پرسش :

چرا بدحجابی بین زنان ایران شیوع پیدا کرده است و چرا توبه فرهنگی سخترین توبه ها است؟
پاسخ :
با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامی که به دنبال رفع دغدغه های علمی به تلاش و کاوش فکری پرداخته و از رهگذر سؤال به شکوفایی اندیشه خود یاری میرسانید.
از اینکه با مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه مکاتبه نموده اید صمیمانه تشکر میکنیم، امید آن که تحقیق و پاسخ ارایه شده رهگشای اندیشه پویشگرتان باشد.
خواهر گرامی! ضمن تشکر و سپاس از این که سوالات خود را با در میان گذاشتید همین دو سوالی که مطرح کرده اید نشان دهنده روحیه مذهبی شما است. در عصر که انحرافات اخلاقی عده ای زیادی از جوانان را در ورطه سقوط قرار داده و فساد و بی بند و باری به اوج خود رسیده است، پرسش از “توبه فرهنگی” و “بد حجابی زنان” شخصیت معنوی و احساس مسئولیت شما را به نمایش می گذارد. امید است این روحیه مذهبی و احساس مسئولیت، هر چه بیشتر در وجود شما تقویت گردد و بتوانید به سهم خود در هدایت جوانان به خصوص دختران نقش مؤثری ایفا کنید. با این مقدمه کوتاه اینک می پردازیم به علل بدحجابی در جامعه و اینکه چگونه می توان نقش و مسئولیت خود را انجام داد.
مسأله فحشاء و از جمله بدحجابی زنان از پدیده های جدید اجتماعی نیست، بلکه از دیرباز این عنصر ضد اخلاقی در جامعه وجود داشته است، لکن در سالهای اخیر و به ویژه سالهای پس از دفاع مقدس به موازات تحولات اجتماعی و سرازیر شدن انواع محصولات فرهنگی بیگانه و تساهل و تسامح در مقولات فرهنگی، بدحجابی ابعاد تازه ای به خود گرفته است.[1] در یک نگاه کلی، عوامل و زمینه های مؤثر بر رشد بدحجابی عبارتند از:

1. تضعیف باورها و اعتقادات مذهبی در جامعه؛
رفتار انسان محصول اندیشه و بینش او است. در جامعه اسلامی بر هر فرد مسلمان بر اساس جهان بینی و باورهای اعتقادی خویش عمل می کند. حجاب نیز نماد و تبلور اعتقادات فردی است. هر اندازه افراد از نظر اعتقادی و مذهبی قویتر باشند، رفتارها، عملکردها و نوع پوشش و لباسشان نیز مطابق با اصول و معیارهای مذهبی و دینی خواهد بود.
شواهد نشان می دهد که در سالهای پس از انقلاب باورها و اعتقادات مذهبی در جامعه به ویژه در میان نسل جوان و نوجوان کمرنگ شده است.[2] البته این به معنای نفی گرایش های قوی مذهبی نیست، بلکه نشان دهنده افزایش بزهکاری در جامعه است.
تضعیف باورها و اعتقادات مذهبی خود معلول چندین عامل است. یکی از عوامل عمده آن القای این تفکر است که دین توانایی حلّ مشکلات بشر را در این زمان ندارد.
این تفکر انحرافی باعث شده است تا جوانان و نوجوانان، قوانین و احکام مذهبی را زیر پا بگذارند و به انواع انحرافات اخلاقی از جمله بدحجابی و بی حجابی، رو آورند.

2. تهاجم فرهنگی دشمن
یکی از عوامل رواج بدحجابی و بی حجابی تهاجم فرهنگی غرب در جامعه ما است.[3] از آنجا که در غرب و اروپا، معنویت و مذهب به حاشیه زندگی خزیده است همه وجود زن برای استفاده های جنسی مطرح شده است. غرب با گریزان کردن دختران از چادر و حجاب کامل، در واقع بین آنان و ارزشهای جامعه شان فاصله ایجاد کرده است. کشورهای غربی به شیوه های مختلف این ایده و تفکر را در جوامع اسلامی ترویج نموده تا حدودی موفق بوده اند.

