نویسنده:محمد باقر انصارى
کتاب و قلم سابقه هزار و چهار صد ساله با غدیر دارند.از روزى که پیامبر صلى الله علیه و آله در صحراى غدیر امیر المؤمنین علیه السلام را به عنوان جانشین خود به جهانیان معرفى کرد،کار حفظ و ثبت آن نیز آغاز شد و در هر زمانى حقایق آن به گونه‌اى انعکاس یافت.از قرن اول هجرى،همگام با روایت سینه به سینه غدیر،کتاب نیز نقش خود را در نقل آن براى نسلهاى بعد ایفا کرد و پرونده پر افتخار غدیر را باز نگه داشت،و از قرن دوم کتاب و کتابت به صورتى جدى در مورد آن به کار گرفته شد.
غدیر که کتاب ولایت امیر المؤمنین علیه السلام و حد فاصل بین دوستان و دشمنان اهل بیت علیهم السلام است،با بکارگیرى قلم،از دست دشمنان مصون ماند و کسى نتوانست مانع این حقیقت بزرگ شود،به طورى که مؤلفین بزرگى از غیر شیعه هم درباره غدیر کتابهایى نوشتند.
با این همه باید اذعان داشت جاى کتابهایى در حد عظمت غدیر همچنان خالى است و مقام بلند غدیر اقتضاى بیش از این دارد.

غدیر در فرهنگ اسلام
از روز رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله تا پایان قرن اول هجرى ثبت و تدوین احادیث و تاریخ اسلام از طرف غاصبین خلافت ممنوع اعلام شده و مجازاتهاى سختى براى اقدام کنندگان به چنین مهمى در نظر گرفته شده بود.علت اصلى این نقشه جلوگیرى از ثبت مطالبى چون واقعه غدیر بود که با اساس حکومت غاصبین منافات داشت.
اکنون باید دید غدیر چگونه از این گذرگاه تاریک گذشته و خود را به نسلهاى آینده مسلمین رسانده است.آنانکه که با گذشت هفتاد روز غدیر را به فراموشى سپردند و صاحب غدیر یعنى امیر المؤمنین علیه السلام را خانه‌نشین کردند چگونه باور مى‌کنند که امروز نام غدیر در سراسر جهان شناخته شده و اینک جشن چهاردهمین قرن خود را پشت سر گذاشته باشد؟
با چنان دشمنان پر قدرتى که غدیر دارد و با چنان جاهلان فراموشکارى که نخواستند آن را بیاد بیاورند و از گواهى دادن به یک کلمه درباره آن ابا کردند،ولى اینک میلیاردها کلمه در وصفش به رشته تحریر در آمده و نور آن در جهان معرف بزرگ مذهب اهل بیت علیهم السلام است.
با آنکه هر یک از صد و بیست هزار مخاطب پیامبر صلى الله علیه و آله که در غدیر خم حضور داشتند باید در راه ثبت و ضبط آن واقعه بزرگ اقدامى مى‌کردند و نکردند،و با آنکه پیامبر صلى الله علیه و آله سفارش اکید کرده بود که پیام غدیر را به نسلهاى آینده برسانید و اختناق حکومتها مانع از آن شد،ولى باز فرهنگ غنى اسلام پر از نام غدیر است و در کتب تاریخ و حدیث اسلامى در هر کجا و هر زمان که تألیف شده باشد نور غدیر قابل کتمان نبوده است.
همه اینها نظر عنایت الهى است و او حافظ غدیر است که خود آن را نازل کرده است.اگر دین با غدیر تکمیل شده و نعمت پروردگار با ولایت به درجه کمال خود رسیده،نگهدارنده‌اش نیکو نگاه خواهد داشت،و دشمن عاجزتر از آن است که در مقابل ذات الهى آهنگ مخالف برافرازد .
رسوخ غدیر در جهات مختلف دین در حدى است که در موضوعات متعددى مورد بحث قرار گرفته است .در کتب حدیثى بعنوان سند و متن آن،در کتب تاریخى بعنوان مهمترین واقعه اسلام،در کتب کلامى بعنوان مؤثرترین بحث اعتقادى که همان ولایت و خلافت است،در کتب تفسیر بعنوان تفسیر آیاتى که به خلافت برمى‌گردد،در کتب لغت بعنوان معناى کلمه«مولى»و در کتب ادب و شعر بعنوان قطعه زیباى تاریخ اسلام که در قالب نظم و نثر ارائه شده است.

