام الهی برای تزکیه روح و جان آدمی است و «انسان بما هو انسان » مورد خطاب است، نه مذکر و مؤنث؛ ولی بعضی از احکام، مخصوص مردان است و بعضی مخصوص زنان. در احکام مربوط به پوشش و حفظ حریم خانواده و افراد آن، زنان به دلیل اینکه از موقعیتی خاص برخوردارند و از طرفی آسیب پذیرتر از مردان هستند، حفظ و حراست آنان از هر نظر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
انسان مظهر اوصاف الهی است و زن از حیث مظهریت از مرد کامل تر است. زنان واسطه خالقیت خدای تعالی در خلقت انسان هستند. خداوند تعالی دستگاه خلقت انسان را در بدن زن تعبیه کرده و دستگاه ارتزاق بندگان کوچک و بی پناهش را در بدن زن نهاده است. زن واسطه رحمت و رأفت الهی است و عشق و محبت مادر به فرزند نشئه ای از رحمت بیکران اوست. خداوند، عالم را بر اساس مهرآفرید و زنان را از این موهبت برخوردار کرد و محبت و مهرش را از طریق او به بندگانش ارزانی داشت. زن مظهر جمال خداوند است و مرد مظهر جلال؛ ولی زنان اگر لباس تقوا در بر کنند و در مسیری که خداوند برای آنان رقم زده گام بردارند، به نیروهای نهفته و درونی خود دست می یابند و مظهر جلال خداوند نیز می شوند…
با امید به اینکه زنان ما با شناخت جایگاه خود در خانواده، اجتماع و بالاخره در کل کائنات و عالم خلقت، به ارزش و اعتبار خود پی ببرند و نقش حقیقی و وظیفه و رسالت اصلی خود را ایفا نمایند.
منبع :نشریه دنیای زنان، شماره 51.