شخصیت اجتماعی شیعه
یکی از دوستان امام کاظم علیه السلام به نام عبدالله کنانی می گوید:
روزی – در حالی که یک عدد ماهی در دست گرفته بودم و در حال حرکت بودم -، آن حضرت مرا مشاهده فرمود: آن را بینداز، من دوست ندارم که شخصی چون شما چیز کم و بی ارزشی را همراه داشته باشد.
سپس افزود: شما دوستان و شیعیان ما، دشمنان بسیاری دارید، اکثر افراد با شما مخالف و دشمن می باشند؛ پس بر شما لازم است تا جائی که بتوانید در مقابل مخالفان و دشمنان، خود را زینت داده و ظاهرتان را حفظ نمائید.

رعایت اخلاقیات و احکام شریعت
43 – عن أبی بصیر، قال: قال الصادق علیه السلام شیعتنا أهل الورع و الاجتهاد، و أهل الوفاء و الأمانه، و أاهل الزهد و العباده، أاصحاب الاحدی و خمسین رکعه فی الیوم و اللیله، القائمون باللیل، الصائمون بالنهار، یزکون أموالهم، و یحجون البیت، و یجتنبون کل محرم. (1)
امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:
شیعیان و دوستان ما (در مسائل دین) اهل ورع و اجتهاد می باشند؛ و (در مسائل اجتماعی و اقتصادی) امانت دار و اهل وفاء هستند؛ و (در مسائل بندگی) اهل زهد و عبادت خواهند بود؛ و پنجاه و یک رکعت نمازهای شبانه روز را اقامه می نماید، شبها مشغول عبادت و نیایش؛ و روزها روزه دارند، زکات (و خمس) اموالشان را می پردازند؛ و حج خانه ی خدا را انجام داده؛ و از هر گناه و خلافی دوری می جویند.
44 – عن المفصل بن عمر، عنه علیه السلام أنه قال: و ما شیعه جعفر الا من کف لسانه و عمل لخالقه و رجا سیده و خاف الله حق خیفته. (2)
امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:
شیعه و پیرو جعفری محسوب نمی شود، مگر کسی که زبان خویش را تحت کنترل داشته؛ و کارهایش برای پروردگار باشد؛ و فقط از خداوند امید پاداش داشته؛ و در هر حال از عقاب پروردگار ترسناک باشد.
امام صادق علیه السلام فرمود:
آیه شریفه قرآن: «ای کسانی که ایمان آورده اید! آن طیبات الهی را که خداوند برای شما حلال نموده، بر خود حرام نکنید و (ضمنا از حد) تجاوز نکنید، چون خداوند تجاوزکاران را دوست ندارد»، درباره ی امیرمؤمنان علیه السلام و بلال حبشی و عثمان بن مظعون نازل شده است، حضرت امیر علیه السلام سوگند یاد کرد که شب نخوابد؛ و بلال سوگند خورد که در هیچ خوراکی استفاده نکند؛ و عثمان بن مظعون سوگند خورد که با همسر همخوابی ننماید.
پس همسر عثمان که زنی زیبا بود بر عایشه وارد شد، عایشه به او گفت: چرا تو را ساده و بی آلایش می بینم؟
پاسخ داد: برای چه کسی خود را زینت دهم، با آنکه شوهرم راهب گشته، لباس خشن می پوشد و نسبت به دنیا زاهد و بی اعتنا شده است.
و چون رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شد، عایشه جریان را برایش بازگو کرد؛ به همین جهت ندای نماز جماعت داد، بعد از آنکه مردم اجتماع کردند، بر منبر رفت و بعد از حمد و ثنای خدا، فرمود: چه شده است که افرادی چیزهای پاکیزه خدا را بر خود حرام کرده اند؟!
آگاه باشید که من (رسول خدا) در شب می خوابم، با همسرانم همخوابی می کنم و در روز از خوردنی ها استفاده می نمایم، پس هر که از سنت و روش من روی گرداند از (پیروان) من نمی باشد.
احساس مسؤلیت برای فرزندان
روی عن النبی صلی الله علیه و اله و سلم أنه نظر الی بعض الأطفال، فقال:
ویل لأولاد آخر الزمان من آبائهم، فقیل: یا رسول الله! من آبائهم المشرکین؟ فقال: لا، من آبائهم المؤمنین، لا یعلمونهم شیئأ من الفرائض،
و اذا تعلموا أولادهم منعوهم و رضوا عنهم بعرض یسیر من الدنیا، فأنا منهم بریء و هم منی براء. (3)
روایت شده است که:
روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم چشمش به کودکی افتاد، فرمود: وای به حال فرزندان آخر الزمان! به حضرت گفته شد: ای رسول خدا! آیا منظور شما پدران مشرک آنها است؟
فرمود: خیر، پدران مؤمن آنها، که چیزی از واجبات و فرایض الهی را به فرزندان خود نمی آموزند، و چنانچه خود فرزندان واجبات خود را بیاموزند پدرانشان مانع می شوند از عمل و انجام وظیفه فرزندانشان و خوشحال می گردند که به امکانات بی ارزش دنیا دست یافته اند، پس من از چنین افرادی بیزار و آنها نیز از من بیزارند.

