نویسنده: سید عبدالرسول علم الهدی

عید غدیر، عامل وحدت اسلامی
توجه به نقاط حساس تاریخ که می تواند در جریان زندگی مردم نقطه عطفی باشد، همیشه سبب عبرت گیری و معرفت بخشی برای آیندگان خواهد بود خصوصا اینکه این نقطه عطف در تاریخ یک دین باشد که به طور قطع مورد توجه پیروان آن دین خواهد بود. در دین اسلام نیز نقاط عطف بسیاری در جریان شکل گیری و گسترش این دین وجود دارد همچون بعثت نبی مکرم اسلام، شروع دعوت همگانی ایشان، اعلام پیوند ولایت با خلافت در روز غدیر، زنده شدن ارزشهای دینی در قیام ولایت حسینی و … که بررسی حقیقت این وقایع از طرفی و در نظر گرفتن همه ابعاد آن اعم از علل و آثار از طرف دیگر می تواند همه ما را در یافتن راه حق و پیروی از دین ناب اسلام که در صراط ولایت قرار دارد، یاری رساند.
با گذشت زمان، در میان پیروان به سبب همین نگاه تاریخی به دین، افتراقهایی ایجاد شد و فرقه هایی با پیروان کم و زیاد شکل گرفت که هر کدام در مورد دین ناب و پیروی از آن به نظرات و آرائی متوسل شده و قرائتی از دین می کنند. در ریشه یابی از این افتراق ها به نتایج مختلفی اعم از فقهی، سیاسی، و حتی فرهنگی می رسیم که البته همه این اختلافها ریشه تاریخی واحدی برای شروع فرقه سازی ها قائل اند و آن اعلام پیوند ولایت با خلافت از سوی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای امیرالمومنین علیه السلام در روز غدیر بود. البته چنانکه همه فرقه ها گزارش داده اند همه مسلمانان حاضر در غدیر خم ولایت امیرالمومنین را پذیرفته و با ایشان بیعت کردند اما با غیبت پیامبر اکرم خلافت را نادیده گرفته و جریان غدیر را با تاویل معنای ولایت به دوستی از حوزه خلافت خارج کردند.
حال با گذر از این واقعه تاریخی که اختلافی درآن وجود ندارد با توجه به شرایط امروز که دشمنان اسلام سعی بر اختلاف افکنی میان مسلمانان و به استعمار درآوردن ایشان دارند چگونه می توانیم به اتحاد و وحدت در جهان اسلام دست یابیم و مسلمین در یک صف واحد قرار گیرند؟ یکی از راهکارهایی که بطور معمول در اتحاد بین فرهنگی یا بین فرقه ای از آن یاد می کنند تمرکز و تاکید پیروان و پیشوایان فرق بر اشتراکات و پرهیز از مجادله و سخن گفتن در نقاط اختلافی است. در تقریب مذاهب اسلامی از همان ابتدا به برخورداری از قبله، مراسم حج، نبی و کتاب واحد تکیه می شد و هم اکنون نیز آنچه در وحدت جهان اسلام گفته می شود تکیه بر همین پارامتر هاست در حالیکه شاهد گسترش روزافزون استراتژی های تفرقه افکنانه در میان فرق اسلامی هستیم. با این وجود بنظر می رسد استراتژی های وحدت نیز باید تغییر کند و گفته ها و شکلهای جدیدتری بخود بگیرد.
استاد شهید مطهری بعد از طرح ضرورت حفظ وحدت در میان مسلمین و تاکید براشتراکات در عین حفظ اصول اعتقادی و عملی مذهبی خود می گوید: «آنچه ما انتظار و آرزو داریم اینست که محیط حسن تفاهم به وجود آید تا ما که از خود اصول و فروعى داریم، فقه و حدیث و کلام و فلسفه و تفسیر و ادبیات داریم بتوانیم کالاى خود را به عنوان بهترین کالا عرضه بداریم تا شیعه بیش از این در حال انزوا بسر نبرد و بازارهاى مهم جهان اسلامى به روى کالاى نفیس معارف اسلامى شیعى بسته نباشد. اخذ مشترکات اسلامى و طرد مختصات هر فرقه‌اى نوعى خرق اجماع مرکب است و محصول آن چیزى است که قطعا غیر از اسلام واقعى است، زیرا بالاخره مختصات یکى از فرق جزء متن اسلام است و اسلام مجرد از همه این مشخصات و ممیزات و مختصات وجود ندارد.»(مطهری، ص17)
ایشان بعد از نفی حزب واحد در معنای تقریب مذاهب اسلامی به معنی وحدت جبهه می پردازد: «اما معنى وحدت جبهه اینست که احزاب و دسته جات مختلف در عین اختلاف در مسلک و ایدئولوژى و راه و روش، به واسطه مشترکاتى که میان آنها هست در مقابل دشمن مشترک در یک صف جبهه بندى کنند. و بدیهى است که صف واحد در برابر دشمن تشکیل دادن با اصرار در دفاع از مسلک خود و انتقاد از مسلکهاى برادر و دعوت سایر برادران هم جبهه به مسلک خود به هیچ وجه منافات ندارد. آنچه مخصوصا مرحوم آیه الله العظمى بروجردى بدان مى‌اندیشید این بود که زمینه را براى پخش و انتشار معارف اهل البیت در میان برادران اهل سنت فراهم کند و معتقد بود که این کار جز با ایجاد حسن تفاهم امکان پذیر نیست. توفیقى که آن مرحوم در طبع برخى کتب فقهى شیعه در مصر به دست خود مصریان در اثر حسن تفاهمى که به وجود آورده بود کسب کرد از مهمترین موفقیتهاى علماء شیعه است.» (همان، ص18)
بنابر نظر استاد مطهری ما نباید به آنچه که سبب تحریک احساسات و تعصبات و کینه های دیگران می شود دامن بزنیم بلکه با ایجاد بستری از حسن تفاهم و دوستی به اظهار عقاید خود در مورد آنچه که مورد اختلاف در تاریخ و فقه و سیاست است بپردازیم. از این حیث به عید غدیر بعنوان بزرگترین عید مسلمین در لسان امام صادق علیه السلام(وَ الْجُمُعَهُ لِلتَّنْظِیفِ وَ التَّطَیُّبِ وَ هُوَ عِیدٌ لِلْمُسْلِمِینَ وَ هُوَ أَفْضَلُ مِنَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ یَوْمُ غَدِیرِ خُمٍّ أَفْضَلُ الْأَعْیَاد(وسائل‌الشیعه، ج7 ص380)) اشاره می کنم که خود این عید هم می تواند سبب حسن تفاهم شود و هم تلاشی برای بدست آوردن اتحاد باشد و هم به بهانه این روز کنکاشی برای معلوم شدن حقایق تاریخ اسلام صورت بپذیرد.