تبلیغ گسترده غدیر با فرهنگ مکتوب
در یک نگاه به فرهنگ مکتوب غدیر،جلوه‌هاى آن را به صورتهاى مختلفى مى‌بینیم.کتابهاى بزرگ و کوچک،جزوه‌ها،بروشورها،مقالات مجلات و روزنامه‌ها،برنامه‌هاى علمى کامپیوترى،خطاطى‌هاى زیبا در کاشى‌ها و تابلوها و بصورت کارتها و پوسترها.
این روند هر ساله اوج بیشترى از خود نشان مى‌دهد،و در ظل عنایت حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله فرجه آثار عمیق خود را در ابلاغ پیام غدیر به اثبات رسانده است.

اولین کتابها در موضوع غدیر
سه کتاب را باید به عنوان اولین کتابهایى نام برد که ماجراى غدیر را ثبت کرده‌اند:
1.«کتاب على علیه السلام»،که نوشته امیر المؤمنین علیه السلام از املاى پیامبر صلى الله علیه و آله است،و این کتاب از ودایع امامت است که جز معصومین علیهم السلام کسى به آن راه ندارد.
شخصى به نام«معروف»خدمت امام باقر علیه السلام رسید و داستان غدیر را به نقل از ابى الطفیل براى حضرت نقل کرد.حضرت آن را تأیید کرد و فرمود:«این مطلب را در کتاب على علیه السلام دیده‌ایم و نزد ما صحیح است». (1)
2.اولین کتاب از تألیفات بشرى که مسئله غدیر را در خود ثبت کرده«کتاب سلیم بن قیس الهلالى»است .این کتاب که در سالهاى اولیه بعد از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله تألیف شده و مؤلف آن در سال 76 هجرى در گذشته،دور از چشم غاصبین خلافت در موارد مختلف کتاب خود مسئله غدیر را آورده و حتى در یک حدیث مستقل ماجراى غدیر را به طور کامل منعکس نموده است.این یادگار هزار و چهار صد ساله هم اکنون موجود است و متن عربى و ترجمه فارسى و اردو و انگلیسى آن بارها چاپ شده است. (2)
3.اولین کتاب مستقلى که در موضوع غدیر تألیف شده،«خطبه النبى صلى الله علیه و آله یوم الغدیر»،از عالم بزرگ ادبیات عرب خلیل بن احمد فراهیدى متوفاى سال 175 است که خطبه مفصل پیامبر صلى الله علیه و آله در غدیر را آورده است.اگر چه این کتاب امروزه مفقود است،ولى نام و خصوصیات آن در تاریخ ثبت شده است. (3)

مراحل چهارگانه فرهنگ غدیر در تاریخ
مسیر فرهنگى غدیرـکه چهارده قرن را پشت سرگذاشته استـبه طور کلى‌مى‌توان در چهار مرحله ترسیم نمود:

مرحله اول:روایت
در طول قرن اول هجرى که تدوین معارف اسلام ممنوعیت رسمى داشت و اگر هم کتابى نوشته مى‌شد مخفیانه بود و یا اگر نوشته‌اى مجوز پیدا مى‌کرد فقط اراجیف غاصبین خلافت بود که انتشار مى‌یافت،در چنان جوى بهترین کتاب براى غدیر سینه‌هاى امین و حافظه‌هاى قوى افراد بود که به خوبى توانست این راه صد ساله را بپیماید و این ودیعه آل محمد علیهم السلام را در خود حفظ کند. بیش از صد و بیست نفر از صحابه و عده بسیارى از تابعین،واقعه غدیر را در محافل بیان مى‌کردند و آن را به نسلهاى بعد از خود انتقال مى‌دادند.به طورى که زید بن ارقم و حذیفه بن یمان متن کامل خطبه غدیر را که بیش از یک ساعت به طول انجامیده،حفظ کرده و براى مردم بازگو کرده‌اند.
از سوى دیگر صاحب غدیر امیر المؤمنین علیه السلام براى اتمام حجت و براى آنکه نسلهاى آینده راه خود را بیابند،در اجتماعات مختلف مردم و در مناسبتها و فرصتهاى گوناگون حتى در بحبوحه جنگ صفین مسئله غدیر را مطرح مى‌ساخت و درباره آن از شاهدان عینى اقرار مى‌گرفت .
فاطمه زهرا علیها السلام در عمر کمتر از سه ماهه خود پس از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله بارها جریان غدیر را براى مردم متذکر شد و تعجب خود را از چنین جو ظلمانى فرهنگى اعلام فرمود.
ائمه علیهم السلام نیز از هر فرصت مناسبى براى تبلیغ پیام غدیر استفاده کرده و آن را براى مردم بیان مى‌کردند،تا آنجا که امام باقر علیه السلام متن کامل خطبه غدیر را براى مردم بازگو فرمود و امام رضا علیه السلام مناظراتى در این باره برقرار نمود.
از سوى دیگر اصحاب ائمه علیهم السلام حاملان پیام غدیر بودند،و در حضور امامان علیهم السلام اقدام به حفظ و نشر غدیر نمودند.
شعر شاعران نیز نقش مهمى در حفظ غدیر در طول زمانهاى ظلمانى داشته چه آنکه قالب شعر محفوظتر است و مردم علاقه خاصى به آن دارند.از ساعتى که خطبه پیامبر صلى الله علیه و آله پایان یافت حسان بن ثابت اولین شعر را در حضور آنحضرت سرود و دلیل روشنى شد تا شاعران در طول چهارده قرن با هنر خود غدیر را حفظ کنند و براحتى به نسلهاى بعد برسانند.اینها شکلهاى مختلف فرهنگى بود که غدیر را در قرن اول حفظ کرد و البته این طرق در قرنهاى بعد نیز ادامه یافت.تنها اثر مکتوبى که در قرن اول درباره غدیر شناخته شده همان«کتاب سلیم»است که ذکر شد.

مرحله دوم:از روایت به تألیف
از اوایل قرن دوم هجرى که تدوین معارف دینى رسما آزاد اعلام شد،تبلیغ غدیر نیز شکلى تازه بخود گرفت و کم کم از شکل روایت به صورت تألیف در آمد.در اواسط قرن دوم اولین تألیف مستقل درباره غدیر را مى‌بینیم که از فراهیدى است.در ادامه این راه کتابهاى مختلفى به صورت مستقل یا ضمنى در موضوع غدیر تدوین شد.
ابو المعالى جوینى از قرن پنجم مى‌گوید:در بغداد در دست صحافى کتابى دیدم که بر جلد آن نوشته بود:«جلد بیست و هشتم از اسناد حدیث من کنت مولاه فعلى مولاه،و بعد از این جلد بیست و نهم خواهد بود»!!همچنین ابن کثیر دمشقى مى‌گوید:«کتابى در دو جلد ضخیم دیدم که محمد بن جریر طبرى احادیث غدیر خم را در آن جمع‌آورى کرده بود»! (4)
آنچه در این مرحله مشهود است اینکه اکثر کتب،مربوط به اسناد و رجال خطبه است و هدف اول مؤلفین استحکام اصل مطلب بوده است.آنان که جو خاص فرهنگى را به خوبى لمس مى‌کردند در مرحله اول دست به کار محکم‌کارى در اسناد و حفظ متون شدند تا نسلهاى آینده مدارک لازم براى تحقیق و موشکافى و بحث و بررسى داشته باشند.
این دوران در طول قرن دوم و سوم و چهارم و پنجم اوج خاص داشته و حق آن به خوبى ادا شده است.

