نویسنده: معصومه صفرآبادی

ای گرداننده ی قلب ها و دیده ها! ای تغییر دهنده ی حال و احوال! ای مدیر و مدبر شب و روز! حال ما را به نیکوترین حال بگردان. ای خدایی که هستی ما در سیطره ی قدرت توست و دل های ما چکیده ای از مهربانی توست حال ما را به نیکوترین حال برسان و دل ها و چشم های ما را به معرفت خویش نزدیک گردان و به کمال و بصیرت روشن کن.

سخن امام خمینی(ره) در باب نوروز:

در اعیادی که اسلام به ما عنایت فرموده است، در همه آن ها که ملاحظه می کنید همه اش مسئله و درخواست و ذکر و دعا می باشد. همه اش نماز است، روزه است، ذکر است، دعاست. عید نوروز هم عید ملی است و اسلامی نیست لکن اسلام هم مخالفتی با او ندارد باز می بینیم که در روایتی وارد شده و از آداب امروز روزه گرفتن است از آداب امروز دعا کردن و نماز خواندن است و این به ما می فهماند که هر ملتی بخواهد به راه راست برود و بخواهد استقلال خودش را، آزادی خودش را حفظ کند باید درعیدش تذکر داشته باشد و ذکر خدا بکند برای خدا باشد. در عیدش دستور روزه است دستور استحبابی روزه ای که باید انسان منقطع بشود از شهوات خودش و متوجه خدای تبارک و تعالی باشد؛ و در جایی دیگر می فرماید: عید نوروز عید باستانی است اما تمام برنامه های اعیاد اسلامی جزء دین اسلام بوده و شارع مقدس آن ها را به طور کلی امضا می کند؛ هم چنین اعیاد اسلامی متعلق به تمام مسلمانان جهان است ولی عید نوروز یک عید دینی نیست اگرچه بعضی از اعمال خوب در آن انجام می شود که مورد تأیید اسلام است ولی عید نوروز متعلق به چند کشور از جمله ایران می باشد ولی جهانی نیست.(1)

اسلام و اعمال نوروز:

عید برای انسان های صالح خداوند روزی است که سراسر عبادت و بندگی خداوند باشد. مملو از خیر و برکت و نیکی به بندگان خدا باشد. روزی که بویی از معصیت از محیط دنیا به مشام نرسد و انسان های باکمال و با ایمان، پیوسته راه حق در پیش گیرند و به سرچشمه های معرفت و طاعت دست یابند. بندگان صالح خداوند هم چون مولایشان علی چنین رفتار می کنند که فرمودند روز عید روزی است که عبادت انسان مورد پذیرش حق قرار گیرد و انسان از گناه و آلودگی به دور باشد و مورد بخشش و رحمت خداوند قرار بگیرد، اسلام با عید نوروز مخالفتی ندارد و چنان چه بسیاری از سفارشات اسلام در این مراسم ملی انجام شود جای گاه ارزش مندی پیدا خواهد کرد از جمله اعمالی که در این روز انجام می شود صله ی رحم یا همان دید و بازدید با اقوام و دوستان و بزرگان است که به نوبه ی خود از بهترین اعمال محسوب می شود. اسلام نیز سفارش بسیاری در این مورد نموده است. و دوری نمودن از خویشاوندان و بستگان را شدیداً منع کرده است.
پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:«صله الرَّحم تعمُر الدیار و تَزِیَه فی الاعمار و اِن کانَ اَهلها غیر أخیار؛(2) پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد می سازد و بر عمرها می افزاید گرچه انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند.» صله ی رحم نه تنها پاداش اخروی بلکه نتایج دنیوی آن نیز باعث سامان بندگان صالح خداوند در دنیا می شود موجب می شود تا کارهای انسان از نقص به دور باشد، و کارهای نیک انسان مورد قبول پروردگار قرار گیرد، ثروت و روزی انسان زیاد شود و بلاها و گرفتاری های دنیوی از او دور شود حساب اموال و اعمالش در قیامت آسان شود و عمرش طولانی گردد. در این دید و بازدیدها، از بیماران هم عیادت می شود که موجب شادی آن ها خشنودی خداوند می گردد. رسول خدا(ص) فرمودند:«أحبَّ الاعمال اِلَی الله ادخال السّرور علی المؤمنین.(3) محبوب ترین اعمال نزد خداوند وارد کردن شادی در دل مؤمنین است.» و در جایی دیگر ابوالجارود گوید: ابو جعفر باقر(ص) فرمود:«در ضمن مناجات های موسی(ص) با خدا این بود که گفت:«پروردگارا مرا از ثواب عیادت مریض آگاه ساز که چقدر است.» خداوند عز و جل فرمود:«فرشته ای بگمارم که او را در قبر تا هنگامی که به صحرای محشر وارد شود عیادت کند.»(4) زیارت اهل قبور نیز همواره مورد تأکید قرار گرفته است این که انسان در مواقع سختی و فشار مشکلات و نیز در لحظه های شادمانی به زیارت اهل قبور برود تا تلنگر و آگاهی باشد و مصائب و شادی این دنیا را جدی نگیرد که دوام و پایداری در آن نیست. از رسوم پنج شنبه ی آخر سال محسوب می شود که در آستانه ی سال جدید به زیارت اهل قبور و شهدا و علما و بزرگان خود می روند و دعا و تلاوت قرآن را نثار روح عزیزان خفته در دل خاک می کنند که تذکر و یادآوری از قیامت نیز برای اهل دنیا باشد. امام رضا(ع) می فرمایند:«انّه مَن زار قَبرَ مؤمن فقرا عندَهُ سَبَعَ مُرّات اِنّا انزلناه غفر الله لَهُ و لِصاحِبِ القبر(5): هرکس قبر مؤمنی را زیارت کند و هفت بار سوره ی قدر را تلاوت کند، خداوند او و صاحب قبر هر دو را بیامرزد.»
نوروز آئینی دینی و ملی است که باعث ترویج روح همبستگی و عشق و محبت بین مسلمانان و هم چنین مسلمانان جهان می شود و روح اعتماد و برادری بین کشورهای اسلامی تقویت می گردد، چرا که قرآن مجید می فرماید:«و اعتصمول بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا؛ همگی به ریسمان خدا(قرآن و اسلام با هرگونه وسیله وحدت) چنگ زنید و پراکنده نشوید».(6)