استاد مطهری سیره فراموش شده امیرالمومنین علیه السلام را بهترین دلیل براین مدعا می داند و می گوید: «على علیه‌السلام از اظهار و مطالبه حق خود و شکایت از ربایندگان آن خوددارى نکرد، با کمال صراحت ابراز داشت و علاقه به اتحاد اسلامى را مانع آن قرار نداد. خطبه‌هاى فراوانى در نهج البلاغه شاهد این مدعى است. در عین حال این تظلمها موجب نشد که از صف جماعت مسلمین در مقابل بیگانگان خارج شود. در جمعه و جماعت شرکت مى‌کرد، سهم خویش را از غنائم جنگى آن زمان دریافت مى‌کرد، از ارشاد خلفا دریغ نمى‌نمود، طرف شور [و مشورت] قرار مى‌گرفت و ناصحانه نظر مى‌داد.
در جنگ مسلمین با ایرانیان که خلیفه وقت مایل است خودش شخصا شرکت نماید على پاسخ مى‌دهد: خیر شرکت نکن، زیرا تا تو در مدینه هستى دشمن فکر مى‌کند فرضا سپاه میدان جنگ را از بین ببرد از مرکز مدد مى‌رسد ولى اگر شخصا به میدان نبرد بروى خواهند گفت: هذا اصل العرب: ریشه و بن عرب اینست. نیروهاى خود را متمرکز مى‌کنند تا تو را از بین ببرند و اگر تو را از بین ببرند با روحیه قویتر به نبرد مسلمانان خواهند پرداخت (نهج البلاغه، خطبه144).
على در عمل نیز همین روش را دارد. از طرفى شخصا هیچ پستى را از هیچیک از خلفا نمى‌پذیرد، نه فرماندهى جنگ و نه حکومت یک استان و نه اماره الحاج و نه یک چیز دیگر از این قبیل را. زیرا قبول یکى از این پستها به معنى صرف نظر کردن او از حق مسلم خویش است و به عبارت دیگر کارى بیش از همکارى و همگامى و حفظ وحدت اسلامى است. اما در عین حال که خود پستى نمى‌پذیرفت مانع نزدیکان و خویشاوندان و یارانش در قبول آن پستها نمى‌گشت، زیرا قبول آنها صرفا همکارى و همگامى است و به هیچ وجه امضاى خلافت تلقى نمى‌شود (رجوع شود به شرح ابن ابى الحدید ذیل نامه 62 سخن امام: ” فامسکت یدى حتى رأیت راجعه الناس قد رجعت عن الاسلام”).» (مطهری، ص19-20)
با این اوصاف از جمله اقداماتی که شیعه می تواند در جهت اتحاد مسلمین با توجه به عید غدیر انجام دهد به شرح ذیل است:
– اظهار تبریک به برادران اهل سنت با ارسال هدایا و دعوت از ایشان برای شرکت در جشنهای عید غدیر
– برگزاری همایشها و کنفرانسهای صرفا علمی در بررسی آراء علمای اهل سنت در تبیین واقعه غدیر و شخصیت امیرالمومنین علیه السلام
– برگزاری سمینارهای تخصصی با حضور تاریخدانان و علمای علوم سیاسی در اسلام از شیعه و اهل سنت، خارج از فضای رسانه ای و در سطح نخبگان
– ارسال نامه های تبریک عید غدیر بعنوان عید بزرگ مسلمین به سران کشورهای جهان اسلام، نخبگان علمی و شخصیتهای فرهنگی اهل سنت و شیعه
ان شاء الله این اقدامات با زیرسازی های حسن تفاهم و دوستی سبب اتحاد مسلمین و ارتقاء سطح علمی و بینشی مسلمانان شود.
منابع تحقیق :
1) شیخ حر عاملى. وسائل الشیعه. 29 جلد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، 1409 هجرى قمرى.
2) مطهری، مرتضی. امامت و رهبری. تهران، صدرا، چاپ بیست و دوم، 1378.