مرحله سوم:تحقیق در سند و متن
از قرن چهارم تحقیق و بحث در متن و سند حدیث غدیر آغاز شده و قطعه اصلى خطبه غدیر که جمله«من کنت مولاه فهذا على مولاه»است در مناظرات مطرح شده،و رجال اسناد و ناقلین حدیث غدیر نیز به دقت مورد بررسى قرار گرفته‌اند.کتب شیخ صدوق و سید مرتضى و شیخ مفید بهترین شاهد بر این مدعا هستند.
این تحقیقات در قرنهاى چهارم و پنجم و ششم اوج داشته و تا سال هزار همچنان پیش رفته،و آثار برجسته‌اى از این قرون در دست است.

مرحله چهارم:شکوفائى علمى غدیر
از اوائل قرن یازدهم هجرى تا امروز با ایجاد میدان باز علمى،محققین و اندیشمندان اسلام تألیفات بسیار مهمى درباره غدیر تألیف کرده و به خوبى از زحمات هزار ساله نتیجه‌گیرى نموده‌اند.در این دوران تمام جوانب غدیر مورد جمع و بررسى و تحقیق قرار گرفت.ارتباط غدیر با قرآن،بحثهاى مفصل در اسناد غدیر،بررسیهاى عمیق در متن حدیث غدیر،جمع‌آورى و تدوین اشعار مربوط به غدیر و جوانب دیگر آن مورد توجه خاص واقع شد و در هر مورد کتابهایى تدوین گردید.
تحقیقات بزرگانى همچون قاضى شوشترى،علامه مجلسى،شیخ حر عاملى،سید هاشم بحرانى،میر حامد حسین هندى،علامه امینى و بسیارى دیگر از علما،بهترین شاهد این مدعا است.
علامه مجلسى نیمى از یک جلد از«بحار الانوار»را به مسئله غدیر اختصاص داده است.سید هاشم بحرانى کتابى مستقل بنام«کشف المهم»تألیف نموده است.سید حامد حسین هندى در 10 جلد 400 صفحه‌اى از کتاب«عبقات الأنوار»به بحثهاى تحقیقى درباره غدیر پرداخته است.علامه امینى طى 11 جلد کتاب«الغدیر»جوانبى از آن و نیز کلیه شعراى غدیر و شعرهاى آنان را جمع‌آورى نموده و مطالب مهمى درباره آنها آورده است.کتابهایى از قبیل«التکمیل»از سید مرتضى حسین و«الغدیر فى الإسلام»از شیخ محمد رضا فرج الله نیز نمونه‌هاى دیگرى از این تحقیقات علمى هستند.
بدین امید که در آینده‌هاى نزدیک شاهد کتابى به عظمت غدیر باشیم که به عنوان یک مجموعه پر محتوى،همه مطالب مربوط به غدیر را در خود جمع کرده باشد و این آبروى ابدى اسلام را آن طور که هست در معرض دید جهانیان قرار دهد.

کتابنامه‌هاى غدیر
معرفى کتابهایى که طى چهارده قرن درباره غدیر تألیف شده به دو صورت دیده مى‌شود:

الف.کتابشناسى ضمنى
با توجه به اهمیت خاص غدیر در اسلام و ارتباط مستقیم آن با مسئله امامت و خلافت،از دیر زمان علماى بزرگ به اهمیت کتب مربوط به غدیر توجه داشته‌اند.در این راستا شیخ محمد بن على بن شهرآشوب از قرن ششم در کتاب مناقب آل ابى طالب:ج 3 ص 25،و سید بن طاووس از قرن هفتم در کتاب اقبال الاعمال:ص 453ـ454،اقدام به معرفى تعدادى از کتابهاى مربوط به غدیر نموده‌اند.
در سده اخیر که مسئله کتابشناسى رسما مطرح شده اولین قدم را علامه حاج آقا بزرگ تهرانى برداشته و کتابهاى بسیارى در ارتباط با غدیر در کتاب«الذریعه»معرفى نموده است.بعد از ایشان هم کسانى که تألیفات مهمى درباره غدیر داشته‌اند کتب مربوط به غدیر را معرفى کرده‌اند که شرح آن چنین است:
1.الذریعه،آقا بزرگ تهرانى:ج 16 ص 28ـ25،و موارد دیگر.
2.الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب،عبد الحسین امینى:ج 1 ص 152ـ .157
3.الغدیر فى الإسلام،محمد رضا فرج الله:ص 5ـ .7
4.پیامى بزرگ از بزرگ پیامبران،حسین عماد زاده:ص .45
5.امام شناسى،سید محمد حسین حسینى تهرانى:ج 7 ص 156ـ .162
6.در صحنه غدیر،محمد مهدى رکنى:ص 40ـ .41
7.معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت علیهم السلام،عبد الجبار رفاعى:ج 6 ص 190ـ220 و موارد دیگر.
8.تجلى ولایت در خطبه غدیر،مهدى جعفرى،ص 78ـ .90
9.نگرشى بر غدیر خم،عبد الصالح انتصارى،ص 85ـ .86
10.الغدیر(مجله اردو)،مقاله 4:«غدیر شماریات کراجالى مین»،سید مسعود عابدى.
11.الثقلین(مجله اردو)،شماره 2(آوریلـژوئن 1998).

ب.کتابشناسى مستقل
1.الغدیر فى التراث الإسلامى،علامه سید عبد العزیز طباطبائى.
اولین قدم به عنوان کتابشناسى مستقل غدیر را علامه فقید سید عبد العزیز طباطبائى در کتاب«الغدیر فى التراث الإسلامى»برداشته،و به حق کارى عظیم در احیاى فرهنگ غدیر به انجام رسانده است.
این کتاب که نامش به معناى«غدیر در میراث فرهنگى اسلام»است،ابتدا با معرفى 125 کتاب مستقل درباره غدیر در شماره 21 مجله«تراثنا»بمناسبت چهاردهمین قرن غدیر در سال 1410 ق در قم بچاپ رسید.سپس توسط مؤلف تکمیل شد و بصورت کتابى مستقل با معرفى 164 کتاب مستقل در سال 1413 ق در بیروت چاپ شد.در سال 1415 ق پس از تکمیل دوم مؤلف با معرفى 184 عنوان کتاب مستقل در قم بچاپ رسید.
در این کتاب تألیفات مستقل درباره غدیر از قرن دوم تا پانزدهم هجرى معرفى شده و بیشتر از دیدگاه رجالى مورد تحقیق قرار گرفته و به شرح حال مفصل مؤلفین آنها پرداخته شده است .
2.غدیر در مآخذ اسلامى،ترجمه و تلخیص:مهدى جعفرى.این کتاب ترجمه ملخص و فارسى کتاب«الغدیر فى التراث الإسلامى»است.
3.کتابنامه غدیر خم»،نادر مطلبى،سید محسن دین پرور،که توسط بنیاد نهج البلاغه در غدیر سال 1415 ق منتشر شده است.
4.کتابنامه غدیر(حجه الوداع)،پژوهشکده باقر العلوم علیه السلام قم،که به صورت کامپیوترى است.
5.غدیر در آئینه کتاب،فاضل دانشمند محمد انصارى.
در زمینه کتابشناسى غدیر آخرین و کاملترین کتاب است و بالاترین رقم از کتب مستقل غدیر را ارائه داده است.
این کتاب ابتدا در سال 1416 ق با معرفى 267 عنوان مستقل درباره غدیر در قم بچاپ رسید .مقدمه مفصلى در آغاز آن تنظیم شده که با ترسیم تاریخچه کاملى از«کتاب و غدیر»آمارهاى علمى مفیدى در آن ارائه شده است.ترجمه ملخصى از مقدمه کتاب به زبانهاى عربى و اردو و انگلیسى در آغاز و انجام آن آمده است.
بار دوم پس از تکمیل آن با معرفى 414 عنوان مستقل در سال 1420 ق در قم در دست انتشار است که آمارهاى جدیدى به آن افزوده شده است.
کتابهاى معرفى شده در این کتابنامه در چهار مرحله شناسایى شده‌اند:
1.تعریف کلى کتاب و بیان روش کار مؤلف،تفصیل مطالب و موضوعات و نکات خاص مربوط به کتاب .
2.تعریف کیفیت محتواى کتاب:شامل بودن کتاب بر همه مطالب مربوط به غدیر یا جنبه خاصى از آن،جهت تاریخى یا حدیثى یا ادبى در کتاب،نقل مطالب یا تحقیقى و تحلیلى بودن کتاب،تقسیم‌بندى کتاب،کیفیت قلم مؤلف،نکات خاص در هر کتاب از قبیل توضیح مدارک آن.
3.خصوصیات فنى کتاب:نام کتاب،زبان،چاپى یا خطى،مؤلف و تاریخ وفات او،مترجم یا محقق،ناشر،محل چاپ،نوبت چاپ،سال چاپ،قطع کتاب،تعداد صفحات،مدرک معرفى کتاب.
4.نمونه عکسى از جلد کتابهاى موجود،بعنوان شاهدى زنده از آن.

