نویسنده : رضا اندی *

ماه شعبان، هشتمین ماه از ماههای قمری است. ماهی بسیار شریف و منسوب به سید انبیاء صلی الله علیه و آله است از سفارشات نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله است که می‌فرمود در این ماه برای جلب محبّت پیغمبر خود و برای تقرّب به سوی پروردگار خود روزه بدارید که در این صورت کسی که چنین کند خداوند او را دوست می‌دارد و در روز قیامت کرامت خود را نصیب او می‌گرداند و بهشت را بر او واجب می‌کند.[1] این ماه اعمالی دارد که برای سالک الی الله و آنان که دل در گرو معبود بسته‌اند بسیار با ارزش است تا در تحت لوای این اعمال به حقیقت عبودیت و بندگی خالق بی همتا که همان هدف و غایت از آفرینش تمامی موجودات است برسند.[2] یقیناً برای رهپویان کوی وصال، کثرت اعمال سبب نمی‌شود که مأیوس از انجام دادن آن گردند و خود را محروم از فیوضات و عطایای واسعه ذات لایزال الهی کنند چرا که بر اساس قاعده «ما لا یدرک کلّه لا یترک کلّه» اگر همه اعمال را نمی‌توانیم به جا آوریم تمامی آن را ترک نکنیم.

اعمال این ماه
اعمال این ماه دو قسم است. یک قسم مشترک بین همه روزها و شب‌های این ماه شریف است و قسم دوم اختصاص به روزهای معینی از ماه دارد.

اعمال مشترک:
1. روزه داشتن که در روایات، از روزه این ماه به «کفاره گناهان بزرگ»[3] تعبیر شده است.
2. استغفار هر روز هفتاد مرتبه «استغفرالله و اسئله التوبه».[4] 3. صدقه دادن، از امام صادق علیه السلام نقل شده که خداوند صدقه این ماه را پرورش می‌دهد و در روز قیامت، آن صدقه به اندازه کوه اُحد دیده می‌شود.[5] 4. خواندن مناجات شعبانیه در هر روز.[6] 5. صلوات فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل‌بیت علیهم السلام آن حضرت.
و…

اعیاد این ماه
در این ماه وقایع شیرینی برای دوستداران اهل‌بیت علیهم السلام اتفاق افتاد.
سوم این ماه که مصادف با میلاد سید الاتقیاء، سیّد الشهداء مولانا ابا عبدالله علیه السلام در سال 4ه‍ . ق بوده و در چهارمین روز این ماه و در سال 22 ه‍ .ق میلاد مسعود حضرت اباالفضل العباس علیه السلام و مولود مبارک پنجمین روز این ماه و در سال 38ه‍ ق امام سیدالساجدین علیه السلام بوده است. و نور عین اباعبدالله علیه السلام وجود نازنین حضرت علی اکبر علیه السلام در روز یازدهم این ماه به دنیا آمد. مهمترین حادثه در نیمه این ماه شریف، اتفاق افتاد.
آنانکه رنج و محنت غروب غمبار غیبت را به تن خریده‌اند، چشم انتظار صبح صادق و عدالتی بودند که خداوند چشم همه آن منتظران صبح وصال را به جمال مهدی فاطمه روشن کرد.
چنین شبی زمینیان آسمانی شده، و در پروازی از ملک به ملکوت سیر می‌کنند.
شب میلاد نور است. نوری که با وجود خود صفحه هستی و جان را منور می‌کند.
پس ای فرشیان! به پا خیزید و قامتی به عرش ببندید. و در شب میلاد «آخرین معصوم الهی» جبین شکر را به آستان حضرت دوست بسائید و صف خود را از سیه‌کاران جدا نمایید.
باید در این شب خوشحال بود[7]؛ اما ضمن ابراز این شادی، نباید مرتکب مسائلی شد که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از آن راضی نیستند بلکه باید به دنبال اعمالی باشیم که رضایت آن بزرگوار را به همراه داشته باشد.

فضایل شب نیمه شعبان
جبرئیل امین علیه السلام در معرفی فضیلت شب نیمه شعبان به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله عرض می‌کند: «این شبی است که درهای آسمان و درهای رحمت، خشنودی خدا، آمرزش گناهان، فضل و احسان، توبه، نعمت، جود و بخشش باز است و خداوند تبارک و تعالی از بندگان در این شب به عدد موها و کرک‌های چارپایان می‌آمرزد ـ ]نشان از بخشیده شدگان[».[8] افق فضیلت شب نیمه شعبان در تشبیه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نمایان شده است. ایشان می‌فرماید: «علی بن ابیطالب علیه السلام فی آل محمد صلی الله علیه و آله کافضل ایام شعبان و لیالیه نصفه و یومه»[9] «علی بن ابیطالب علیه السلام در میان آل محمد صلی الله علیه و آله مانند برترین روزها و شب‌های ماه شعبان؛ یعنی شب و روز نیمه شعبان است. پس امیرمؤمنان در میان اهل بیت چه فضیلتی دارد؟ همان فضیلت را شب و روز نیمه شعبان نسبت به سایر ایام دارد.
این شب یکی از چهار شبی است که روایات زیادی درباره احیای آن به عبادت وارد شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید «من احیا لیله العید و لیله النصف من شعبان لم یمت قلبه یوم تموت القلوب»[10] هر کس این شب و شب عید فطر را زنده نگه دارد، در روزی که قلب‌ها می‌میرد، قلب او زنده است.

