– حالات چهره و قیافه ظاهری :
سیسرون ، سخنور رومی ، گفته :«چهره ، تصویر روح است»؛ یعنی احساسات و هیجانات انسان ، غالباً در چهره ی وی منعکس است .1
چهره هم شامل اجزای متفاوتی است که به هر یک بطور جداگانه خواهیم پرداخت:
الف) موی سر:
موی سر ، یکی از عناصر اصلی در شکل ظاهری هر فرد است . زیبایی رو و صورت آدمی ، در کنار موی سر جلوه می کند که این تقارن و ملازمت صورت زیبا با موی سر ، نزد بانوان ، خود بیشتر می نمایاند. اگر فرد زیبایی را در نظر بگیرید که تمام اجزای صورت او یعنی چشم ، ابرو ، لب ها ، بینی و… متناسب و زیبا باشند امٌا موی سر نداشته باشد ، خواهید دید که نه تنها آن زیبایی جلوه نمی کند ، بلکه ممکن است آن فرد زشت هم به نظر برسد.
در همین باره حدیثی از نبی اکرم نقل شده که اهمیت موی سر را در زیبایی نشان می دهد:
وردفیالحدیث انٌ رسول الله (صلی الله علیه وآله) نهی المرأه الٌتی وصلت الی حدٌ البلوغ ان تتشبٌه بالرٌجال فی قصٌ شعرهامن الخلف،اومن الوسط اومن الامام 2
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) :نهی فرمود از آنکه زنی (دختری)به حدٌ بلوغ رسیده باشد و مانند مردان موی خود را از پشت سر ، یا از میان ، یا از جلوی سر کوتاه نماید.
امام صادق (علیه السلام) نیز فرمود:
لشعرالحسن من کشوه الله فأکرموه 3
موی زیبا ، از پوشش های خدا است ، پس آن را گرامی بدارید.
در مورد نگهداری از مو نیز روایاتی آمده است ، از جمله پیامبر اکرم فرمود:
من اتٌخذ شعراً فلیحسن ولایته اولیجزه 4
هر کس موی سرش را بلند می گذارد ، خوب نگهداری کند ، یا آنکه کوتاهش نماید
امام صادق (علیه السلام) نیز فرموده است :
استأصل شعرک یقلٌ دونه ودوابه ووسخه وتغلظ رقبتک وبحلوبصرک 5
موی سر را کوتاه کن ، چرا که [با کوتاه شدن مو] آلودگی ها و انگل های آن کم ، گردنت استوار و نور دیده ات افزون می شود
درباره ی شانه زدن و روغن مالیدن به مو ، در فصل قبل احادیثی آورده شد، اما برای تکمیل بحث به دوحدیث دیگر اشاره می کنیم.
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر کلمه ی «زینت»ذیل آیه«خذوازینتکم عندکل مسجد» فرموده است:
المشط ،فانٌ المشط یجلب الرزق و یحسن الشعروینجزٌ الحاجه ویقطع البلغم 6
[منظور از زینت] شانه است ، زیرا (شانه زدن) باعث جلب روزی است، و مو را زیبا می کند ، حاجت را برآورده می سازد و بلغم را از بین می برد.
درباره روغن زدن مو نیز امام صادق (علیه السلام) ، می فرماید :
اذا اخذت الدٌهن علی راحتک فقل:اللهم انی اشألک الزٌین والزینه 7
موقع روغن زدن موی سر بگو:خدایا از تو درخواست زیبایی و زینت دارم.
ب) موی سر: این قسمت مخصوص آقایان محترم است:
اسلام ، به نگه داشتن ریش و شانه زدن آن توصیه های فراوانی دارد. درباره ی پیامبر گرامی اسلام نقل شده :
و کان صلی علیه و آله سرٌح تحت لحیته اربعین مرٌه ومن فوقها سبع مرٌات و یقول:انٌه یزید فی الذٌهن و یقطع البلغم.8
پیامبر اکرم ، ریش خود را چهل بار از زیر چانه و هفت بار از بالای آن شانه می زد و می فرمود: این کار ذهن را زیاد و بلغم را قطع می کند
در روایتی دیگر از ایشان آمده است :
لا یطوٌلنٌ احدکم شاربه قان الشیطان یتخذه مخبأ یستتربه 9
هیچ کس موی بالای لب خود را بلند نگذارد ، چون شیطان آنرا پناهگاه خود قرار می دهد
کنایه از اینکه جایگاه آلودگی ها و میکروبهای مضرّ خواهد شد.
