نویسنده:غلامحسین زینلی

8 –منابع اهل سنت تکیه‌گاه اصلی الغدیر:
مؤلف «الغدیر» تکیه‌گاه اصلی خویش را، آثار و منابع اهل سنت قرار داده و شالوده «الغدیر» را بر اساس این منابع پی‌ریزی نموده، و بیشترین بهره را از آن برده است.
او با انتخاب این روش منطقی و درست، باب هر گونه بهانه‌جویی را بر اهل سنت که مخاطبین اصلی «الغدیر»اند بسته است.
دانشور فرزانه ما، استفاده از منابع تشیع را به موارد خاص و معین محدود ساخته و از آن در حد ضرورت استفاده نموده است.
صاحب «الغدیر» معتقد بود که برای اثبات فضائل اهل بیت پیامبر(ص) و بخصوص حقانیت و فضائل امیرالمؤمنین(ع) باید به منابع اهل سنت روی آورد و خود نیز چه در اعتقاد و چه در عمل، از پیشتازان این عقیده بود. در این راه، حدود 20 هزار کتاب، از آثار معتبر اهل سنت را از نخستین قرون اسلامی تا قرن حاضر، به خدمت گرفت و از آن بهره برد.

9 – اهل سنت‌بر سر دوراهی:
یکی از ویژگیهای کتاب «الغدیر» آن است که پیروان مذاهب چهارگانه اهل سنت را بر سر یک دوراهی قرار داده است. که آنان به ناچار، باید یکی از آن دو را انتخاب کنند.
یا باید «الغدیر» را بپذیرند و یا از پذیرفتن آن خودداری کنند، اگر بپذیرند، لازمه‌اش آن است که تغییر عقیده داده و به مکتب اهل بیت پیامبر(ص) روی آورند، و از امام علی بن‌ابی‌طالب(ع) بعنوان نخستین جانشین بر حق پیامبر، و فرزندان معصوم آن حضرت(ع) آنگونه که مورد نظر پیامبر اسلام است، پیروی کنند، که البته این یک راه عاقلانه و هوشمندانه است ، که برخی از دانشمندان روشن‌ضمیر و آگاه اهل سنت، پس از مطالعه «الغدیر» و دیگر آثار پر مغز، تشیع برگزیده‌اند.
و اما اگر «الغدیر» را نپذیرند، باید از بسیاری از منابع و کتابهای معتبر خود دست‌بشویند. چون کتاب «الغدیر» با استفاده از هزاران جلد از منابع دست اول و مورد قبول اهل سنت‌به رشته تحریر درآمده است.
چون آنان نمی‌توانند برای همیشه در مقابل «الغدیر» سکوت اختیار کنند، چرا که عصر ما، عصر تبادل افکار و اندیشه‌ها و پیشرفت‌شتابنده علم و آگاهی در میان طبقات مختلف جامعه، بخصوص در بین طبقه تحصیل‌کرده و نسل جوان است، و آگاهی یافتن آنان از این کتاب این سؤال را مطرح خواهند نمود که چرا عالمان و دانشمندان اهل سنت، در برابر کتابی با این عظمت و با ارزشی علمی و تحقیقی، که به نقد عقاید آنها پرداخته، اظهار نظر نکرده و سکوت اختیار کرده‌اند؟

10 – آمیختگی «الغدیر» با «قرآن کریم‌»
بدون تردید «الغدیر» یک اثر بزرگ قرآنی، و علامه امینی یک قرآن‌شناس بزرگ و کم‌نظیر است. او در پدید آوردن «الغدیر» قرآن کریم را بعنوان نخستین و اصلی‌ترین تکیه‌گاه خود قرار داده است، و با برداشت تازه و فهم عمیقی که از کتاب خداوند دارد، توانسته است در جای جای اثر بزرگ خود «الغدیر» از آیات نورانی قرآن کریم، بهره گیرد، و بهره‌گیری مرحوم امینی از قرآن کریم به موضوع خاصی محدود نمی‌شود، بلکه او در همه زمینه‌ها، و موضوعاتی که در «الغدیر» به طرح آن پرداخته است، این راه را با دقت و زیبایی تمام پیموده است.
گستردگی برداشتهای صاحب «الغدیر» از «قرآن‌» به حدی است که اگر کسی آن را به یک نقطه منتقل نموده و در یک جا جمع کند، این مجموعه یک الی دو اثر قوی و پر مغز تفسیری را تشکیل خواهد داد. آشنایی و انس او با قرآن بگونه‌ای است که در چند مورد از کتاب «الغدیر» مطالبی را که بعنوان افتتاح و مقدمه، نگاشته است. به تمام و کمال، ترکیبی است از آیات قرآن کریم. بدون آنکه ایشان اشاره‌ای به این حقیقت نموده باشد. مثل مقدمه جلد ششم، هفتم، هشتم، نهم و دهم «الغدیر».
علامه، در تمامی این سرآغازها، همه گفتنی‌های لازم را در قالب آیات کلام خداوند، و از زبان قرآن بیان داشته است. بدون آنکه سخن دیگری به آن آمیخته باشند، در پایان بسیاری از مباحث نیز یک یا چند آیه از آیات قرآن کریم را با رعایت مناسبت و ظرافتی خاص، و در مقام نتیجه‌گیری آورده است.و این میسر نیست مگر در پرتو آشنایی عمیق و گسترده ایشان با قرآن کریم. به همین دلیل می‌توان «الغدیر» را یک اثر قرآنی دانست که با دقت و ظرافت فوق العاده‌ای با قرآن عجین گشته است.