اعمال مختص شب نیمه شعبان
1: غسل؛
امام صادق علیه السلام در این خصوص می‌فرماید: «… این غسل باعث تخفیف گناهان و جلب رحمت الهی می‌شود».[11] 2: شب زنده داری و احیاء این شب
از آنجا که عظمت این شب، بعد از شب قدر قرار دارد. لذا زنده نگه داشتن این شب و عبادت در آن، از وظایف اصلی منتظرانش می‌باشد. صاحب المراقبات درباره این شب می‌گوید: از شبهایی است که تاکید بر زنده نگه داشتن آن شده و اعمال و عبادات بسیار ارزشمندی در آن وارد شده که می‌توان گفت، در هیچ شبی اعم از شب قدر یا غیر آن، نیامده است.[12] این کثرت عبادت و احیای آن شب پرده از راز مهمی بر می دارد و آن عظمت شب نیمه شعبان است.
ای دل دو سه شام تا سحرگاه
هنگام تضرع و نیاز است مخسب
بیداری ما چراغ عالم باشه
یک شب تو چراغ را نگه دار مخسب
3: قرائت دعای کمیل؛[13] 4: نماز؛
از اعمال بسیار سازنده و نافع در این شب، خواندن نمازهای وارده است. مولود این شب، حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در مورد نماز می‌فرماید: «فما اَرْغَمُ آَنْفَ الشیطان شئٌ افضل من الصلاه»[14]؛ «چه کرداری بهتر از نماز، بینی شیطان را به خاک می‌مالد؟»
از نمازهای با فضیلت این شب مبارک عبارت است از:
چهار رکعت بین مغرب و عشاء؛
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «کسی که در شب پانزدهم شعبان میان مغرب و عشاء چهار رکعت نماز بخواند ـ که در هر رکعت سوره حمد را یک مرتبه و سوره توحید را ده بار بخواند و پس از تمام شدن نماز ده بار بگوید «یا ربّ اغفرلنا» و ده بار بگوید «یا ربّ ارحمنا» و ده بار بگوید «یا رب تب علینا» و 21 بار سوره توحید را بخواند و سپس ده بار بگوید «سبحان الذی یُحیی الموتی و یمیتُ الاحیاء و هو علی کل شی قدیرـ خداوند متعال دعایش را مستجاب و حاجاتش را در دنیا و آخرت برآورده و نامه عملش را در قیامت به دست راستش و تا سال آینده در پناه و حفظ و نگهبانی خداوند متعال است.[15] 5: تلاوت قرآن؛
ماه مبارک رمضان، ظرف نزول قرآن کریم است و شب نیمه شعبان ظرف تجلّی قرآن ناطق از ماورای طبیعت به جهان طبیعی است.
جبرائیل امین علیه السلام به حضرت رسول صلی الله علیه و آله عرض کرد: «یا محمد! هر که را امشب به… نماز خواندن و قرائت قرآن احیاء کند، در آخرت جایگاهش بهشت است…».[16] 6: سجده؛
این عمل همچنانکه در سیره بزرگان دین الهی همچون رسول الله صلی الله علیه و آله بوده است[17] نشان دهنده آن است که انسان به هر نحو می‌تواند باید خود را از ذاکران و احیاکنندگان این شب نورانی قرار دهد و چنانچه قادر به قیام نیست، جبین خود را به درگاه الهی گذاشته و با او راز و نیاز کند.
7: دعا[18] و ذکر و ثناء و استغفار؛
سزاوار است که در این شب عزیز از خواب غفلت برخاسته از لحظه لحظه آن کمال استفاده را ببریم و دل را به ذکر و یاد الهی منور کنیم. به فرموده امام باقر علیه السلام یکی از اذکاری که در این شب فضیلت فراوان دارد تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام می‌باشد.[19] 8: زیارت امام حسین علیه السلام؛
از اعمال بسیار عظیم و مبارک در تمام طول سال زیارت امام حسین علیه السلام است؛ اما از آن رهگذر که بین «عاشورا و انتظار» رابطه‌ی دقیق و محکمی استوار است.[20] لذا شب میلاد امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف یکی از شب‌های زیارتی مخصوص سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام است در عظمت فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام همین بس که امام سجاد علیه السلام فرمود «من أحبّ ان یصافحه مائه الف و عشرون الف نبی فلیزر الحسین علیه السلام لیله النصف من شعبان، فانّ ارواح النبیین تستأذن الله فی زیارته فیؤذن لهم، منهم خمسه اولوالعزم من الرسل…؛ هر کس دوست دارد 124 هزار پیامبر با او مصافحه کند، امام حسین را در شب نیمه شعبان زیارت کند که فرشتگان و ارواح پیامبران، برای زیارت آن حضرت، از خداوند کسب اجازه می‌کند و به ایشان اجازه داده می‌شود…».[21] این زیارت به نقل‌های متفاوتی آمده که اقل آن این است که بر بلندی و بامی قرار گیرد و به سمت راست و چپ خود نگاه کند و سپس سر به آسمان بلند نماید و با این جملات حضرت را زیارت کند «السلام علیک یا اباعبدالله، السلام علیک و رحمه الله و برکاته».
و هر کس در هر کجا و هر وقت آن حضرت را به این کیفیت زیارت نماید امید است که ثواب حج عمره برای او نوشته شود.[22]

