نویسنده:رمضان قلی زاده

نهضت حسینی، دانشگاه بزرگی است که از همان آغاز شکل گیری تا به امروز و برای همیشه تاریخ، در آن عرفان و حماسه و معرفت و مقاومت، تدریس می شود. آموزگار بزرگ این نهضت، یعنی حسین بن علی با خلوص و بینش
همه جانبه ی خود، در این دانشگاه، شاگردان ممتازی تربیت کرد که هرکدام به سهم خود در تاریخ، تأثیرگذار شدند. یک دسته از آنها بانوان بزرگوار، آگاه و شجاعی هستند که با گفتار و رفتار خود، به دیگران درس دینداری و اطاعت از امام را آموختند. آنان، سرشار از عاطفه ی مادری و مالامال از مهر همسری، فرزندان و شوهران خود را به جهاد و ستیز با دشمنان قرآن و اهل بیت تشویق می کردند و با حمایت های همه جانبه و بی دریغ خود، تاریخ اسلام و انسانیت را روسفید ساختند.
شرح دلاوری های این شیرزنان مسلمان، کتابی مستقل می طلبد؛ اما در این نوشتار به پاس تیمن و تبرک به نام شان و نیز توسل به مولایشان امام حسین، صفحاتی را قلمی می کنم؛ امید است که دستگیرمان باشد؛ با این توضیح که آنچه در ادامه ی می آید تنها به زنانی غیر از اهل بیت و حرم امام حسین اختصاص دارد.
همچنین پیش از ورود به بحث اصلی، باید بگوییم: حیات و هستی، براساس زوجیت آفریده شده است. خداوند می فرماید:« من کل شیء خلقنا زوجین لعلکم تذکرون»(1): از هر چیز[ در این جهان هستی] جفت آفریدیم تا شاید شما آگاهی یابید.
شاید مفسران زوج را به معنای اصناف مختلف بگیرند؛ ولی در حقیقت این است که زوجیت در این آیه، به معنای دقیق تری اشاره دارد؛ زیرا واژه ی زوج را معمولاً به دو جنس نرینه و مادینه اطلاق می کنند؛ خواه در عالم حیوانات باشد یا گیاهان و یا انسان ها.
از سوی دیگر هرگاه آن را توسعه دهیم، تمام نیروهای مثبت و منفی، حتی جامد مثل اتم ها را شامل می شود.(2)
همچنین آیه فوق را می توان از باب اینکه « ان القرآن یفسر بعضه بعضا» به آیه شریفه ذیل تأیید کرد:« و من کل الثمرات جعل فیها زوجین اثنین»(3) از تمام میوه ها دو جفت در زمین قرار داد.
این آیه اشاره دارد به اینکه میوه ها موجودات زنده ای هستند که دارای
نطفه های نر و ماده می باشند که از طریق تلقیح بارور می شوند.
« الینه» دانشمند و گیاه شناس معروف سوئدی در اواسط قرن 18 میلادی موفق به کشف این مسئله شد که زوجیت در جهان گیاهان تقریباً یک قانون عمومی و همگانی است و گیاهان نیز همچون حیوانات از طریق آمیزش نطفه نر و ماده بارور می شوند و میوه می دهند.
قرآن مجید در 1100 سال قبل از او، این حقیقت را فاش ساخت که این خود یکی از معجزات علمی قرآن مجید و بیانگر عظمت این کتاب بزرگ آسمانی است.
این موضوع که اصل زوجیت عمومیت دارد، در سوره ی لقمان نیز آمده است که می فرماید:« و انزلنا من السماء ماء فانبته فیها من کل زوج کریم»(4).
در آیات دیگر، خداوند به آنان که چشم های خود را به روی حقیقت بسته اند، هشدار می دهد و می فرماید:« اولم یروا الی الارض کما انبتنا فیها من کل زوج کریم»: آیا آنها به زمین نگاه نکردند که چه بسیار گیاهان از انواع مختلف نر و ماده، زیبا و جالب و پرفایده در آن آفریدیم.(5)
