۶ . أبو القاسم صاحب بن عُبّاد الطالقانی (متوفای ۳۸۵هـ) :
وتکونُ بمَعْنى الأُوْلى ؛ کقَوْلِه عَزَّ ذِکْرُه : «هِیَ مَوْلاَکُم» أی هیَ أَوْلى بکم .
مولی به معنای اولی است ، مانند این فرمایش خداوند متعال: (هی مولاکم) ؛ یعنی این آتش برای شما سزاوارتر است .
الطالقانی ، أبو القاسم إسماعیل ابن عباد بن العباس بن أحمد بن إدریس (متوفای۳۸۵هـ) ، المحیط فی اللغه ، ج ۱۰ ، ص ۳۸۰ ، اسم المؤلف: تحقیق : الشیخ محمد حسن آل یاسین ، ناشر : عالم الکتب – بیروت / لبنان ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۱۴هـ – ۱۹۹۴م .
ترجمه صاحب بن عباد :
ابن خلکان در باره او می‌نویسد : الصاحب بن عباد . الصاحب أبو القاسم إسماعیل بن أبی الحسن عباد بن العباس بن عباد بن أحمد ابن إدریس الطالقانی کان نادره الدهر وأعجوبه العصر فی فضائله ومکارمه وکرمه أخذ الأدب عن أبی الحسین أحمد بن فارس اللغوی صاحب کتاب المجمل فی اللغه وأخذ عن أبی الفضل ابن العمید وغیرهما .
وقال أبو منصور الثعالبی فی کتابه الیتیمه فی حقه لیست تحضرنی عباره أرضاها للإفصاح عن علو محله فی العلم والأدب وجلاله شأنه فی الجود والکرم وتفرده بالغایات فی المحاسن وجمعه أشتات المفاخر لأن همه قولی تنخفض عن بلوغ أدنى فضائله ومعالیه وجهد وصفی یقصر عن أیسر فواضله ومساعیه.
صاحب بن عباد در فضائل و سجایای اخلاقی و جود و کرم ، اعجوبه و یگانه روزگار بود ، دانش صرف و نحو را از احمد بن فارس ، لغت شناس و صاحب کتاب المجمل در لغت و از ابن عمید و غیر این دو آموخت .
ثعالبی در کتابش الیتیمه می‌نویسد : تعبیری که به تواند پرده از مقام والا و ارجمند صاحب بن عباد بر دارد و جایگاه دانش و ادب او و جود و کرم و محاسن اخلاقی وی را برساند نزد من نیست و عبارات کوتاه تر از آن است که گوشه ای از برتری‌های وی را بازگو کند .
إبن خلکان ، أبو العباس شمس الدین أحمد بن محمد بن أبی بکر (متوفای۶۸۱هـ) ، وفیات الأعیان و انباء أبناء الزمان ، ج ۱ ، ص ۲۲۸ ، رقم : ۹۶ ، تحقیق احسان عباس ، ناشر : دار الثقافه – لبنان .
۷ . الدقیقی النحوی (متوفای۶۱۴هـ) :
وی نیز که از بزرگان علم لغت در قرن هفتم به شمار می‌ورد ، تصریح می‌کند که «مولی» به معنای «اولی» می‌آید :
وقال تعالى : «مأواکم النار هی مولاکم» أی أولى بکم .
خداوند فرمود : جایگاه شما آتش است، یعنی آتش اولی و برتر است برای شما .
الدقیقی النحوی ، سلیمان بن بنین (متوفای۶۱۴هـ) ، اتفاق المبانی وافتراق المعانی ، ج ۱ ، ص ۱۳۸ ، تحقیق : یحیى عبد الرؤوف جبر ، ناشر : دار عمار – الأردن ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۰۵هـ ۱۹۸۵م .
ترجمه الدقیقی النحوی :
ذهبی در باره او می‌گوید : سلیمان بن بنین بن خلف . أبو عبد الغنی المصری ، الدَّقیقی ، النحوی ، الأدیب . سمع من : إسماعیل الزَّیات ، وعبد الله بن برَّی ، وشیر بن علی ، وخلق من طبقتهم . ولزم ابن برِّی مده فی النحو . وصنّف فی النحو ، والعروض ، والرَّقائق ، وغیر ذلک . روى عنه : الزَّکی عبد العظیم .