ج) پوست صورت :
از دیگر عناصر مهم در شکل ظاهری افراد ، بخصوص در بانوان ، داشتن پوستی سالم ، روشن و لطیف است . از دیر باز ، استفاده ازمواد گیاهی و روغن های مفید برای حفظ زیبایی و سلامت پوست امری رایج بوده است که آموزه های پیشوایان معصوم نیز نشان دهنده ی اهمیت آن برای کلیه ی افراد جامعه (چه زنان و چه مردان) است .
امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرموده است :
الدهن یلین البشره و یزید فی الدماغ و یذهب الفشف و یسفراللون10
روغن زدن ، پوست را نرم و نیروی عقل را زیاد می کند و آلودگی پوست را بر طرف می سازد و به آن ، روشنی می بخشد
همچنین امام باقر(علیه السلام) می فرماید :
دهن الیل یجری فی العروق و یروی البشره و یبیض الوجه 11
روغن زدن(پوست) به هنگام شب ، باعث رسیدن آن به رگ ها شده پوست را سیراب و صورت را سفید می کند
د) پاکیزگی دهان
بی شک داشتن دندانهای تمیز و سفید ف خواسته ی هر فرد آراسته است ؛ زیرا به جزء تأثیر به سزا در سلامت جسمی افراد ، در زیبایی ظاهری آنها نیز مؤثر است . از آن گذشته ، بوی مطبوع دهان هنگام صحبت با دیگران ، الزاماً وابستگی مستقیم به رعایت بهداشت دندان ها و رسیدگی به آنها و در نتیجه سالم بودن آنها دارد. در همین زمینه امام صادق (علیه السلام) فرموده است :
لکل شیء طهور، وطهورالغم المسّواک 12
هر چیزی را پاک کننده ای است و پاک کننده دهان مسواک زدن است
به احتمال زیاد ، بشر شستن و یا تمیز کردن دندان را برای رسیدن به زیبایی آغاز کرده است ؛ زیرا به قول یکی از صاحب نظران ، کشش به سوی زیبایی در سرشت بشر ، نیرومندتر از کشش به سمت بهداشت است . به هر حال ، رعایت بهداشت دندان نیز همچون میل به زیبایی ، به ظهور پیامبران و تأکید آنان به صورت سنّت در آمده که روایت بسیاری مؤید این مدّعاست.13
امام صادق (علیه السلام) فرموده است :
المسواک من سنن المرسلین 14
مسواک زدن از سنت های پیامبران است
پیامبر گرامی اسلام نیز در سفارش به مسواک زدن فرموده است :
مازال جبرئیل یوصفی بالمسواک ، حتی ظنت انه سیجعله فریضه 15
آنچنان جبرئیل مرا به مسواک زدن سفارش کرد که گمان بردم ان را واجب خواهد نمود
در حدیثی دیگر از ایشان آمده است :
لا ان اشقّ علی امتی لامرتهم بالمسواک مع کل صلاه 16
اگر نمی ترسیدم که امتم به زحمت و مشقت بیفتد ، به آنها دستور می دادم برای هر نماز ، مسواک بزنند
در آثار و فواید جسمی مسواک زدن و همچنین ثواب آن و افزایش ثواب بسیاری از عبادت ها (چنانجه با مسواک زدن همراه شوند) ، احادیث زیادی وارد شده که به یک نمونه اشاره می کنیم :
امام صادق (علیه السلام) می فرماید :
فی المسواک اثفتا عشره خصله هومن السنه ومطهره للفم ومجلاه للبصر ، ویرضی الرحمان ، یبیض الامنان ویذهب بالحفر ویشد اللثه ویشهی الطعام ، ویذهب بالبلغم ، و یزید فی الحفظ ویضاعف به الحسنات وتفرح به الملائکه 17