این آیه نیز گسترش زوجیت بر تمام هستی را تأیید می کند و انسانی را به سوی این حقیقت می کشاند که جهان براساس زوجیت است و تنها خداوند خالق آفرینش است که یگانه و یکتا و بی همتاست.
قرآن، در جای دیگر بعد از آنکه دامن حضرت حق را از زوجیت تنزیه می کند، به این حقیقت که جهان هستی براساس زوجیت است، اشاره دارد و می فرماید:« سبحان الذی خلق الازواج کلها مما تنبت الارض و من انفسهم و
مما لا یعلمون»(6).
خداوند همه زوج ها را در پهنه ی جهان هستی آفریده، علم و قدرتش بی انتهاست؛ عیب و نقصی در وجودش راه ندارد؛ لذا شریک و شبیه ندارد، بدین وسیله به همه آنان که چوب و سنگ را می پرستند، هشدار می دهد که خالق زمین و آسمان یکی دیگر است نه این چوب و سنگ و … که متصف به زوجیت اند، اینها نمی توانند آفریننده باشند.
قرآن ضمن اینکه درس توحید و یکتاپرستی به انسان می دهد، به این اصل عمومی اشاره دارد که جهان براساس دو زوج مذکر و مؤنث است و این دو در کنار هم می توانند ثمربخش باشند.
زن در همیشه ی تاریخ، قربانی افراط و تفریط بوده و دوره های سخت جاهلیت نخست را پشت سر گذاشته است؛ اما متأسفانه گرفتار جاهلیت مدرن شده است.
اما در هر حال این مکاتب توحیدی بوده اند که زن را از قانون جاهلی و افراط ها و تفریط ها در مورد آن نجات داده و قانون تازه ای برای اثبات شخصیت و جایگاه زن ارائه داده اند و این رسالت انبیای بزرگ بوده که ارزش های والای انسانی را به مردان و زنان به طور یکسان هدیه دهند و این امر مهم، میسر نمی شود مگر آنکه بشریت به هویت و گوهر انسانیت خویش بازگردد و مسیر تعالی و کمال را بپیماید.
قرآن از نام زنانی که در کنار هر پیامبری حضور داشته و یار و یاور او بوده و او را در کارهای سخت تبلیغی و تبیین برنامه های اجتماعی، اقتصادی … یاری می داده اند، یاد می کند که از جمله آنها، ساوه و هاجر همسران ابراهیم،
دختران لوط و همسر ایوب می باشند؛ حتی بعضی از زنان تاریخی که قرآن از آنها یاد کرده، کسانی اند که در تحولات سرنوشت ساز تاریخی دست داشته و خدمات ارزنده ای به جهان بشریت و آیندگان کرده اند.
یکی از برجسته ترین چهره های تاریخ، آسیه همسر فرعون است که در بدترین دوران جهل و انحطاط و کفر طغیان به بهترین شکل در برابر یکی از پلیدترین جباران تاریخ شجاعانه ایستاد و حتی از جان خود برای احیای حقیقت و اثبات عقیده اش گذشت که خداوند از او به عنوان الگویی زیبا یاد می کند و جمله ی زیبای او در هنگام پافشاری بر عقیده و تحمل شکنجه های فرعون را به تصویر کشیده است و می فرماید:« و ضرب الله مثلاً للذین آمنوا امرئه فرعون اذ قالت رب ابن لی عندک بیتا فی الجنه و نجنی من فرعون و عمله و نجنی من القوم الظالمین»(7).
نقش او و نیز مادر و خواهر موسی بسیار برجسته و از حساس ترین جلوه های مبارزات سیاسی یک زن است که توانسته با حرکت خردورزانه خویش موسی را حفظ کند و پس از قیام موسی در کنارش قرار گرفته، به عنوان ملکه اسلام تحول عظیمی در تاریخ موسوی ایجاد کند.