دقیقی نحوی ، ادب شناسی است که از اسماعیل زیات و عبد الله بن بری و شیر ین بن علی و دیگران استفاده برده است و برای مدتی همنشین ابن برّی برای استفاده در علم نحو شد ، و در نحو و عروض و رقائق و غیر آن کتاب نوشت .
الذهبی ، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان ، (متوفای۷۴۸هـ) ، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام ، ج ۴۴ ، ص ۱۹۸ ، تحقیق د. عمر عبد السلام تدمرى ، ناشر : دار الکتاب العربی – لبنان/ بیروت ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۰۷هـ – ۱۹۸۷م .
۸ . إبن منظور الأفریقی (متوفای ۷۱۱هـ) :
ابن منظور مصری که کتاب لسان العرب او از برترین کتاب‌های لغت به شمار می‌رود ، با استشهاد به شعر معروف لبید تصریح می‌کند که «مولی» در این شعر به معنای «أولی» است :
وأما قول لبید : فعدت کلا الفرجین تحسب أنه مولى المخافه خلفها وأمامها فیرید أنه أولى موضع أن تکون فیه الحرب .
(ترجمه شعر قبلا ذکر شد) در شعر لبید : از (مولی المخافه) این چنین قصد شده است که : سزاورتر و بر ترین مکان که در آن جنگ خواهد بود ، پشت سر و رو برو است .
الأفریقی المصری ، محمد بن مکرم بن منظور (متوفای۷۱۱هـ) ، لسان العرب ، ج ۱۵ ، ص ۴۱۰ ، ناشر : دار صادر – بیروت ، الطبعه : الأولى .
ترجمه ابن منظور :
سیوطی در باره او می‌نویسد : محمد بن مکرم بن علی – وقیل رضوان – بن أحمد ابن أبی القاسم بن حقه بن منظور الأنصاری الإفریقی المصری جمال الدین أبو الفضل ، صاحب لسان العرب فی اللغه ، الذی جمع فیه بین التهذیب والمحکم والصحاح وحواشیه والجمهره والنهایه … وخدم فی دیوان الإنشاء مده عمره ، وولی قضاء طرابلس ، وکان صدراً رئیساً ، فاضلاً فی الأدب ، ملیح الإنشاء ، روى عنه السبکی والذهبی . وقال : تفرد فی العوالی ؛ وکان عارفاً بالنحو واللغه والتاریخ والکتابه .
ابن منظور صاحب کتاب لسان العرب در لغت است ، وی از چندین کتاب بهره برد ، و عمرش را در نویسندگی گذراند و قاضی شهر طرابلس شد ، وی مقامی والا داشت و در ادب عربی برتر بود و بسیار زیبا می نوشت ، آشنا به دانش نحو ، لغت ، تاریخ و نویسندگی بود .
السیوطی ، عبد الرحمن بن أبی بکر (متوفای۹۱۱هـ) ، بغیه الوعاه فی طبقات اللغویین والنحاه ، ج ۱ ، ص ۲۴۸ ، رقم : ۴۵۷ ، تحقیق : محمد أبو الفضل إبراهیم ، ناشر : المکتبه العصریه – لبنان / صیدا .
۹ . أبو البقاء الکفوی (متوفای ۱۰۹۴هـ) :
کفوی از بزرگان لغت در قرن یازدهم است . وی در کتاب مشهورش الکلیات در باره کلمه (مولی) می نویسد : «مأواکم النار هی مولاکم» أی : هی أولى بکم .
جایگاه شما آتش است ؛ یعنی اولی و سزاوار تر برای شما است .