دیدگاه ائمه و نوروز

امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: کلُّ یوم لا یُعصی الله فیه فهُوَ یومُ عید(7)؛ هر روزی که در آن معصیت خدا نشود عید است.» عید از نظر ائمه روزی است که انسان به سوی ایمان و وارستگی مطلق حرکت نماید و هر آن چه را که رضایت خداوند در آن است انجام دهد. روز بازگشت به سوی فطرت پاک و بی آلایش انسانیت است.
اگر خلاف این برای بنده ای اتفاق بیفتد، گرچه ظاهراً روز عید باشد اما در واقع عید و خوشی برای او نیست چون رضایت خداوند را کسب نکرده است.
در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که امام صادق(ع) به مَُعلی بن خنیس که در روز نوروز خدمت ایشان رسید فرمود:«آیا می دانی عید نوروز چه روزی است» عرض کرد:«فدایت شوم این روزی است که ایرانیان آن را گرامی می دارند و در آن به یک دیگر هدیه و عیدی می دهند.» امام(ع) فرمود:«سوگند به آن خانه ی کهن که در مکه است، این روز ریشه ای کهن دارد که برایت توضیح می دهم تا آن را بدانی. ای معلی روز نوروز همان روزی است که خداوند در آن از بندگان پیمان گرفت که او را بپرستند و هیچ انبازی برایش نیاورند و به فرستادگان و حجت های او و به امامان ایمان بیاورند. نوروز نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرد و هیچ نوروزی نیست مگر این که ما در آن روز منتظر فرج هستیم زیرا نوروز از روزهای ما و شیعیان ماست. ایرانیان آن را حفظ کردند و شما آن را از دست نهادید. نوروز نخستین روز از سال ایرانیان است. آنان در حالی که تعدادشان سی هزار نفر بود زنده ماندند و زیستند و ریختن آب در نوروز سنت شد.»(8)

عید نوروز در کلام بزرگان:

عید نوروز در ایران روز اول فروردین ماه یعنی روز اول سال مردم ایران و اول فصل بهار است. نوروز به «نو و تازه» که سال نو بدان آغاز گردد نیز معنی شده است.(9) خاقانی می گوید:
عید قدم مبارک نوروز مژده داد که امسال تازه از پی هم فتح ها شود.(10)
و بیان شده که خداوند تعالی در این روز عالم را آفرید و خداوند در این روز حضرت آدم(ع) را آفرید و مطالب بسیاری دیگر در این باره ذکر شده است.(11)
نوروز روز اول ماه فروردین و لحظه ی رسیدن آفتاب به منطقه و جای گاه اول خودش یعنی حَمَل است و آن روز اول بهار باشد و این نوروز را به عنوان کوچک و نوروز عامه و نوروز صغیر نامیدند(رشیدی از جهانگیری).
به معنی روز نو است و آن دو باشد یکی نوروز عامه و دیگری نوروز خاصه.(12)
در چگونگی پیدایش عید نوروز نقل های بسیاری بیان شده و این که چگونه در اول بهار قرار گرفته است. بنا بر یکی از اقوال، ایرانی های قدیم پانزده روز از پاییز رفته را عید نوروز خود قرار می دادند چون در آن، روز و شب یک سان می شود اما در زمان یکی از پادشاهان سلجوقی به نام سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی، تاریخ عید نوروز تغییر کرد به این صورت که سلطان جلال الدین از دیدن نوروز و عید در فصل خزان اعتراض کرد که چگونه عیدی است که مصادف با مرگ طبیعت و خزان و زردی برگ درختان است بنابراین گروهی از منجمین را جمع کرد. آنان پس از بررسی و مطالعات فراوان، اولین روز فروردین را به عنوان عید نوروز انتخاب کردند که در آن نیز شبانه روز یک سان می شود یعنی ساعت تاریکی شب و روشنی روز برابر است؛ و نیز آغاز زندگی و شادابی و سرسبزی طبیعت و درختان است. بر این اساس عید نوروز در بهار هر سال مقارن تحویل آفتاب به برج حمل تثبیت شد و مقرر گردید که هر چهار سال، یک روز بر تعداد ایام سال افزوده شود و سال چهارم را سیصد و شصت و شش روز حساب کنند و نام آن را سال کبیسه گذاشتند.(13)

عید نوروز در مسیحیت:

عید نوروز در معنای لغوی آن به معنای بازگشت به پاکی و آسایش نخستین است و هم چنین روز نزول مائده که روز بازگشت به پیروزی و پاکی از ایمان به خدا بوده است، حضرت مسیح(ع) نیز آن را عید نامیدند. همان طور که در روایات وارد شده است نزول مائده در روز یک شنبه بوده و شاید یکی از علل احترام روز یک شنبه در نظر مسیحیان نیز همین بوده است.(14)

اعمال نادرست و خرافی در نوروز:

از مناسبات منفی و خرافی که در چهارشنبه ی آخر سال مرسوم است چهارشنبه سوری است که پیشینه و ریشه ی تاریخی آن تنها به یک داستان ساختگی و خرافی باز می گردد. در این داستان مردم با انجام کارهایی از جمله روشن کردن آتش و آرزوی سلامتی از آتش، کوزه شکستن برای رفع بلا و گرفتاری ها در طول سال جدید و پخش کردن آجیل مشکل گشا برای رفع گرفتاری ها و مشکلات، فال گرفتن، باز کردن گره چارقدی که قبلاً گره خورده و… به اصطلاح گره از کار و سختی های کارشان باز می کنند و چشم زخم را از خود دور کرده، بخت شان را باز می نمایند.(15) اغلب مردم هم به علت ناآگاهی و غفلت از پیشینه ی این مراسم به این خرافه پای بندی نشان می دهند و خودشان را درگیر و ملزم به انجام آن می دانند. متأسفانه با گذشت زمان های طولانی و با وجود پیش رفت و تکنولوژی، هنوز هم این خرافات مورد قبول برخی از مردم است و سالانه ارقام ناگواری از صدمات این خرافه پرستی را نصیب جامعه می کند که منجر به تخریب و آلودگی در شهرها، سوختن افراد، نقص عضو و حتی مرگ و میر می شود از آن جائی که عده ای پای بند به این مراسم خرافی هستند، دولت مجبور است برای انجام اعمال چهارشنبه سوری و پیش گیری از حوادث ناگوار آن، مکان هایی را برای این کار در نظر بگیرد.
از خرافات دیگری که در میان برخی افراد رواج دارد فال بد زدن است. پیغمبراکرم(ص) در کمال صراحت فرمودند:«رُفعَ عَن اُمَّتی الطَّیرهَ؛ (16) در امت من طیره و فال بد وجود ندارد.» خود پیغمبر اکرم(ص) اشیاء و حوادث را به فال نیک می گرفتند و هرگز فال بد نمی زدند و مردم را از این کار منع می کردند.
برخی بیرون رفتن در روز چهارشنبه ی آخر ماه یا آخر سال را و یا عدد سیزده و روز سه شنبه را بد و نحس می دانند. امام صادق(ع) در این باره می فرمایند:«تِطَیُّر چیزی است که اگر سخت بگیری بر تو سخت می گیرند و آن وقت که سخت می گیری خودت هستی که سخت گرفته ای اما اگر سست بگیری بر تو سست می گیرند و اگر اعتنا نکنی خواهی دید که هیچ نبوده است.» پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:«کفار الطیره التوکلَّ؛ ای مردم کفّاره ی طیره(یعنی کفاره گناه اگر بخواهید این گناه از بین برود) توکل است» وقتی پیامبر اکرم(ص) می خواستند به مسافرت بروند می فرمودند:«خدایا طیر و فال بدی نیست مگر آن چه از ناحیه تو است. من اگر حسنات را می خواهم از ناحیه تو می خواهم و نیز اگر دفع سیئات را می خواهم از تو می خواهم.»(17) تطیر و فال بد زدن در دین مقدس اسلام محکوم است و چنین چیزی در سراسر تعلیمات اصیل اسلامی وجود ندارد.
«سیزده به در» هم از رسومی است که در روز سیزدهم بهار در دامان طبیعت برگزار می شود. این برنامه نیز مانند چهارشنبه سوری. ریشه در خرافات دارد اما چون هم راه با نتایج پسندیده ای است قابل دفاع است. در روز سیزدهم فروردین رفتن به دامان طبیعت با خانواده می تواند خاطراتی زیبا به جا بگذارد و وسیله ای می شود برای تجدید قوا و تقویت روحی برای اعضای خانواده برای شروع سالی پر کار. نیز حضور در دامان طبیعت باعث تداعی هر چه بیش تر نعمت خداوندی و شگفتی های آفرینش در ذهن آدمی می شود، البته برخی افراد به علت انجام کارهای ناشایست باعث آلودگی و معصیت در این روز می شوند. از دیگر آداب خرافی که در روز طبیعت به چشم می خورد. گره زدن سبزه در طبیعت برای حل مشکلات یا بیرون ریختن سبزه، انداختن سیزده سنگ به داخل آب، پختن سمنو برای از بین رفتن نحسی روز سیزدهم و نیز عقیده بر این مطلب است که ماندن در خانه در روز سیزدهم نحس است.
در حدیثی آمده است که یکی از یاران امام دهم حضرت علی بن محمد الهادی(ع) می گوید:« خدمت حضرت(ع) رسیدم در حالی که در مسیر راه انگشتم مجروح شده بود چون سواری از کنارم گذشت و به شانه ام صدمه زد و من در وسط جمعیت گرفتار شدم و لباسم پاره شد. گفتم:« ای روز خدا مرا از شر تو حفظ کند. عجب روز شومی هستی.» امام فرمودند:«با ما ارتباط داری و باز چنین می گویی. روز که گناهی ندارد که او را گناه کار می شماری.» آن مرد از شنیدن این سخن به هوش آمد و به خطای خود پی برد و عرض کرد ای مولای من! من استغفار می کنم و از خدا آمرزش می طلبم امام(ع) افزودند: ما ذَنَبَ الایام حتّی صِرتُم تتشائمون بها اِذا جوزیتُم بأعمالکم فیها؛ روزها چه گناهی دارند که شما آن ها را شوم می شمرید هنگامی که کیفر اعمال شما در این روزها دامان تان را می گیرد.»(18)
رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای درباره ی عید گرفتن نوروز می فرمایند: در اصل عید گرفتن اشکالی نیست اما باید از کارهای حرام احتراز شود.(19)
منابع:
1. صحیفه امام خمینی، ج 17، ص 215.
2. تفسیر نمونه، ج 1، ص 105-106.
3. درج گهر، ص 6.
4. ثواب الاعمال- شیخ صدوق(ره)، ص 432.
5. همان.
6. آل عمران. آیه ی 103.
7. نهج البلاغه، محمد دشتی(ره) حکمت، 428، ص 524.
8. نفس المهموم، ص 234؛ ترجمه میزان الحکمه، ج 9، ص 4205-4203.
9. لغت نامه دهخدا، ج 15، ص 22833.
10. همان، ج 11، ص 1641.
11. همان، ص 22832.
12. لغت نامه دهخدا، ص 22832.
13. اقتباس از روزها و رویدادها، هیأت نویسندگان دفتر عقیدتی- سیاسی فرماندهی معظم کل قوا، ج 1، لغت نامه دهخدا، ج 15، ص 22833.
14. تفسیر نمونه، ج 5، ص 131.
15. لغت نامه دهخدا، ج 5، ص 7980.
16. اقتباس از جزوه دفاع از سیزده، شهید مطهری، ص 21و 20.
17. همان.
18. تفسر نمونه،ج 23، ص 45-46.
19. نظرات مراجع محترم تقلید سیدمحسن محوری، ج 1-2.
ماهنامه ی پیام زن، شماره 217.