11 – محبت اهل بیت(علیهم السلام):
علامه امینی عالمی است دوستدار پیامبر(ص) و اهل بیت آن حضرت و بخصوص امیرالمؤمنین(ع) یعنی چهره شاخص و شخصیت‌بزرگ اهل بیت(ع). او به علی بن‌ابی‌طالب(ع) و اهل بیت(ع) عشق می‌ورزید و محبت آنان در قلب و روح او موج می‌زد. هر گاه که بارگاه مطهر و نورانی مولی الموحدین علی بن‌ابی‌طالب(ع) را می‌نگریست، بی‌اختیار سیلاب اشک از چشمانش سرازیر می‌شد. یا هنگامی که برای زیارت به حرم مطهر مشرف می‌شد و به خواندن زیارت می‌پرداخت، از آغاز تا پایان زیارت اشک می‌ریخت.
مهمترین انگیزه‌ای که به او نیرو بخشید تا این همه مشقت و زحمت را تحمل کندو آن اثر بزرگ را پدید آورد، محبت علی(ع) و اولاد معصوم آن حضرت بود. و مهمترین پشتوانه او برای رسیدن به چنین مقصودی، عنایت‌خداوند و توجه خاص علی(ع) بود.

12 – مرد دین و کتاب سیاست:
علامه امینی، تنها یک فقیه یا متکلم یا مفسر یا محدث یا مورخ و… نیست. گر چه او از همه این علوم حظی وافر دارد، اما ابعاد شخصیت او به اینها محدود نمی‌شود. نیز او از آن دسته عالمانی نیست که در کنج‌خانه یا کتابخانه‌ای نشسته کتابی تالیف کند، و از آنچه در محیط او و در کل جهان اسلام می‌گذرد باخبر نباشد. او دانشمند و متفکری است که افزون بر آگاهی از علوم مختلف اسلامی، دارای اندیشه و عمل سیاسی است. گر چه او در هیچ دانشگاهی در رشته علوم سیاسی تحصیل نکرده است ولی در عین حالی هم در بعد سیاست نظری از درک و فهم سیاسی بالایی برخوردار است و هم در زمینه سیاست عملی، از فعالان سیاسی به حساب می‌آید.
و اما در بعد سیاست نظری، دو اثر بس ارزشمند علامه امینی یعنی کتاب «الغدیر» و کتاب «شهیدان راه فضیلت‌» شاهد صادقی است‌بر ادعای ما. در «الغدیر» مرحوم امینی، دست‌های سیاست را در جعل احادیث و در سایر زمینه‌ها، بخوبی شناخته و آن را به همگان شناسانده است. «الغدیر» را افزون بر یک کتاب قرآنی، کلامی، فقهی، حدیثی، تاریخی و … باید یک کتاب سیاسی نیز دانست، چرا که این اثر، مهمترین کتابی‌است که در فلسفه سیاسی تشیع به رشته تحریر درآمده است.