الکفوی الحنفی ، أبو البقاء أیوب بن موسى الحسینی ، (متوفای۱۰۹۴هـ) ، الکلیات معجم فی المصطلحات والفروق اللغویه ، ج ۱ ، ص ۸۷۰ ، تحقیق : عدنان درویش – محمد المصری ، ناشر : مؤسسه الرساله – بیروت – ۱۴۱۹هـ – ۱۹۹۸م
۱۰ . الحسینی الزبیدی (متوفای ۱۲۰۵هـ) :
وی با استشهاد به شعر لبید ، می‌نویسد : وقول لبیدٍ : فَغَدَتْ کِلا الفَرْجَیْن تَحْسَبُ أنَّه * مَوْلى المَخافهِ خَلْفُها وأَمامُها . فإنَّه أَرادَ أَولى مَوْضِع یکونُ فیه الخَوْف . (ترجمه آن قبلا گذشت)
الحسینی الزبیدی ، محمد مرتضى (متوفای۱۲۰۵هـ ، تاج العروس من جواهر القاموس ، ج ۴۰ ، ص ۲۵۴ ، تحقیق : مجموعه من المحققین ، ناشر : دار الهدایه .
ترجمه زبیدی :
عبد الرحمن الجبرتی در باره او می‌نویسد :
وحضر دروس اشیاخ الوقت کالشیخ أحمد الملوی والجوهری والحفنی والبلیدی والصعیدی والمدابغی وغیرهم وتلقی عنهم واجازوه وشهدوا بعلمه وفضله وجوده حفظه واعتنى بشأنه إسماعیل کتخدا عزبان ووالاه بره حتى راج امره وترونق حاله واشتهر ذکره عند الخاص والعام ولبس الملابس الفاخره ورکب الخیول المسومه …
واجتمع بأکابر النواحی وأرباب العلم والسلوک وتلقى عنهم وأجازوه وأجازهم وصنف عده رحلات فی انتقالاته فی البلاد القبلیه والبحریه تحتوی على لطائف ومحاورات ومدائح نظما نثرا لو جمعت کانت مجلدا ضخیما .
در درس‌های بزرگان و اساتید وقت مانند : شیخ احمد ملوی ، جوهری ، حنفی ، بلیدی ، صعیدی ، مدابغی و غیر آنان شرکت کرد و نکته‌ها آموخت و اجازه روایت گرفت ، به دانش و فضل و تیز هوشی و قوه حافظه‌اش همه گواهی دادند ، اسماعیل کدخدا عزبان او را گرامی داشت تا شهرتی به دست آورد و آوازه‌اش به گوش خاص و عام رسید ، لباس‌های گران قیمت می‌پوشید و مرکب‌های خوب سوار می شد …
در جمع بزرگان دانش و عرفان حضور یافت و از آنان کسب فیض نمود ، یاد داشت‌هائی فراهم ورد که حاوی نکاتی دقیق و گفتگوهای شیرین و در ستایش‌ها به شعر و نثر است که اگر جمع آوری شود یک جلد قطور خواهد شد .
الجبرتی ، عبد الرحمن بن حسن (متوفای۱۲۳۷هـ) ، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم والأخبار ، ج ۲ ، ص ۱۰۴ ، اسم المؤلف: ناشر : دار الجیل – بیروت .
آنچه از نظر شما گذشت بخشی از آراء و اندیشه های بزرگانی از قافله علم و ادب ، لغت ، تاریخ و غیر آن بود که در تفسیر کلمه مولی از آنان در کتب تاریخ و لغت و غیر آن به ثبت رسیده است .
حال از وجدان قلم بدستان و مبلغان حقیقت جو می پرسیم که : آیا باز هم جائی برای ادعای اجماع شما باقی می ماند که گفتند : اجماع اندیشمندان عرب اعم از لغت شناس و مورخ و دیگران بر این است که کلمه (مولی) به معنای (اولی) استعمال و تفسیر نشده است ؟
«مولی» به معنای «اولی» از دیدگاه مفسران :
نه تنها اهل لغت تصریح کرده‌اند که کلمه «مولی» به معنای «أولی» می‌آید ؛ بلکه اکثر دانشمندان و بزرگانی که در تشریح و تفسیر آیات کتاب مقدس ما مسلمانان قرآن کریم قلم فرسائی کرده و زحماتی ارزشمند متحمل شده‌اند نیز بر این مطلب تصریح کرده‌اند ، که نام پانزده تن از آنان را مشاهده می‌کنید :
۱ . محمد بن اسماعیل بخاری (متوفای ۲۵۶هـ) :
وی در تفسیر سوره حدید می‌نویسد :
باب تفسیر سُورَهُ الْحَدِیدِ قال مُجَاهِدٌ … «مَوْلَاکُمْ» أَوْلَى بِکُمْ .
