اعمال عمومی دهه اول
بدان که این ماه از ماه های شریفه است و چون این ماه واصل می شد، صلحای صحابه و تابعین اهتمام عظیم در عبادت می کردند و دهه اولِ آن، ایامش ایام معلومات و در نهایت فضیلت و برکت است، و از رسول خدا صلی الله علیه و آله مروی است که: عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی نزد حق تعالی محبوب تر نیست از این دهه. و از برای این دهه اعمال چند است:
1. روزه گرفتن نُه روزِ اولِ این دهه که ثواب روزه تمام عمر را دارد.
2. خواندن دو رکعت نماز مابین مغرب و عشا در تمام شب های این دهه، در هر رکعت بعد از «حمد»، یک مرتبه «توحید» و این آیه را بخواند: وَ واعَدنا مُوسی[1] که هرکه چنین کند با ثواب حاجیان شریک خواهد بود.
3. بخواند این تهلیلات مبارکه علویه را، و اگر روزی ده مرتبه بخواند بهتر است و از برای آن فضیلت بسیاری ذکر شده: لا اللهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ اللَّیالی وَالدُّهُورِ.[2]

اعمال روز اول
روز اول روز بسیار مبارکی است و در آن چند عمل وارد است:
1. روزه که ثواب هشتاد ماه دارد. 2. خواندن نماز «حضرت فاطمه علیها السلام » است و آن چهار رکعت است به دو سلام، مثل نماز «امیرالمؤمنین علیه السلام »، در هر رکعت «حمد» یک مرتبه و «توحید» پنجاه مرتبه و بعد از سلام، تسبیح آن حضرت بخواند. 3. نمازی است که آن دو رکعت است پیش از زوال به نیم ساعت. در هر رکعت «حمد» یک مرتبه و هر یک از «توحید» و «آیهالکرسی» و «انا انزلناه» ده مرتبه. [3]

دعای دهه اول ذی الحجه
ابوحمزه ثمالی روایت کرده است که امام جعفر صادق علیه السلام هر روزی از ده روز ذی الحجه، بامداد و شامگاه این دعا بخواندی: اللهم هذه الایام…