رعایت حقوق بزرگسالان
45 – عن عبد الله بن سنان، قال: قال لی أبو عبد الله علیه السلام: من اجلال الله عز و جل اجلال المؤمن ذی الشیبه، و من أکرم مؤمنا فبکرامه الله بدأ، و من اسخف بمؤمن ذی شبیه أرسل الله الیه من یستخف به قبل موته. (4)
امام صادق علیه السلام فرمود:
مؤمن پیرمرد از طرف خداوند دارای جلالت و عظمت خاصی است؛ و هر کس مؤمنی را اکرام و احترام نماید، پس به کرامت خداوند اقتدا نموده است؛ و هر کس مؤمنی را سبک شمارد، خداوند شخصی را بر او مسلط می گرداند که او را پیش از مرگش خوار و ذلیل نماید.

رسیدگی به تهی دستان و درماندگان
46 – عن محمد بن عجلال، قال: کنت مع أبی عبد الله علیه السلام، فدخل رجل، فسلم، فسأله کیف من خلفت من إخوانک؟
فأحسن الثناء، و زکی و أطری، فقال له: کیف عیاده أغنیائهم لفقرائهم؟
قال: قلیله، قال: کیف مواصله أغنیائهم لفقرائهم فی ذات أیدیهم؟
فقال: انک تذکر أخلاقا ما هی فیمن عندنا.
قال: فکیف یزعم هولاء أنهم لنا شیعه؟! (5)
یکی از اصحاب امام جعفر صادق گوید:
در محضر آن حضرت بودم، که شخصی وارد شد و سلام کرد. امام علیه السلام جواب سلام را داد، سپس از او سؤال نمود که دوستان و برادرانت در چه حالی هستند؟
آن شخص بسیار از دوستان خود تعریف و تمجید کرد، سپس حضرت فرمود: رسیدگی و دیدار اغنیا و ثروتمندان نسبت به فقراء و تهی دستان چگونه است؟
پاسخ داد: خیلی کم و به ندرت انجام می پذیرد. حضرت فرمود: نسبت به خویشاوندان خودشان چگونه اند؟
آن شخص در جواب گفت: همانا شما مسائل اخلاقی و اجتماعی آن چنانه ای را مطرح می فرمائی، که در بین ما معمول نیست.
امام علیه السلام در این موقع اظهار نمود: پس چگونه ادعا می کنند که از شیعیان و پیروان ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) می باشند؟!

کیفیت مطرح است نه کمیت!
47 – عن المفضل بن قیس، عن أبی عبد الله علیهم السلام قال: کم شیعتنا بالکوفه؟
قال: قلت: خمسون ألفا، قال: فما زال یقول حتی قال: أترجو أن یکونوا عشرین؟!
ثم قال علیهم السلام: و الله! لوددت أن یکون بالکوفه خمسه و عشرون رجلا یعرفون أمرنا الذی نحن علیه، و لا یقولون علینا الا بالحق. (6)
یکی از اصحاب امام جعفر صادق علیه السلام حکایت کند:
روزی حضرت به من فرمود: شیعیان و دوستان ما در شهر کوفه چه تعدادی هستند؟
در جواب حضرت، اظهار داشتم پنجاه هزار نفر می باشند.
سپس امام علیه السلام به طور مرتب سؤال خود را تکرار نمود تا جائی که در پایان فرمود: آیا گمان می کنی که (شیعیان مخلص) تعدادشان به بیست نفر می رسد!؟
به خداوند سوگند! دوست داشتم که در کوفه پانزده نفر مرد وجود داشته باشد، که نسبت به ما عارف بوده و واقعیات و حقایق را درک کرده باشند؛ و درباره ی ما مطلبی غیر از آنچه که حق است و واقعیت دارد، نگویند.