مجاهد گفته است : (مولاکم) به معنای (اولی) و برتر به شما است .
البخاری الجعفی ، محمد بن إسماعیل أبو عبدالله (متوفای۲۵۶هـ) ، صحیح البخاری ، ج ۴ ص ۱۳۵۸ ، تحقیق د. مصطفى دیب البغا ، ناشر : دار ابن کثیر ، الیمامه – بیروت ، الطبعه : الثالثه ، ۱۴۰۷ – ۱۹۸۷ .
ابن حجر عسقلانی در شرح این مطلب می‌نویسد :
قوله مولاکم أولى بکم قال الفراء فی قوله تعالى «مأواکم النار هی مولاکم» یعنی أولى بکم وکذا قال أبو عبیده وفی بعض نسخ البخاری هو أولی بکم وکذا هو فی کلام أبی عبیده .
فراء در توضیح آیه شریفه : (ماواکم النار هی مولاکم) گفته است : مولی به معنای اولی و برتر به شما است ، ابوعبیده نیز چنین گفته است و در بعضی از نسخه‌های بخاری به معنای «او اولی به شما است» آمده است ، و همچنین است در سخن ابوعبیده .
العسقلانی الشافعی ، أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل (متوفای۸۵۲هـ) ، فتح الباری شرح صحیح البخاری ، ج ۸ ، ص ۶۲۸ ، تحقیق : محب الدین الخطیب ، ناشر : دار المعرفه – بیروت .
و عینی نیز در عمده القاری مولا را به معنای اولی تفسیر کرده ومی‌نویسد :
مَوْلاکُمْ أوْلَى بِکُمْ . أشار به إلى قوله تعالى : «مأواکم النار هی مولاکم» ( الحدید : ۵۱ ) أی : ( أولى بکم ) کذا قاله الفراء وأبو عبیده وفی بعض النسخ : مولاکم هو أولى بکم ، وکذا وقع فی کلام أبی عبیده .
العینی ، بدر الدین محمود بن أحمد (متوفای۸۵۵هـ) ، عمده القاری شرح صحیح البخاری ، ج ۱۹ ، ص ۶۲۸ ، ناشر : دار إحیاء التراث العربی – بیروت .
۲ . أبو عبد الرحمن سلمی (متوفای ۴۱۲هـ) :
وی که از مشاهیر قرن پنجم هجری به حساب می‌آید در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌نویسد :
«مأواکم النار هی مولاکم» أی أولى الأشیاء بکم واقربها إلیکم .
جایگاه شما آتش است ؛ یعنی سزاوار تر و نزدیکترین چیزها به شما است .
السلمی ، أبو عبد الرحمن محمد بن الحسین بن موسى الأزدی (متوفای۴۱۲هـ) ، تفسیر السلمی وهو حقائق التفسیر ، ج ۲ ، ص ۳۰۹ ، تحقیق : سید عمران ، ناشر : دار الکتب العلمیه – لبنان/ بیروت ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۲۱هـ – ۲۰۰۱م .
۳ . أبو القاسم القشیری (متوفای ۴۶۵هـ) :
أبو القاسم قشیری نیز در تفسیر آیه «هی مولاکم» مولا را به اَولی معنی کرده است :
و «هی مولاکم» أی هی أوْلَى بکم .
القشیری النیسابوری الشافعی ، أبو القاسم عبد الکریم بن هوازن بن عبد الملک، تفسیر القشیری المسمى لطائف الإشارات ، ج ۳ ، ص ۳۸۰ ، ، تحقیق : عبد اللطیف حسن عبد الرحمن ، ناشر : دار الکتب العلمیه – بیروت /لبنان ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۲۰هـ ـ ۲۰۰۰م .
۴ . علی بن احمد واحدی (متوفای ۴۶۸هـ) :
واحدی ، مفسر مشهور اهل سنت در این باره می‌نویسد : مأواکم النار ( منزلکم النار ) هی مولاکم ( أولى بکم )
جایگاه ومنزل شما است، یعنی آتش سزاوار و اولی برای شما است.