13 – «الغدیر» دایره المعارفی بزرگ:
ویژگی دیگر «الغدیر» جامعیت آن است. «الغدیر» تنها یک کتاب معمولی نیست، بلکه یک دایره المعارف بزرگ و عمیق دینی است.
گر چه نخستین و مهمترین هدفی که «الغدیر» برای آن پدید آمده است، بررسی همه جانبه حدیث «غدیر» و اثبات خلافت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) است، و در این زمینه حق مطلب را نیز ادا نموده است، ولی «الغدیر» به این موضوع منحصر نشده و بصورت دفاع جامعی از اسلام راستین و مکتب اهل بیت(ع) درآمده است، و به واقع می‌توان آن را دایره‌المعارف بزرگی دانست که افکار و اندیشه‌های ناب اسلامی و دین‌شناسی را در موضوعات گوناگون، اعم از تفسیر، تاریخ، کلام، فقه، سیره، رجال، حدیث، اخلاق، ادب و … بصورت کاملا عالمانه و تحقیق و با چهره‌ای آراسته و زیبا، به جامعه اسلامی و همه پویندگان راه حقیقت، عرضه نموده است. بگونه‌ای که خواننده را در حیرت و شگفتی فرو می‌برد، و به جرات می‌توان گفت، در تمام موضوعاتی که «الغدیر» به آنها پرداخته است هیچ دایره‌المعارفی، آن سلسله از مباحث را با آن قوت و دقت و وسعت مطرح ننموده است.
بسیاری از علما و دانشمندانی که بر «الغدیر» تقریظ نوشته‌اند و یا در باره عظمت و جذابیتهای آن اشعاری سروده‌اند، به این حقیقت مهم اعتراف نموده‌اند.

14 – «الغدیر» محل تلاقی دانشهای مختلف:
یکی دیگر از ویژگیهای «الغدیر» آن است که این کتاب، فراهم آمده از مجموعه‌ای از علوم و دانشهای مختلف است. مؤلف اندیشمند آن، با مهارت و تسلط کامل، مجموعه‌ای از علوم را به هم ربط داده و برای دست‌یابی به اهداف خود، آن را به خدمت گرفته است، بگونه‌ای که خواننده این کتاب، در برابر خود، مجموعه‌ای فراهم آمده از علومی چون، فقه، تفسیر، حدیث کلام، منطق، تاریخ، رجال، سیره، لغت و ادب را مشاهده می‌کند که نویسنده از هر دانشی در جای خود و با رعایت تناسب و به زیباترین شکلی استفاده نموده است.
مؤلف «الغدیر» وقتی به «تفسیر» و تحلیل آیات قرآن می‌پردازد چنان با مهارت و ژرف‌اندیشی به این امر مبادرت می‌ورزد که گویی همه عمر خویش را در تفسیر قرآن کریم صرف نموده است.
وقتی به نقل و تجزیه و تحلیل و نقد «حدیث‌» می‌پردازد، می‌پنداری، همه عمر خویش را مصروف این رشته از علم داشته است.
وقتی وارد عرصه «علم رجال‌» و مباحث رجالی و تحلیلی زندگی رجال حدیث، و یاشعرای «غدیر» می‌شود و زوایای مختلف زندگی، اندیشه و آثار آنان را مورد بررسی قرار می‌دهد که گویی خود با آنان می‌زیسته است.
در مباحث «تاریخی‌» او را مورخی متبحر و تمام‌عیار می‌یابی که احاطه و اطلاعات وسیع خود را در زمینه تاریخ، در کتاب بزرگ خود «الغدیر» به خدمت گرفته است.
در پاسخگویی به شبهات فقهی خصم، فقیهی است متبحر که علاوه بر فقه مذهب اهل بیت(ع)، بر فقه مذاهب چهارگانه اهل سنت نیز احاطه دارد و در وقت لزوم از آن بهره می‌برد.
و از همه مهمتر، وقتی به مباحث کلامی می‌پردازد، نخست‌براهین خصم را نقد نموده و آنگاه، خود به استدلال می‌پردازد و در این راه چنان با دقت و قوت و هوشمندی عمل می‌کند که گویی تنها رشته تخصصی او رشته «کلام تطبیقی‌» است ، و همه عمر پر برکت‌خود را صرف این رشته از دانش نموده است.
مرحوم امینی، این همه را با دقت و مهارت در خور تحسین با هم درآمیخته است. و این نشان دهنده تبحر او در همه این فنون است و اینکه او همه این فضائل و زیباییها را در وجود خویش متبلور ساخته است.