3. گسترش روحیه غربگرایی و غرب زدگی
علاوه بر تهاجم فرهنگی که از برون مرزها اعمال می شود، نوعی روحیه غربگرایی و غرب زدگی در خود جوانان و نوجوانان نیز به چشم می خورد. تلقی برخی افراد این است که اگر بخواهیم متمدن و پیشرفته شویم باید در رفتار عملکرد، نوع و مدل لباس از غرب تقلید کنیم. در این رویکرد، متمدن شدن به معنای غربی شدن و تقلید از الگوها و هنجارهای غربی است؛ لذا برخی جوانان و نوجوانان که از نظر اعتقادی و دینی باورهای لازم را ندارند، تلاش می کنند در نوع پوشش و لباس از غرب تقلید کنند.[4]

4. تقلید از الگوهای غربی و خارجی
از دیگر عوامل و زمینه های رشد بدحجابی و بی حجابی در میان جوانان و نوجوانان نادیده گرفتن الگوهای خودی و روی آوری به الگوهای بیگانه است. روشن ترین و صریحترین اظهار نظر در این زمینه همان مصاحبه ای بود که “اوشین” به عنوان الگوی زن امروز معرفی گردید و شخصیت و مقام معنوی حضرت زهرا(س) به فراموشی سپرده شد. این سخن باالصراحه به زبان یکی از دختران نسل امروز جاری شد، اما بازخوانی ذهن و رفتار همه یا اکثریت کسانی که حجاب و مسایل اسلامی را مراعات نمی کنند، نشان دهنده همین نوع تفکر است.

5. خلأ فرهنگی در جامعه
یکی از مهمترین ریشه های ترویج بی حجابی و بدحجابی، پیدایش خلأ فرهنگی در جامعه است هیچ جامعه ای تا آمادگی نداشته باشد، از فرهنگ بیگانه تأثیر نمی پذیرد. بنابراین تهاجم فرهنگی و وجود الگوهای نامناسب به خودی خود کارساز نیست بلکه نیاز به زمینه مساعد یعنی خلأ فرهنگی و فکری دارد.[5]