ج.زمینه کتابشناسى غدیر
کتابشناسى غدیر از سه جهت زمینه باز دارد:
1.کتابهاى خطى بسیارى در کتابخانه‌هاى عمومى و خصوصى درباره غدیر وجود دارد که از یکسو اطلاع بر بسیارى از آنها در طول زمان صورت مى‌گیرد و از زوایاى کتابخانه‌ها بیرون مى‌آید،و از سوى دیگر فهرست‌هاى موجود کتابخانه‌هاى خطى جهان نیز تاکنون به طور کامل و جامعى در این باره مورد مطالعه قرار نگرفته است.بنابر این احتمال اضافه شدن کتابهاى خطى زیادى به آمارهاى موجود بسیار است.
2.با توجه جهانى به مکتب اهل بیت علیهم السلام و عنایت خاص ائمه علیهم السلام،در سده اخیر گرایش خاصى به تألیف کتب مربوط به آل محمد علیهم السلام مشهود است و شاهد کتابهاى پر محتوا و تحقیقى چه از نظر تاریخى و حدیثى و چه از نظر ادبى و شعرى هستیم که غدیر نیز یکى از همین زمینه‌ها است.
3.با توجه به گسترش روزافزون ذخایر کامپیوترى و ارتباطات سریع مراکز کامپیوترى با یکدیگر،به خصوص شبکه جهانى اینترنت،از یک سو شاهد کتابهایى هستیم که فقط به صورت نرم افزار منتشر شده‌اند،و از سوى دیگر دسترسى به کتابخانه‌هاى بزرگ جهان و نیز مراکز علمى و مؤسسات انتشاراتى به سهولت انجام مى‌پذیرد و در نتیجه اطلاع از کتابهاى زیادى که در آرشیوهاى خود نگهدارى مى‌کنند و یا حتى در دست انتشار دارند بسیار آسان خواهد بود.
با در نظر گرفتن این زمینه‌ها پیداست که هر کتابنامه‌اى تهیه شود،با گذشت مدتى کم احتیاج به ملحقات و استدراک دارد تا کتابهاى جدید به آن اضافه شود.