مریم بانوی برگزیده

بانوی دیگری که قرآن به معرفی او می پردازد و از او به عنوان زن برگزیده یاد می کند، حضرت مریم مادر عیسی مسیح است. او نیز با حفظ دامن عفت خود و حمایت از فرزندش حضرت عیسی تحولی در تاریخ یهودیت ایجاد کرد؛
به نحوی که عیسی مسیح مکتبی تازه در فرا روی مردم زمان می گشاید و آنان را از مکتب تحریف شده به مکتب جدید و مصون از تحریف دعوت می کند؛ چه اینکه این تحول عقیدتی و دینی که حضرت مسیح به وجود آورد، برتر از تحولات سیاسی و اجتماعی است. وی این تحول را مدیون مادر فداکار و صبورش، حضرت مریم است. گزافه نیست اگر بگوییم زنی مطهر و عابد، یکی از مهم ترین زمینه های نهضت عیسی را فراهم کرده است و او را که پیامبر صلح و عاطفه و عشق بود، در جایگاه رفیع نبوت قرار داده است؛ در این میان مردم نیز در مسیر نبوت و تبلیغ و هدایت او را تنها نگذاشته، بلکه از هیچ کمکی به فرزندش دریغ نورزیدند.
اسلام به زن ارزشی برابر با مردان داده است؛ آنجا که می فرماید:« از جمله نشانه های خداوند آن است که برایتان از جنس خودتان، همسر آفرید…»، جمله ی « از جنس خودتان» یگانگی جنس، عدم برتری یکی بر دیگری، تساوی ذات و عدم تبعیض را به روشنی رساند.
پیامبر اسلام به خاطر یک زن بت پرست شش هزار اسیر جنگی را آزاد می کند تا افق روشنی در برابر زنان و بانوان بگشاید و آزادی و استقلال، شخصیت و ارزش زن را در نگاه یک رهبر آسمانی به نمایش بگذارد. در قرن هفدهم میلادی زمانی که اگوست کنت گفت:« زنان هرگز نخواهند توانست به اندازه ی مردان مشکلات و وظایف سنگین اجتماعی را تحمل کنند، و اگر خود را برای این امور آماده سازند، شخصیت مستقل خود را گم خواهند کرد»، پیامبر اسلام در قرن ششم برابر با آغاز بعثت، زنان را در امور سیاسی و اجتماعی دخالت داد و حتی به آنها اجازه داد در مسائل نظامی و جنگ ها دخالت کنند و حضور مستقیم داشته باشند؛ از این رو
مشاهده می کنیم که در تاریخ صدر اسلام زنان بسیاری در جبهه های نبرد شرکت کردند و به کارهای ویژه ای در میدان های جنگ پرداختند و به خوبی ایفای نقش کردند؛ برای مثال ام عطیه یکی از زنان صدر اسلام است که در هفت جنگ همراه پیامبر بود و در تمام جنگ ها نان می پخت و مجروحان را مداوا و پرستاری می کرد.
در اینجا شایسته است از بانوی برتر جهان، حضرت فاطمه زهرا یاد کنیم که پدر بزرگوارش او را سیده ی زنان برگزیده دو جهان – دنیا و آخرت- دانسته است. او که مصداق اصلی سوره کوثر و نماد حقیقی سوره « هل اتی» و رساننده شکوه عظمت زنان در آیه مباهله است، در کنار پدر و همسر در نهضت نبوی و علوی قرار داشته اند و لحظه ای از کمک به آنان دریغ نورزیدند.
بعد از رحلت پیامبر خاتم آن بانوی بزرگوار در کنار همسرش علی و در استمرار راه رسالت به همسرش کمک می کرد و البته بانوانی همچون ام سلیم، نسیبه خانم، ام سلمه، ام المؤمنین، ام ایمن، اسماء بنت عمیس و … از جمله زنان صحابی رسول گرامی اسلام اند که بعد از آن جناب به وصیت او توجه داشتند و در استمرار اهداف عالیه اش در کنار جانشین حقیقی اش قرار گرفتند و به انجام وظیفه پرداختند.
برای نمونه می توانید سه جنگ تحمیلی به امیرالمؤمنین، یعنی جمل، صفین و نهروان را مطالعه کنید و به حضور زنان در این سه جنگ و نقش آنان بیشتر پی ببرید. در تاریخ آمده است: وقتی عایشه به همراهی طلحه و زبیر و عبدالله بن زبیر و مروان و … به جنگ امیرالمؤمنین آمد، حضرت به آنها نصیحت کرد. وقتی دید نصیحت بی تأثیر است، میمنه و میسره و قلب
لشکر را آماده کرد و جنگ آغاز شد. بسیاری در این جنگ کشته شدند. بانویی به نام ام ذریح عبدیه- که از پیروان امیرالمؤمنین بود- در شعری کوبنده خطاب به عایشه و پیروانش چنین سروده است:

عائش ان جئت لتهزمینا
و تنشری البرد لتغلبینا

و تقذفی بالحصیات فینا
تصادفی ضربا و تنکرینا

بالمشرفیات اذا غزینا
نسفک من دمائکم ما شینا « شئنا»(8)

ای عایشه! اگر آمده ای که ما را فراری بدهی و اگر می خواهی با علم نمودن لباس پیامبر مارا شکست دهی و سنگریزه در بین پرتاب کنی، با ضربه ای کارساز از طرف ما روبرو می شوی و از ما ناراحت خواهی شد. هنگامی که با ما جنگ شود، با شمشیرهای برنده ضربه می زنیم و از خون شما به اندازه ای دلخواه می ریزیم.
در این جنگ وقتی حضرت علی بر آنان فائق آمد و شتر عائشه را پی کردند و او را به نزد حضرت آوردند، حضرت پس از نصیحت به عایشه، چهل زن را در کسوت مردانه به حمایت از ایشان فرستاد و او را تا مدینه همراهی کردند. وقتی او به مدینه رسید، گفت علی بن ابی طالب حرمت همسر پیامبر را نگه نداشت و مرا با مردان اجنبی به مدینه فرستاد. نگهبانان وقتی این حرف را شنیدند، لباس نظامی را از تن درآوردند و خود را به عایشه نشان دادند و جلوی شایعه پراکنی او را گرفتند.(9)
همچنین در تاریخ معتبر، آمده است که در جنگ صفین هم زنان حضور فعال داشتند و ضمن فعالیت های نظامی که مخصوص جبهه و جنگ است،
با اشعار حماسی به تحریک و ترغیب مردان به حضور جدی تر در جبهه و کمک به حضرت امیر می پرداختند.