الواحدی ، علی بن أحمد أبو الحسن (متوفای۴۶۸هـ) ، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ، ج ۲ ، ص ۱۰۶۸ ، اسم المؤلف: تحقیق : صفوان عدنان داوودی ، ناشر : دار القلم , الدار الشامیه – دمشق , بیروت ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۱۵هـ .
۵ . محمد بن فتوح حمیدی (متوفای ۴۸۸هـ) :
حمیدی ، محدث و مفسر سنی ، صاحب کتاب الجمع بین الصحیحین در باره معنای کلمه مولی می‌گوید :
ومنه قوله «ذلک بأن الله مولى الذین آمنوا » أی ولیهم والقائم بأمورهم والمولى الأولى بک ودلیله قوله « مأواکم النار هی مولاکم » أی هی أولى بکم .
از مواردی که مولی به معنای اولی آمده این آیه است که فرمود : »این به خاطر آن است که خداوند مولای مؤمنان است» ؛ یعنی سرپرست و مسؤول کارهای شما است ، و مولی در این آیه به معنای اولی و سزاوار به تو است ، دلیل بر این معنی سخن خداوند در این آیه است ، جایگاه شما آتش است ، آتش مولای شما است ؛ یعنی اولی و برتر و شایسته برای شما است.
الحمیدی الأزدی ، محمد بن أبی نصر فتوح بن عبد الله بن فتوح بن حمید بن بن یصل (متوفای۴۸۸هـ) ، تفسیر غریب ما فی الصحیحین البخاری ومسلم ، ج ۱ ، ص ۳۲۲ ، تحقیق : الدکتوره : زبیده محمد سعید عبد العزیز ، ناشر : مکتبه السنه – القاهره – مصر ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۱۵هـ – ۱۹۹۵م .
۶ . ابن عطیه اندلسی (متوفای ۵۴۶هـ) :
ابن عطیه اندلسی ، مفسر و ادیب نامور سنی در تفسیرش می‌نویسد :
وقوله «هی مولاکم» قال المفسرون: معناه هی اولى بکم .
مفسران در باره (هی مولاکم) گفته‌اند : معنای آن این است که آتش برای شما اولی است .
الأندلسی ، أبو محمد عبد الحق بن غالب بن عطیه ، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ، ج ۵ ، ص ۲۶۳ ، تحقیق : عبد السلام عبد الشافی محمد ، ناشر : دار الکتب العلمیه – لبنان ، الطبعه : الاولى ، ۱۴۱۳هـ- ۱۹۹۳م .
۷ . بیضاوی (متوفای ۶۸۵هـ) :
عبد الله بن عمر بیضاوی در تفسیر آیه «هی مولاکم» آن را به اولی گرفته و می‌نویسد :
«هی مولاکم» هی أولى بکم کقول لبید : فغدت کلا الفرجین تحسب * أنه مولى المخافه خلفها وأمامها .
البیضاوی ، ناصر الدین أبو الخیر عبدالله بن عمر بن محمد (متوفای۶۸۵هـ) ، أنوار التنزیل وأسرار التأویل (تفسیر البیضاوی) ، ج ۵ ، ص ۳۰۰ ، ناشر : دار الفکر – بیروت .
۸ . أبو عبد الله قرطبی (متوفای ۶۷۱هـ) :
قرطبی ، مفسر پرآوازه اهل سنت ، از کسانی است که «مولی» را به معنای «اولی» گرفته و تصریح می‌کند که مولی به معنای کسی است که سرپرست و متولی مصالح انسان باشد، سپس در باره کسی که همراه چیزی باشد استعمال شده است:
( هی مولاکم ) أی أولى بکم والمولى من یتولى مصالح الإنسان ثم استعمل فیمن کان ملازما للشیء .
الأنصاری القرطبی ، أبو عبد الله محمد بن أحمد (متوفای۶۷۱ ، الجامع لأحکام القرآن ، ج ۱۷ ، ص ۲۴۸ ، ناشر : دار الشعب – القاهره .