در مسواک زدن دوازده ویژگی است ، از سنت [پیامبر اکرم] است ، موجب پاکی دهان است ، نور دیده را جلوه گر می نماید ، لثه را محکم می سازد ، اشتهای به غذا را زیاد می کند ، بلغم را از بین می برد ، حافظه را افزایش می دهد ، ثواب ها را چند برابر می کند ، و ملائکه را شاد می گرداند
ح) رسیدگی به ناخن ها
دیگر از نعمت های خدایی و نمودهای زیبایی انسان که در نگاه اول به نظر نمی آید ، وجود ناخن در دست و پای آدمی است ؛ اما هنگامی این نعمت اهمیت خود را بیشتر نمایان می سازد که خدای ناخواسته ، بر اثر بیماری یا حادثه ای یکی از ناخن ها ی خود را از دست بدهید ، خواهید دید که شکل ظاهری دست و پا ، نمایی نا زیباخواهند گرفت .18
درباره توجه به این جزء از بدن و تمیز نگاه داشتن آن ، امام باقر(علیه السلام) می فرماید :
انما قصت الاظفار ، لانها مقیل الشیطان ، وفیه یکون النسیان 19
به این دلیل ناخن ها را کوتاه می کنید ، چون محل استقرار شیطان است و از[آلودگی] آن ، فراموشی بوجود می آید.
همچنین امیرالمؤمنین علیه السلام) می فرماید:
تقلیم الاظفار، یمنع الداء الاعظم ویدرّالرزق20
کوتاه نمودن ناخن ها از بیماری عظیم جلوگیری می کند و باعث سرازیر شدن روزی می گردد
در برخی روایات ، حتی به حنبه ی ظاهری و زیبایی ناخن برای زنان نیز توجه شده است . درباره امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که :
قال للرجال :«قصوا ظافیرکم»:وللنساء:«اترکن فانه ازین لکن»
به مردان فرمود : ناخن های خود را کوتاه کنید و به زنان فرمود: ناخن های خود را بلند نگه دارید که برای شما زیباتر است 21

پی نوشتها:

1- مسعود ، آذربایجانی- جذابیت و روابط اجتماعی- مجله حدبث زندگی ، ش 1- ص7
2- علامه حلی- تذکره الفقهاء- ج1 ص390- مجله حدبث زندگی ، ش 1- ص16
3- شیخ صدوق- من لایحفره الفقیه- نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم- ج1- ص 129
4- شیخ یعقوب کلینی- الکافی- ج6 – ص485
5- همان- ص484
6- شیخ صدوق- الفصال- انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم- چاپ دوم- ص268
7- محمدبن یعقوب کلینی- الکافی ج6 – ص520
8- حسن بن فضل طبرسی- مکارم الاخلاق – انتشارات شریف رضوی قم- چاپ چهارم – ج1 – ص802
9- الکافی ج6 – ص487
10- همان ، ص519
11- همان- از نحوه ی بیان امام (ع) ، همچنین برداشت می شود که روغن زدن به هنگام شب باعث جذب بهتر آن می شود.
12- شیخ صدوق- من لایحضره الفقیه- ج1 – ص 53
13- مرتضی وفایی – دین و خود آرایی – حدیث زندگی – شماره 1 – ص17
14- یعقوب کلینی- الکافی ج6 – ص495
15- شیخ صدوق – امالی – انتشارات کتابخانه اسلامیه ، چاپ چهارم – ص257
16- یعقوب کلینی- الکافی ج3 – ص22
17- شیخ صدوق- الفصال- ص481
18- مرتضی وفایی – دین و خود آرایی – حدیث زندگی ، ش1 ص 17
19- حسن بن فضل طبرسی – مکارم الاخلاق – ج 1 – ص154
20- یعقوب کلینی – الکافی ج 6 ، ص 490
21- محمد باقر مجلسی – بحارالانوار – ج 73 ، ص 123