6. ضعف و ناهماهنگی نهادهای اجتماعی
هر یک از نهادهای اجتماعی هم چون خانواده، مدرسه، نهاد دولت و… عهده دار مسئولیت و وظایف شخصی از کارکردهای یک جامعه هستند. فرایند عملکرد این نهادها و نیز تعامل و همسویی آن ها چگونگی حرکت فرهنگی یک جامعه را مشخص می کند. اگر هر یک از نهاد های اجتماعی وظایف خویش را به خوبی و در راستای اهداف اسلامی انجام داده و گرایش دختران نوجوان را به حجاب و دیگر مسایل اسلامی تقویت کنند، بی حجابی و بدحجابی در جامعه پدیدار نخواهد شد. آسیب پذیری زمانی آغاز می شود که هر یک از نهادها یا وظایف خویش را انجام ندهند و یا همسو و هم راستا با اهداف کلی جامعه حرکت نکنند در چنین شرایطی تهاجم فرهنگی و بی حجابی و بدحجابی در جامعه رواج خواهد یافت.
جامعه یکپارچه و آسیب ناپذیر در برابر تهاجمات دشمنان، جامعه ای است که بین نهادهای اجتماعی آن پیوند عمیق و گسست ناپذیر وجود داشته باشد. جامعه ای که به صورت ید واحده، با وحدت واقعی و همگانی در تمام صحنه های اجتماعی و فرهنگی شکل گرفته است نه تنها مرعوب و مقهور تهاجم بیگانگان نمی شود بلکه هم چون دژی مستحکم در مقابل تهاجم آنان پایداری می کند. نمونه این پاسداری را می توان در دفاع مقدس در برابر تهاجم نظامی و اقتصادی بیگانگان به خوبی نظاره کرد. در آن زمان که ارزش ها بر جامعه حاکم بود، انحرافات اخلاقی، بی حجابی و بدحجابی و استفاده از مدها و الگوهای غربی در جامعه دیده نمی شد.
یگانه راه اصلاح انحرافات و به تعبیر شما “توبه فرهنگی”، تقویت اعتقادات و باورهای دینی و مذهبی افراد جامعه است. و این وظیفه ای است سنگین که به دوش اولیاء، مربیان و اقشار مختلف جامعه نهاده شده است هر چند سالم سازی و پاکسازی محیط جامعه از افراد منحرف و ابزار و وسایل آلوده کننده و لباس های مد غربی، یک ضرورت است. لیکن باید توجه داشت مصون سازی افراد در برابر هجوم بیگانگان از اهمیت بیشتری برخوردار است. مصون سازی وابسته به خودآگاهی است. دختران باید بگونه ای تربیت شوند که آگاهانه و با اختیار کامل از آلودگی، گناه و بدحجابی پرهیز نمایند. به عنوان مثال، جمع آوری لباس هایی با طرح و آرم غربی که هر کدام پیام های خاصی برای جوانان و نوجوانان دارد، در شرایط فعلی لازم و ضروری است. اما کافی نیست، باید بذر ایمان و تقوا را در درون جان افراد بارور نمود تا با اراده و خودآگاهی کامل از انحرافات دوری کنند. و از طرفی باید امر به معروف و نهی از منکر این دو اصل در جامعه اجرا شود و در آخر باید گفت اصلاح انحراف همیشه سخت تر است از خود فرایند انحراف است چرا که انحراف و هوس رانی خود سراشیبی است و نیاز به زحمت ندارد انسان مهار (شناختی و …) خود را رها کند رفته است اما اصلاح سخت است و باید موانع آن را برطرف کرد و سعی و زحمت مبارزه با طاغوت، تهاجم فرهنگی شیطان و هوس را چند برابر کرد.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمود اکبری، دختران پندها و هشدارها، انتشارات گلستان ادب، 1381.
2. سید محمد حسین فضل الله، دریچه ای به دنیای جوانان، ترجمه عبدالهادی فقیهی زاده، نشر دادگستر، 1378.
3. سید حسین تقوی، آسیب شناسی دینی فمینیسم، انتشارات فرهنگ منهاج، 1381.
قال علی ـ علیه السلام ـ
الهَوی هویّ الی اسفل؛[6] هوای نفس انسان را به پستی می کشاند.
از این حدیث دانسته می شود که بسیاری و باری ها برخواسته از هوای نفس است. چنانچه در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است که: الهوی مطیئه الفتن؛[7] هوای نفس زمینه ساز فتنه ها است. بنابراین باید بکوشیم هوای نفس را با تقوای الهی مهار کنیم. تنها در این صورت است که زمینه سعادت و خوشبختی ما فراهم می شود.

پی نوشت :

[1] . جمعی از نویسندگان، حجاب و آزادی، سازمان تبلیغات اسلامی، ص 77ـ84.
[2] . محمد رضا طالبان، دینداری و بزهکاری در میان جوانان، موسسه فرهنگی و هنر، تهران، 1380، ص 61-81. [3] . آیت الله محمد مهدی آصفی، دنیای اسلام و تهاجم فرهنگی غرب، دفتر تبلیغات اسلامی، 1380، ص 27-39.
[4] . سید مجتبی موسوی لاری، اسلام و سیمای تمدن غرب، دفتر انتشارات اسلامی، 1380، ص 75-94، آیت الله محمدمهدی آصفی، همان، ص 51.
[5] . مهدی نوید، فرهنگ و مقاومت فرهنگی، انتشارات فلق، 1374، ص 80-92.
[6] . غرر الحکم، ذیل واژه هوی.
[7] . همان.