15 – بیست‌هزار عنوان کتاب:
از جمله ویژگیهای «الغدیر» آن است که این اثر، نمود خارجی محصول یک سلسله تحقیقات گسترده و دراز مدت است. مؤلف بطور معمول، مطالب خود را از یک منبع یا از یک دانشمند نقل نمی‌کند، یا اگر نقل کرد، منابع و نظرات فراوان دیگری را بعنوان شاهد و مؤید، در تایید مطلب مورد نظر، ذکر می‌کند، و همواره سعی او بر این است که از منابع مهم و معروف اهل سنت، بهره گیرد تا از آثار و منابع ناشناخته آنان. چنانکه خود در جایی نوشته‌اند برای پدید آوردن «الغدیر» از 15 هزار عنوان کتاب بهره گرفته‌اند و ساختمان مستحکم و زیبای «الغدیر» را بر بیش از پانزده هزار پایه و اساس، استوار نموده‌اند و بدین ترتیب، کتاب خود را در برابر لغزشها و تحولات زمان مصونیت‌بخشیده‌اند. این آمار مربوط است‌به زمان انتشار جلدهای سوم و چهارم «الغدیر» و مرحوم امینی از آن زمان به بعد نیز تا پایان عمر، همه وقت‌خویش را صرف تکمیل «الغدیر» نموده‌اند. به همین دلیل آگاهان و کارشناسان مربوطه عقیده دارند که علامه امینی برای پدید آوردن «الغدیر» در طی مدت بیش از چهل سال، حداقل از 20 هزار عنوان کتاب استفاده نموده است.
صاحب «الغدیر» از قدیمی‌ترین آثار و تالیفات گرفته تا آخرین دستاوردهای علمی که در موضوع «غدیر» به جهان دانش عرضه شده، کمک گرفته و سود جسته است، و این از ویژگیهایی است که جز در «الغدیر» در جای دیگری نمی‌توان آنرا یافت.
وی برای غنا بخشیدن به اثر عمیق و ارزشمند خویش به کشورهای مختلف مسافرت نمود و بسیاری از کتابخانه‌های مهم دنیای اسلام را، از شمال آفریقا گرفته تا شبه قاره هند، مورد بازدید و بررسی قرار داد و از همه کتابهایی که در آن کتابخانه‌ها، یافت می‌شود و می‌توانست‌برای او مفید باشد استفاده نمود و همچون باغبانی که در فصل بهار با اشتیاق به باغ و مزرعه می‌رود تا از گلهای رنگارنگ بهاری بچیند، با شور و شوق تمام، به کتابخانه‌ها که همان باغ و بوستان دانشمندان است، روی می‌آورد و بخش اعظم وقت‌خویش را در کتابخانه‌ها و مراکز تحقیقاتی می‌گذراند، و از پیمودن چنین راهی و انجام چنین کاری، احساس خستگی نمی‌کرد که هیچ، بلکه پر شور و با نشاط و امیدوار، به حرکت‌خود ادامه می‌داد.

16- الغدیر برای دو کس تعجب‌آور است:
مطالعه این کتاب برای دو کس می‌تواند تعجب‌آور باشد، نخست آنکه اگر یک نفر «شیعه‌» این کتاب را مطالعه کند، تعجب خواهد نمود که با وجود این همه دلائل و شواهد و قرائن انکارناپذیر، بر حقانیت علی بن‌ابی‌طالب و مکتب اهل بیت(ع) چرا اهل سنت راه و روش پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) را رها کرده و از مذاهب دیگری پیروی نمودند؟
و اگر مطالعه‌کننده این کتاب پیرو یکی از مذاهب «اهل سنت‌» باشد بدون شک، از «سنی‌» بودن خود تعجب خواهد کرد، که چرا با وجود این همه دلیل و شاهد بر حقانیت مذهب اهل بیت(ع)، راه دیگری پیموده و از صراط مستقیم «قرآن و عترت‌» منحرف گشته است.

17- جداسازی مطالب:
وسعت و گستردگی بیش از حد مطالب، برای یک نویسنده تا حدودی موجب سر در گمی است. لکن نویسنده محترم «الغدیر» با همه گستردگی اطلاعات و دانشها، مباحث و موضوعات مختلف را بسیار هنرمندانه از یکدیگر تفکیک نموده و بانظم و اسلویی خاص به عرضه آن پرداخته است.
اما «الغدیر» از این جهت نیز مستثنی است، و مطالب آن به خوبی از هم تفکیک شده و متمایز گشته است.