اعمال روز نیمه شعبان:
در اخبار وارد شده که شرافت روز و شب ملازم یکدیگر است یعنی شرافت شب به روز تسرّی می‌یابد در این روز علاوه بر زیارت نمودن و دعا برای تعجیل فرج، اعمال دیگری هم در روایات وارد شده است.
1. روزه؛
امیرمؤمنان به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «اذا کان لیله النصف من شعبان فقوموا لیلها و صوموا نهارها؛ زمانی که نیمه شعبان فرا رسید، قیام به عبادات نمایید و روزش را روزه بگیرید…».[23] 2. زیارت امام حسین علیه السلام؛
از روایات چنین استفاده می‌شود که زیارت امام حسین علیه السلام در روز نیمه شعبان نیز مستحب مؤکد است همچنان که امام باقر علیه السلام می‌فرماید: «زائر الحسین علیه السلام فی النصف من شعبان یُغفَر له ذنوبه…»؛[24] زیارت کنندگان امام حسین علیه السلام در نیمه شعبان گناهانشان بخشوده می‌شود … .
خلاصه آنکه «آنچه در مورد شب نیمه شعبان گفته شد در روز نیمه شعبان نیز صادق است».[25] امیدواریم، خداوند، دعاهای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را در این شب و روز مقدس شامل حال همه ما بفرماید و تنها خواسته و آرزوی ما که ظهور حضرتش است را برآورده بفرماید.

پی نوشت :

[1]. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص54، ص59؛ امالی، صدوق، ص16،17.
[2]. ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون. آیه 56 سوره ذاریات.
[3]. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص60 و 62.
[4]. امالی، صدوق، ص17..
[5] . شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص91.
[6]. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص156.
[7]. امام رضا علیه السلام: «ان سرّک ان تکون معنا فی‌الدرجات العلی من الجنان فافرح لفرحنا و احزن لحزننا»؛ اگر دوست داری که با ما در درجات عالیه بهشتی باشی، در خوشحالی ما خوشحال و در حزن ما محزون باش، بحارالانوار، ج101، ص103؛ ج44، ص286.
[8]. اقبال الاعمال، ج3، ص320؛ بحارالانوار، ج98، ص413.
[9] . بحارالانوار، ج37، ص52.
[10]. اقبال الاعمال، ج3، ص354؛ ثواب الاعمال، ص70.
[11]. وسائل الشیعه، ج3، ص337، باب22.
[12]. المراقبات، آیت الله ملکی تبریزی، ص173.
[13]. اقبال الاعمال، ج2، ص331؛ صحیفه مهدیه، ص258.
[14]. کمال الدین، ج2، ص520، بحارالانوار، ج53، ص182.
[15]. اقبال الاعمال، ج3، ص313؛ وسائل الشیعه، ج8، ص102.
[16]. بحارالانوار، ج98، ص413؛ اقبال الاعمال، ج3، ص320.
[17]. بحارالانوار، ج98، ص88؛ مصباح المتهجد، ص841.
[18] . دعای سحر، دعای نبوی، دعای زیارتی، مفاتیح الجنان، اعمال شب نیمه شعبان.
[19]. مصباح المتهجد، ص831؛ وسائل الشیعه، ج8، ص106، ح3.
[20]. رک: فصلنامه انتظار، ج3، ص42.
[21]. کامل الزیارات، ص897؛ مصباح المتهجد، ص830.
[22]. مفاتیح الجنان، اعمال شب نیمه شعبان، ص273.
[23]. بحارالانوار، ج98، ص415؛ وسائل الشیعه، ج8، ص105.
[24]. کامل الزیارات، ص198، ح1، ح5؛ بحارالانوار، ج101، ص94.
[25]. مکیال المکارم، مترجم، ج2، ص77.
منبع: ماهنامه امان شماره 18