وقایع و اعمال روزها
روز چهارم: شیخ بهایی فرمود که: روز زینت است که موسی علیه السلام غلبه کرد بر ساحران، هنگامی که عصای خود را افکند.
روز پنجم: در این روز، سنه 220، به قولی شهادت حضرت جواد علیه السلام واقع شده و مشهور آخر ذی القعده است.
روز ششم: در این روز، بنا بر روایتی تزویج فاطمه علیها السلام به امیرالمؤمنین علیه السلام شده.
روز هفتم: روزی است که حضرت موسی علیه السلام بر ساحران غلبه کرد.[4] در این روز، سنه 114، وفات حضرت باقر علیه السلام واقع شد. شیخ کلینی و دیگران از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که فرمود: پدرم را بیماری صعبی عارض شد که اکثر مردم بر آن حضرت خائف شدند و اهل بیت آن حضرت گریان گردیدند. حضرت فرمود که: من در این مرض نخواهم رفت؛ زیرا که دو کس نزد من آمدند و مرا چنین خبر دادند. پس، از آن مرض صحت یافت و مدتی صحیح و سالم ماند. پس روزی مرا طلبید و فرمود: جمعی از اهل مدینه را حاضر کن. چون ایشان را حاضر کردم، فرمود که: ای جعفر! چون من به عالم بقا، رحلت کنم مرا غسل ده و کفن کن و قبر من چهار انگشت از زمین بلند گردان و آب بر قبر من بریز و اهل مدینه را گواه گرفت.
چون ایشان رفتند، گفتم: ای پدر! آنچه می فرمودی به عمل می آورم و احتیاج به گواه نبود. فرمود: ای فرزند! برای این گواه گرفتم که بدانند تویی وصیّ من و در امامت با تو نزاع نکنند. گفتم: ای پدر بزرگوار! من امروز شما را از همه روز صحیح تر می یابم و آزاری در شما مشاهده نمی نمایم. فرمود: آن دو کس که مرا در آن مرض خبر دادند که صحت می یابم، در این مرض به نزد من آمدند و گفتند: به عالم بقا، رحلت می نمایی، و به روایت دیگر فرمود که: ای فرزند گرامی! مگر نشنیدی که حضرت علی بن الحسین علیه السلام از پس دیوار مرا ندا کرد که: ای محمد بیا، زود باش که ما انتظار تو را می کشیم.
روایت شده که آن حضرت هشتصد درهم برای تعزیه و ماتم خود وصیت فرمود، و از حضرت صادق علیه السلام مروی است که پدرم گفت: ای جعفر! از مال من وقفی بکن برای ندبه کنندگان که ده سال در منا در موسم حج بر من گریه کنند و رسم ماتم را تجدید نمایند. بالجمله، آن حضرت را به زهر شهید کردند و آیا قاتل آن حضرت هشام بن عبدالملک است یا ابراهیم بن الولید؟ اختلاف است و در بعضی روایات است که عبدالملک مروان، زینی فرستاد در مدینه و بر اسب زدند و حضرت باقر علیه السلام سوار شد و در آن زهری تعبیه کرده بودند. پس بدن مکرمش ورم کرد و آثار موت در خود مشاهده نمود، سپس وصیت خود را فرمود و سه روز در درد و الم بود و در روز سوم از اثر زهر شهید شد.[5] روز هشتم: روز «تَرْوِیه» است و در این روز حُجاج نیت حج تمتع کنند و محرم شده، از مکه به سمت «منا» روند و شب را در آنجا بیتوته کنند و صبح عرفه به جانب عرفات روند. و روزه این روز، فضیلت دارد و کفاره شصت سال روایت شده.[ 6] شب نهم: این شب، از لیالی متبرکه و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن شب مقبول و دعا در آن مستجاب است و کسی که آن شب را به عبادت به سر آورد، اجر صد و هفتاد سال عبادت داشته باشد و از برای آن شب چند عمل است:
1. بخواند: «اَللّهُمَّ یا شاهِدَ کُلِّ نَجْوی، الخ». 2. بخواند تسبیحات عشر را. 3. بخواند دعای «اَللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّاً وَ تَهَیَّاَ» را که در روز عرفه و شب های جمعه نیز وارد است. 4. زیارت کند زمین کربلا را و بماند در آنجا تا روز عید تا آنکه از شر آن سال نگاه داشته شود.
روز نهم: این روز، روز عرفه و از اعیاد عظیمه است، اگرچه به اسم عید نامیده نشده است. و روزی است که حق تعالی، بندگان خود را به عبادت و اطاعت خویش خوانده و موائد جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و وعده فرموده ایشان را به آمرزش گناهان ایشان و پوشانیدن عیب هایشان، و از برای این روز اعمالی چند است:
1. غسل 2. زیارت امام حسین علیه السلام ، و اگر کسی توفیق یابد که در این روز، در تحت قبه مقدسه آن حضرت باشد ثوابش کمتر نیست از کسی که در عرفات باشد، بلکه زیاده است. 3. بعد از نماز عصر پیش از آنکه مشغول به خواندن دعاهای عرفه شود دو رکعت نماز به جا آورد در زیر آسمان و اعتراف کند نزد حق تعالی به گناهان خود تا فایز شود به ثواب اهل عرفات و گناهانش آمرزیده گردد. بعد از این دو، دو رکعت دیگر به جا آورد: در رکعت اول «حمد» و «توحید» و در دوم «حمد» و «جحد». پس از آن، چهار رکعت دیگر به جا آورد، در هر رکعت «حمد» و پنجاه مرتبه «توحید» که این چهار رکعت نماز بعینه نماز امیرالمؤمنین علیه السلام است که فضیلت بسیار دارد. 4. دعای 47 صحیفه کامله را بخواند. 5. دعای عرفه سیدالشهدا علیه السلام را بخواند. 6. بخواند دعاهای عرفه را که وارد شده از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و علی بن الحسین و حضرت صادق و کاظم علیهم السلام .