۹. نسفی (متوفای ۷۱۰هـ) :
نسفی ، مفسر مشهور اهل سنت و صاحب کتاب عقائد النسفیه که از کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه اهل سنت است ، کلمه «مولی» را به اولی تفسیر کرده و می‌گوید : «هی مولاکم» هی أولى بکم .
النسفی ، أبی البرکات عبد الله ابن أحمد بن محمود (متوفای۷۱۰ هـ)، تفسیر النسفی ، ج ۴ ، ص ۲۱۷ .
۱۰ . علاء الدین خازن (متوفای ۷۲۵هـ) :
وی در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌گوید : «هی مولاکم» أی ولیکم وقیل هی أولى بکم .
این مولای شما است یعنی سرپرست، وگفته شده اولی و برتر به شما است.
البغدادی الشهیر بالخازن ، علاء الدین علی بن محمد بن إبراهیم (متوفای۷۲۵هـ )، تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل ، ج ۷ ، ص ۲۱۷ ، اسم المؤلف: ناشر : دار الفکر – بیروت / لبنان – ۱۳۹۹هـ ـ ۱۹۷۹م .
۱۱ . سعد الدین تفتازانی (متوفای۷۹۱هـ) :
تفتازانی ، ادیب ، مفسر و متکلم نام‌آور سنی از کسانی است که تصریح می‌کند آمدن «مولی» به معنای «اولی» در کلام عرب شایع بوده و بسیاری از بزرگان علم لغت به آن تصریح کرده‌اند :
ولفظ المولى قد یراد به المعتق والمعتق والحلیف والجار وابن العم والناصر والأولى بالتصرف قال الله تعالى : «مأواکم النار هی مولاکم» أی أولى بکم . ذکره أبو عبیده وقال النبی صلى الله علیه وسلم أیما امرأه نکحت نفسها بغیر إذن مولاها أی الأولى بها والمالک لتدبیر أمرها ومثله فی الشعر کثیر وبالجمله استعمال المولى بمعنى المتولی والمالک للأمر والأولى بالتصرف شائع فی کلام العرب منقول عن کثیر من أئمه اللغه .
التفتازانی ، سعد الدین مسعود بن عمر بن عبد الله (متوفای۷۹۱هـ) ، شرح المقاصد فی علم الکلام ، ج ۲ ، ص ۲۹۰ ، اسم المؤلف: ناشر : دار المعارف النعمانیه – باکستان ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۰۱هـ – ۱۹۸۱م .
۱۲ . فیروز آبادی ، متوفای ۸۱۷هـ) :
فیروز آبادی ، مفسر و لغوی معروف اهل سنت در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌نویسد :
«هی مولاکم» أولى بکم النار .
یعنی اولی و برتر به شما است .
الفیروز آبادی (متوفای۸۱۷ هـ)، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس ، ج ۱ ، ص ۴۵۷ ـ ۴۵۸ ، ناشر : دار الکتب العلمیه – لبنان .
۱۳ . ابن عادل حنبلی (متوفای۸۸۰هـ) :
وی نیز در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌گوید : وقوله : «هِیَ مَوْلاَکُمْ» یجوز أن یکون مصدراً أی : ولایتکم , أی : ذات ولایتکم .
جایز است که مولاکم مصدر و به معنای ولایت باشد.
ابن عادل الدمشقی الحنبلی ، أبو حفص عمر بن علی (متوفایبعد ۸۸۰ هـ) ، اللباب فی علوم الکتاب ، ج ۱۸ ، ص ۶۲۸ ، تحقیق : الشیخ عادل أحمد عبد الموجود والشیخ علی محمد معوض ، ناشر : دار الکتب العلمیه – بیروت / لبنان ، الطبعه : الأولى ، ۱۴۱۹ هـ ـ ۱۹۹۸م
۱۴ . جلال الدین محمد بن احمد المحلی (متوفای ۸۵۴هـ) :
جلال الدین المحلی ، در تفسیر جلالین که از نوشته‌های مشترک او و جلال الدین سیوطی است ، «مولاکم» را به معنای اولی به شما معنی کرده است : «مأواکم النار هی مولاکم» أولى بکم .