علائم و صفات مؤمن
48 – عن محمد بن مسلم و غیره، عن أبی جعفر محمد الباقر علیه السلام قال: سئل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم عن خیار العباد؟
قال: الذین اذا أحسنوا استبشروا، و اذا أساءوا استغفروا، و اذا أعطوا شکروا، و اذا ابتلو صبروا، و اذا غضبوا غفروا. (7)
امام محمد باقر علیه السلام فرمود:
پیرامون حالات و خصلت های بهترین بندگان از حضرت رسول صلی الله علیه و اله و سلم سؤال شد؟
حضرت فرمود: آنان کسانی هستند که اگر نیکی کنند، شادمان باشند؛ و اگر کار زشت و خلافی مرتکب شوند شرمسار گشته و طلب آمرزش کنند؛ و اگر چیزی به آنها داده شود، سپاس گذارند؛ و اگر به مشکل و یا بلائی گرفتار آیند، صبر نموده؛ و چنانچه غضبناک شوند، عفو و بخشش نمایند.
امام صادق علیه السلام فرمود:
خداوند متعال رسولانش را به مکارم اخلاق اختصاص داده است، پس شما مؤمنین نیز خود را بیازمائید؛ چنانچه آنها در شما وجود داشته باشد، پس خدا را شکر و سپاس گوئید؛ و بدانید که این حالت از حالات خوب است؛ و اگر در شما موجود نباشند، باید در به دست آوردن آنها از خدا خدا خواهش کنید؛ و نسبت به آنها رغبت و اشتیاق ورزید.
حضرت فرمود: مکارم اخلاق دارای ده خصلت است: یقین، قناعت، صبر، شکر، بردباری، خوش خلقی، سخاوت، غیرت، شجاعت و مروت داشتن.
50 – عن الحارثی، عن أبی عبد الله علیه السلام قال: لا یؤمن رجل فیه الشح، و الحسدء، و الجبن، و لا یکون المؤمن جبانا، و لا شحیحا، و لا حریصا. (8)
امام صادق علیه السلام فرمود:
ایمان ندارد، شخصی که بخیل، حریص، حسود و ترسو باشد؛ و هیچ گاه مؤمن، ترسو، حریص و حسود نخواهد بود.
امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:
بر هر شخص مؤمنی که شیعه و پیرو ما می باشد، لازم است که در هر شب جمعه سوره ی «جمعه » و «منافقون » را بخواند.
پس اگر چنین برنامه ای را اجراء کند، همانند کسی است که به کردار رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم عمل کرده باشد؛ و پاداش و ثوابش بهشت می باشد.

مؤمن در بلا و آزمایش
52- معاویه بن عمار قال: قال أبو عبد الله علیه السلام: ان الله لم یؤمن المؤمن من بلایا الدنیا، و لکن آمنه من العمی فی الآخره و من الشقاء. (9)
امام صادق علیه السلام فرمود:
همانا خداوند متعال مؤمن را از بلاها و آزمایشات دنیوی در امان نداده است؛ ولیکن او را از سرگردانی و سختی های قیامت ایمن بخشیده است.
53 – عن أبی بصیر، عن أبی عبد الله علیه السلام قال: ان لله عبادا فی الأرض من خالص عباده لیس ینزل من السماء تحفه للدنیا الا صرفها عنهم الی غیرها، و الا ینزل من السماء بلاء للآخره الا صرفه الیهم، و هم شیعه علی و أهل بیته علیهم السلام. (10)
امام صادق علیه السلام فرمود:
همانا خداوند متعال دارای بندگانی است که خالص می باشند، از آسمان هدیه و رحمتی فرود نمی فرستد مگر آنکه از ایشان منصرف گردانیده و در اختیار دیگران قرار خواهد داد؛ و نیز هیچ بلا و آفتی وارد نمی شود، مگر آن که به سمت آن بندگان مخلص روانه خواهد شد (11)؛ و چنین افرادی شیعه و پیرو امام علی و دیگر اهل بیت علیهم السلام خواهند بود.
بعضی از اصحاب امام موسی کاظم علیه السلام گوید:
روزی به محضر مبارک آن حضرت وارد شدم، فرمود: شیعیان و دوستان ما (در هر حال و در هر کجا که باشند) از چهار چیز نباید بی نیاز باشند:
جانمازی که بر آن نماز بخوانند، انگشتری که در دست نمایند، مسواکی که دندانهای خود را به وسیله ی آن مسواک کنند؛ و تصبیحی از تربت امام حسین علیه السلام که دارای 34 دانه باشد و به وسیله ی آن ذکر گویند، که خداوند متعال در مقابل هر دانه ی آن چهل حسنه در نامه ی اعمالشان ثبت می نماید؛ و چنانچه آن را به دست گیرند بدون آن که ذکری و دعائی بخوانند 20 حسنه به او داده می شود.

پی نوشتها:
1. صفات الشیعه: 23 ح 1، وسائل الشیعه: 57/4 ح 4498.
2. مستدرک الوسائل: 225/11 ح 12810.
3. جامع الأخبار: 106 (الفضل 62)، مستدرک الوسائل: ج 164 ص 15
4. اصول کافی: 658/2 ح 5، وسائل الشیعه: 98/12 ح 15743.
5. صفات الشیعه: 8 ح 13.
6. صفات الشیعه: 14 ح 26.
7. صفات الشیعه: 45، ح 65.
8. صفات الشیعه: 37 ح 59.
9. صفات الشیعه: 33 ح 50.
10. مستدرک الوسائل: 435/2 ح 2394.
11. دلیل آن روشن است، چون که در روایات بسیاری با مضامین مختلف وارد شده است که مؤمن در این عالم (جهت آزمایشلات، ترفیع درجات، کفاره گناهان و… ) همیشه مبتلا و گرفتار می باشد، برخلاف کافران و منافقان که معمولا در رفاه و آسایش هستند؛ و این جریان برعکس جهان آخرت می باشد.