بهترین اعمال در این روز، دعاست و در تمام ایام سال این روز شریف به جهت دعا امتیازی دارد، لاجرم دعاهای بسیار برای این روز، وارد شده است. عمل «ام داود» در این روز، به جا آوردن نیکو است، و احادیث در باب روزه این روز مختلف است و اکثر علما جمع کرده اند مابین احادیث به اینکه اگر روزه او را از دعا کردن ضعیف نگرداند، سنت است، والا مکروه است. گفته شده که در این روز، توبه آدم قبول شده و حضرت ابراهیم و حضرت عیسی متولد شده اند و «توریه» بر «داود» نازل شده[7] شب دهم: این شب، از لیالی متبرکه و از جمله چهار شبی است که احیای آنها سنت است و درهای آسمان در این شب باز است، و در این شب سنت است زیارت امام حسین علیه السلام .[ 8] روز دهم: روز عید اضحی است و بسیار روز شریفی است. و ما در عید فطر به مختصری از آداب عید اشاره کردیم و در اینجا نیز چند عمل مذکور می شود:
1. غسل است که در این روز سنت مؤکد است و بعضی از علما واجب دانسته اند. 2. نماز عید است به همان نحو که در عید فطر ذکر شده، لکن در این روز مستحب است که افطار بعد از نماز از گوشت قربان شود. 3. خواندن دعاهایی است که وارد شده پیش از نماز عید و بعد از نماز آن، و بهترین دعاهای این روز دعای 48 صحیفه است: «اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارکٌ…» و اگر دعای 46، «یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا یَرْحَمُهُ الْعِبادُ» را نیز بخواند، خوب است. 4. خواندن دعای ندبه است. 5. قربانی است که سنت مؤکد است.[ 9] روز یازدهم: این روز، اولِ ایام سه روزه تشریق است که حرام است روزه آنها بر کسی که در «منا» است، و به قولی روز ولادت حضرت رضا علیه السلام است.
شب چهاردهم: شَقُّ القمر شده به اعجاز رسول خدا صلی الله علیه و آله در مکه معظمه به نحوی که در کتب معتبره ذکر شده است[10] روز پانزدهم: در این روز، سنه 34، اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله اطراف خانه عثمان را محاصره کردند و از او درخواست نمودند که خویشتن را از خلافت خلع کند. عثمان می گفت: لباسی را که خدا بر من پوشانده از خود دور نمی کنم. مردم هم کار را بر او سخت گرفته بودند و کار کم کم بالا گرفت تا روز هیجدهم که او را به قتل رسانیدند. در این روز، سنه 212، بنابر مشهور بین علما، ولادت با سعادت حضرت هادی علیه السلام واقع شده در قریه «صریا» که در حوالی مدینه طیبه است.
روز هجدهم: روز عید غدیر و عید آل محمد صلی الله علیه و آله و عظیم ترین اعیاد است.[11] روز بیست و چهارم: بنابر اشهر، روزی است که مباهله کرد رسول خدا صلی الله علیه و آله با نصاری «نجران» و پیش از آنکه خواست مباهله کند، عبا بر دوش مبارک گرفت و حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را داخل در زیر عبا نمود و گفت: پروردگارا! هر پیغمبری را اهل بیتی بوده است که مخصوص ترین خلق خدا بوده اند به او؛ خداوندا! اینها اهل بیت منند. پس، از ایشان برطرف کن شک و گناه را و پاک کن ایشان را پاک کردنی. پس جبرئیل نازل شد و آیه تطهیر در شأن ایشان آورد. پس حضرت رسول صلی الله علیه و آله این چهار بزرگوار را بیرون برد از برای مباهله، چون نگاه نصاری بر ایشان افتاد و حقیقت آن حضرت و آثار نزول عذاب مشاهده کردند، جرئت مباهله ننمودند و استدعای مصالحه و قبول جزیت نمودند. در این روز، حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ، در رکوع، انگشتر خود را به سائل داد و آیه «اِنّما وَلُیکُم اللهُ»،[12] در شأنش نازل شد. بالجمله، این روز بسیار شریفی است و در آن چند عمل وارد است:
1. غسل 2. روزه 3. دو رکعت نماز و آن مثل نماز روز غدیر است در وقت و کیفیت و ثواب. 4. خواندن دعای مباهله که شبیه به دعاهای سحرهای ماه رمضان است. 5. دو رکعت نماز کند با آداب و شرایط، و بعد از نماز، هفتاد مرتبه استغفار کند. پس اشاره کند به موضع سجود خود و بخواند: الحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ… . و شایسته است در این روز، تصدق بر فقرا به جهت تأسی به مولای خود، امیرالمؤمنین علیه السلام و زیارت کردن آن حضرت، و انسب خواندن زیارت جامعه است[13] روز بیست و پنجم: روز شریفی است و روزی است که «هَل اَتی»[14 ]در حق اهل بیت علیهم السلام نازل شده به جهت آنکه سه روز، روزه گرفتند و افطار خود را در هر سه شب به مسکین و یتیم و اسیر دادند و به آب خالص، افطار نمودند. شایسته است که شیعیان اهل بیت در این ایام، تأسی به موالی خود نمایند در تصدق بر مساکین و ایتام و سعی در اطعام ایشان، و روزه بدارند. چون بعض علما، این روز را روز مباهله می دانند زیارت جامعه و دعای مباهله را در این روز خواندن، مناسب است.[15]

پی نوشت ها :

1. اعراف: 142.
2. فیض العلام، صص 114 و 115.
3. همان، ص 115.
4. فیض العلام، ص 119.
5. همان، صص 120 و 121.
6. همان، ص 122.
7. همان، صص 124 ـ 126.
8. همان، صص 128 و 129.
9. همان، صص 129 و 130.
10. همان، صص 130 و 131.
11. همان، صص 132 و 133.
12. مائده: 55.
13. فیض العلام، صص 139 ـ 141.
14. انسان: 76.
15. فیض العلام، ص 141.
منبع: ،مرکز پژوهش های صدا وسیما ،گنجینه ، شماره (85)، قم: 1389