محمد بن أحمد المحلی الشافعی + عبدالرحمن بن أبی بکر السیوطی (متوفای۹۱۱ هـ)، تفسیر الجلالین ، ج ۱ ، ص ۶۲۸ ، ناشر : دار الحدیث ، الطبعه : الأولى ، القاهره .
۱۵ . محمد علی شوکانی (متوفای ۱۲۵۰هـ) :
«هی مولاکم» أی هی أولى بکم والمولى فی الأصل من یتولى مصالح الإنسان ثم استعمل فیمن یلازمه . (ترجمه آن قبلا گذشت)
الشوکانی ، محمد بن علی بن محمد (متوفای۱۲۵۵هـ) ، فتح القدیر الجامع بین فنی الروایه والدرایه من علم التفسیر ، ج ۵ ، ص ۱۷۱ ، ناشر : دار الفکر – بیروت .
حتی خود آلوسی در موردی دیگر از کتابش تصریح می‌کند و می‌نویسد : کلبی ، زجاج ، فراء و أبو عبیده که چهارتن از برترین دانشمندان علم لغت هستند ، «مولی» را به معنای «اولی» گرفته‌اند :
وقال الکلبی والزجاج والفراء وأبو عبیده : أی أولى بکم کما فی قول لبید یصف بقره وحشیه نفرت من صوت الصائد : فغدت کلا الفرجین تحسب أنه مولى المخافه خلفها وأمامها أی فغدت کلا جانبیها الخلف والإمام تحسب أنه أولى بأن یکون فیه الخوف .
الآلوسی البغدادی ، العلامه أبی الفضل شهاب الدین السید محمود (متوفای۱۲۷۰هـ) ، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی ، ج ۲۷ ، ص ۱۷۸ ، ناشر : دار إحیاء التراث العربی – بیروت .
در این جا بار دیگر اشکال آلوسی بر حدیث غدیر را نقل می‌کنیم تا مشخص شود که تعصب ، چگونه دانشمندانی همچون آلوسی را به دوگانه گویی وادار کرده است :
ولایخفى أن أول الغلط فى هذا الاستدلال جعلهم المولى بمعنى الأولى وقد أنکر ذلک أهل العربیه قاطبه بل قالوا : لم یجىء مفعل بمعنى أفعل أصلا ولم یُجَوِّز ذلک إلا أبو زید اللغوى … .
الآلوسی البغدادی ، العلامه أبی الفضل شهاب الدین السید محمود (متوفای۱۲۷۰هـ) ، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی ، ج ۶ ، ص ۱۹۵ ، ناشر : دار إحیاء التراث العربی – بیروت .
این جا است که باید به تقوی و حقیقت بیینی این گونه افراد آفرین گفت .
نگاهی به تعدد آراء و اقوال ارباب لغت و مفسران ، خود گویای کذب سخن آلوسی و هم فکران او است ؛ زیرا هر خواننده و پژوهشگر منصفی می پرسد : آیا باز هم جائی برای انکار افرادی همچون آقای آلوسی باقی می ماند که بگوید : مردم عرب قبول ندارند ؛ بلکه اصلا در لغت عرب مفعل به معنای افعل نیامده است و آن را جائز ندانسته است جز یک نفر ؟
نتیجه :
با مراجعه به آثار علمی اعم از لغت و تفسیر و تاریخ و مشاهده آراء و انظار اندیشمندان عرب ، ادعای برخی از علمای عرب مانند آلوسی و دیگران کاملا باطل می‌شود ، چرا که یکی از مشکلات اساسی پیروان مکتب خلفا در عدم پذیرش حدیث غدیر، تفسیر کلمه مولی به اولی است ، و شما مشاهده کردید که تفسیر کلمه «مولی» به معنای «اولی» نه تنها منعی ندارد ؛ بلکه افراد زیادی همین معنی را از آن در یافته و در مقام کاربرد هم هیچ ایرادی ندارد و دانشمندان بزرگ لغت و تفسیر اهل سنت از قرن دوم هجری تا کنون بر این مطلب تصریح کرده‌اند .
منبع: پایگاه اطلاع رسانی سبطین
