ادوار تاریخی حدیثِ شیعه از چهار جهت با ادوار تاریخی حدیثی اهل سنت متفاوت است که عبارتند از:
1. همانگونه که در بررسی نخستین دوره از ادوار حدیثی اهل سنت؛ یعنی دوره ممانعت از تدوین حدیث تبیین شد، ممناعت حدیث از سوی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و اهل بیت ـ علیه السّلام ـ و نیز محدّثان شیعه محکوم بوده و محققان شیعه آن را دستآویزی برای اهداف سیاسی خلفا و مخالفت با اهل بیت ـ علیه السّلام ـ ارزیابی کردهاند، از این رو عصری با عنوان دوره ممانعت با تدوین حدیث در تاریخ حدیث شیعه یافت نمیشود.
به عبارت روشنتر تاریخ حدیث شیعه تا عصر رسالت و امامت از اتصال کاملی برخوردار بوده و هیچ حلقهای از آن نیافتاده است. به همین دلیل نخستین دوره تاریخی حدیث شیعه را نخستین نگاشتههای حدیثی تشکیل میدهد، البته با این تفاوت که نخستین نگاشتههای حدیثی اهل سنت حداقل یک سده با عصر رسالت فاصله دارد، اما نخستین نگاشتههای حدیث شیعه با عصر رسالت و امامت کاملاً متّصل است.
2. گردآوردندگان جوامع حدیثی اولیه اهل سنت آنها را براساس سنت شفاهی فراهم آوردند. در حقیقت بخاری و مسلم از روی شنیدههای روایی که از طریق اساتید به آنان منتقل شد به تدوین صحیحین پرداختند، اما گردآورندگان جوامع اولیه حدیثی شیعه با سنّّت مکتوب روبرو بودهاند که ما آن را با عنوان اصول اربعمأه میشناسیم و از آن با عنوان شکلگیری میراث روایی شیعه در قالب اصول اربعمأه و دوره دوم از ادوار تاریخ حدیث شیعه یاد میکنیم. این دوره از اختصاصات تاریخ حدیث شیعه است.
3. با توجه به اتصال حلقات حدیث شیعه و نیز تکیه داشتن آن بر سنت مکتوب و نظارت اهل بیت ـ علیه السّلام ـ بر عموم مکتوبات حدیثی، پدیده وضع و جعل در مقایسه با حدیث اهل سنت، به صورت محدودی در حدیث شیعه راه یافته است. این امر پیراستن منابع روایی شیعه از احادیث جعلی را از نگاه محدّثان شیعی در مقایسه با آنچه از نگاه محدثان اهل سنت مشهود است، با ضرورت کمتری مواجه ساخته و بدین خاطر ما به دوره تنقیح جوامع روایی در تاریخ حدیث شیعه برنمیخوریم. هرچند تلاشهایی محدود؛ هم چون تدوین کتاب «الأخبار الدخیله» از علامه شوشتری در دوران معاصر انجام گرفته و خود بر ضرورت پیراسته ساختن کامل میراث روایی شیعه پای میفشریم.
4. باید اذعان کرد که دانشهای تخصصی حدیث؛ همچون اصطلاحات حدیثی، برای برخورد با بحرانها و ضعفهای سندی و متنی روایات بیشتر در بستر تاریخ حدیث اهل سنت شکل گرفته و آنچه در تاریخ شیعه انجام گرفته ناظر به تحقیقات عالمان اهل سنت است و برای پر کردن خلا این دانشها در فرهنگ شیعی بوده است. البته علم رجال و فقه الحدیث از این امر مستثناست. از اینرو در بررسی ادوار تاریخ حدیث شیعه دورهای را برای شکلگیری این دانشها اختصاص ندادهایم. بر این اساس ادوار تاریخ حدیث شیعه را به هشت دوره به شرح ذیل میتوان تقسیم کرد:
الف. فراهم آوردن نخستین نگاشتههای حدیثی؛
ب. شکلگیری میراث روایی شیعه در قالب اصول اربعمأه؛
ج. دوره تدوین جوامع اولیه حدیثی شیعه ؛
د. دوره تکمیل جوامع حدیثی؛
هـ. دوره تبیین جوامع روایی؛
و. دوره تنظیم جوامع روایی؛
ز. دوره رکود دانشهای حدیثی؛
ح. دوره شکوفایی علوم حدیث؛
علی نصیری، حدیث شناسی،ج1، ص185