نقش زنان در تداوم نهضت حسینی

عاشورا قیامی است مذهبی و سیاسی که ریشه در تاریخ اولیه ی اسلام دارد که به طور مختصر و گذرا به آن اشاره می کنیم.
اگر از ما بپرسند چرا امام حسین را به شهادت رساندند؟ می گوییم: برای پاسخ به این سؤال باید به آغاز رسالت پیامبر بازگردیم و تاریخ را از آن نقطه مطالعه کنیم؛ خلاصه اینکه آنان برای کشتن پیامبر اسلام تصمیم جدی داشتند؛ اما ناگهان به اسلام می گروند و به رسالت پیامبر گواهی می دهند. باید پرسید چرا؟ به نظر می رسد آنان آمدند تا با اظهار اسلام و ورود به جرگه ی مسلمانان، با کشتن پیامبر به هدف خود برسند و اگر زمینه آماده نشد، بعد از پیامبر اسلام هدف از پیش تعیین شده ی خود را دنبال کنند و همین کار را انجام دادند و این به عاشورا منتهی گشت.
پس ریشه ی اصلی نهضت حسینی را باید در آغاز بعثت جستجو کرد و درواقع باید گفت امام حسین در سرزمین مکه به شهادت رسید؛ چون نقش مبارزه با پیامبر در سقیفه تثبیت شد و در عاشورای سال 61 هجری به واقعیت پیوست.
اوایل بعثت، اسلام بعضی ها را می توان آغاز حرکت انحرافی دانست که سر دیگر آن به عاشورا ختم گردید، به طوری که امام علی در زمان خانه نشینی، از ابتدای خلافت تا لحظه ی شهادت با آن انحرافات و مشکلات درگیر بود تا اسلام را در مسیر واقعی اش قرار دهد که همین حرکت
عدالت خواهانه سبب شد آن حضرت در راه احیای سنت های الهی و نبوی به شهادت برسد.
امام حسن نیز با معاویه درگیر بود تا اینکه آن جناب برای مصالح و حفظ اسلام و مسلمانان، صلح با معاویه را پذیرفت و بدین ترتیب معاویه بر مصدر امور قرار گرفت و در راستای خواهش های نفسانی خود تازیدن گرفت و به سب امیرالمؤمنین و نیز از بین بردن برنامه های اسلامی اقدام کرد تا اینکه در آخر عمر خود سنت سیئه ای در اسلام ایجاد کرد که تا حال و آینده تاریخ جبران پذیر نمی باشد و آن شهادت امام حسین و اهل بیت و اصحاب او می باشد.
مورخان نوشته اند یزید پس از به قدرت رسیدن، برای حاکم مدینه- ولید بن عقبه- نامه نوشت که از مردم برای من بیعت بگیر.پس برای سه نفر نامه اختصاصی نوشت و گفت از عبدالله بن زبیر و عبدالله بن عمر و حسین بن علی بیعت بگیر؛ اما در مورد حسین بن علی سفارش بیشتری کرد و گفت: برای ایشان کمترین مهلتی روا ندار و در گرفتن بیعت از او بسیار مصر باش و اگر بیعت نکرد، سرش را از بدن جدا کن و برایم بفرست.
امام حسین بیعت با یزید را نپذیرفت و با اهل بیت و خانواده از جمله زینب کبری، عقیله بنی هاشم، مدینه را ترک کرد و به مکه سرزمین خانه خدا هجرت کرد و به مدت چهارماه و شش روز در سرزمین امن، یعنی خانه خدا ماند؛ پس از آن وقتی متوجه شد دشمن تصمیم گرفته او را در میان جمعیت، در خانه ی خدا به شهادت برساند، برای اینکه حرمت این خانه را نگهدارد، در روز ترویه که همه به سرزمین عرفات می رفتند، او پشت به
خانه خدا و رو به سوی معشوق و فرمان های او کرد و با اهل بیت خود راهی سرزمین کربلا شد.

پی‌نوشت‌ها:

1. ذاریات: 49.
2. تفسیر نمونه؛ ج 22؛ ص 376.
3. رعد: 3.
4. لقمان:10.
5. شعرا: 7.
6.یس: 36.
7. تحریم: 11.
8.مفید؛ الجمل؛ ص 349.
9. همان؛ ص 415.

منبع:نشریه کنگره امام حسین (ع) و مقاومت، جلد2.
ادامه دارد…