18- روشی ایده‌آل در اقامه دلیل:
علامه امینی برای دست‌یابی به هدف «اثبات خلافت و وصایت‌» و جانشینی بلافصل پیامبر(ص) برای امام علی بن‌ابی‌طالب(ع) در هر بحثی که پا نهاده و به هر موضوعی پرداخته، در نگاه اول چنین به نظر می‌رسد که بیش از حد نیاز، به اقامه برهان و ارائه دلیل، مبادرت نموده است.
به عنوان مثال: اگر امینی حدیث «الغدیر» را از 20 تن از صحابه و یاران پیامبر(ص)، و یا از 30 تن از دانشمندان برجسته اهل سنت نقل می‌نمود، برای اثبات مقصود او کافی بود. یا اگر این حدیث را از چند تن از صاحبان «صحاح سته‌» نقل کرده بود به مقصود خویش نائل آمده بود. ولی او به این مقدار اکتفا نکرده و حدیث «غدیر» را بر اساس کاوشی گسترده، ابتدا از یکصد و ده تن از صحابه پیامبر(ص) نقل می‌کند. آنگاه از 84 تن از تابعین نقل نموده است. وی سپس در فاصله آغاز قرن دوم ه.ق تا سالهای پایانی قرن 14 ه.ق در طی‌13 قرن، حدیث «غدیر» را از منابع و آثار 360 تن از دانشمندان طراز اول اهل سنت نقل می‌کند.
او گرچه پیرامون یک موضوع، ادله فراوانی اقامه می‌کند، اما از آنجا که برای این مقصود، اسناد و مدارک فراوانی را به شهادت طلبیده، و نوشته خود را به آنها مستند ساخته است، تنوع و جذابیت مباحث در حدی است که هرگز خواننده را خسته نمی‌کند.
سطر سطر اثر ارزشمند «الغدیر» سرشار است از نکات تازه و خواندنی، و تحلیل‌های دقیق و نکات آموزده بگونه‌ای که خواننده هر لحظه خود را در مقابل نکات تازه‌ای می‌بیند; حسن این اقدام هوشمندانه این است که موجب می‌شود تا مطالبی که ممکن است در بدو امر برای خواننده بعید جلوه نموده و پذیرش آن دشوار باشد، آرام، آرام به خوبی روشن شده و جلوه‌گر شود، و خواننده، آن حقیقت را با همه وجود باور کند.

19- الغدیر اثری متعلق به بین‌الملل اسلامی:
از خصوصیات «الغدیر» جهانی بودن و بین‌المللی بودن آن است، اثری است فراتر از قوم و ملیت، تعلق داشتن به مذهب خاص و متعلق به همه امت اسلامی، و از این فراتر، متعلق به همه کسانی که می‌خواهند از سعادت هر دو جهان بهره‌مند باشند، و در پرتو تعالیم «قرآن و عترت‌» و اندیشه‌های ناب الهی زندگی کنند.

20 – پشتوانه‌های برتر:
صاحب «الغدیر»، به یقین دانشمندی است هوشیار، با ذکاوت، پر تلاش، فداکار، با صبر و حوصله و خستگی‌ناپذیر. و تردیدی نیست که او برای پدید آوردن «الغدیر» از همه این عوامل بهره گرفته است، اما این عوامل گرچه برای پدید آوردن اثری مانند «الغدیر» لازم‌اند، لکن کافی نیستند، و به طور حتم، صاحب «الغدیر» برای خلق این اثر بزرگ، از دو عنصر و پشتوانه مهم دیگر نیز برخوردار بوده است: نخست، عنایت‌خداوند بزرگ، دوم توجه و حمایت صاحب ولایت‌حضرت امیرالمؤمنین(ع). همچنان که بسیاری از دانشمندانی که بر «الغدیر» تقریظ نوشته‌اند نیز به این حقیقت‌بزرگ اعتراف نموده‌اند.
الغدیر بهترین دفاعی است که در طی 14 قرن که از حیات اسلام و تشیع می‌گذرد، از تشیع و مکتب اهل بیت(ع) به عمل آمده است. نیز در میان هزاران عنوان کتاب که در باره زندگانی علی بن‌ابی‌طالب(ع) نوشته شده است، «الغدیر» بهترین کتابی است که در این زمینه به رشته تحریر در آمده، و در میان این همه آثار همانند خورشید می‌درخشد و نورافشانی می‌کند.
در عظمت «الغدیر» همین بس که تاکنون، هر متفکر و دانشمندی، چه شیعه و چه سنی و چه از پیروان سایر ادیان که آن را با دقت مورد مطالعه قرار داده است، در برابر عظمت آن، به نشانه تواضع و فروتنی سر فرود آورده و زبان به تحسین این اثر بزرگ و مؤلف دانشمند آن گشوده است.
منبع: ماهنامه کوثر