آمارى در رابطه با کتابشناسى غدیر
با در دست داشتن اطلاعات وسیع از کتب تألیف شده درباره غدیر آمارهاى‌سودمند و متعددى بدست مى‌آید.این آمارها در محاسبات مذهبى نسبت به مکانها و زمانها و ملتها بسیار مؤثر بوده و بیانگر عظمت کارهاى انجام شده در موضوع است.
بعضى از کتابهاى مربوط به غدیر بصورت چند جلدى هستند که از جمله آنها«عبقات الانوار»و ترجمه آن«نفحات الازهار»و نیز«الغدیر»را مى‌توان نام برد.
بعضى از کتابهاى مربوط به غدیر به عنوان یک جلد از مجموعه‌اى بزرگ‌اند،که نمونه آن جلد 15/3 از مجموعه مفصل کتاب«عوالم العلوم»است.
تعدادى از کتب مفقود شده و تعدادى بصورت خطى موجود است که تعدادى از نسخه‌هاى خطى تحقیق و چاپ شده و تعدادى هم تألیفات جدید چاپى هستند.
در اینجا فقط چهار جهت به عنوان نمونه آمار اشاره مى‌شود:کتب چاپى و خطى و محل چاپ مطبوعات یا نگهدارى کتب خطى،مؤلفین،زبانهاى مختلف،موضوعات و گرایشهاى تحقیقى.

آمار کتابهاى چاپى
کتابهاى چاپى مربوط به غدیر که در کشورهاى مختلف طبع شده 290 کتاب است و تفصیل آن به ترتیب کثرت تعداد کتابها چنین است:
ایران:180 کتاب،شهرهاى:تهران:57 کتاب،قم:78 کتاب،اصفهان:5 کتاب،تبریز:6 کتاب،کرمانشاه :1 کتاب،مشهد:17 کتاب،کاشان:2 کتاب،یزد:1 کتاب،شیراز:1 کتاب،و 12 کتاب که شهر آنها مشخص نیست.
هند:32 کتاب،شهرهاى:دهلى:7 کتاب،لکنهو:12 کتاب،کلکته:2 کتاب،بنارس:1 کتاب،علیگره:1 کتاب،محمود آباد:1 کتاب،بمبئى:4 کتاب،بیهار:1 کتاب،و 3 کتاب که شهر آنها مشخص نیست.
پاکستان: 27 کتاب،شهرهاى: لاهور: 15 کتاب،کراچى: 8 کتاب،پیشاور: 1 کتاب،سیالکوت: 2 کتاب،راولپندى : 1 کتاب.
عراق: 17 کتاب،شهرهاى: نجف: 13 کتاب،کربلا: 2 کتاب،عماره: 1 کتاب،بغداد: 1 کتاب.
لبنان: 24 کتاب: شهرهاى: بیروت: 22 کتاب،صیدا: 2 کتاب.
بحرین: 1 کتاب.
بنگلادش: 1 کتاب.
تانزانیا: 1 کتاب: شهر دودوما.
انگلستان: 2 کتاب: شهر لندن.
مصر: 1 کتاب: شهر قاهره.
نروژ: 1 کتاب،که نام شهر آن مشخص نیست.
همچنین در 68 کتاب چاپى،کشور محل نشر و یا چاپ آنها مشخص نیست.

آمار کتابهاى خطى
در این مجموعه کتابهایى که چاپ نشده باشند خطى تلقى شده‌اند اگر چه مربوط به قرن‌هاى گذشته نباشد و به عنوان دست‌نویس نزد مؤلف باشد.کتابهاى خطى این مجموعه 126 کتاب است که به جز دست نویس مؤلفان که 24 کتاب است و 68 کتاب که محل نگهدارى آنها مشخص نیست،بقیه بدین شرح در مراکز زیر نگهدارى مى‌شود:

ایران
کتابخانه دانشگاه تهران،5 کتاب.
کتابخانه گوهرشاد(مشهد)،1 کتاب.
کتابخانه شاهچراغ علیه السلام(شیراز)،3 کتاب.
کتابخانه آستان قدس رضوى،3 کتاب.
کتابخانه مجلس شورى(تهران)،2 کتاب.
کتابخانه مجلس سابق(تهران)،1 کتاب.
کتابخانه آیه الله مرعشى(قم)،4 کتاب.
کتابخانه وزیرى(یزد)،1 کتاب.
کتابخانه سید محمد على روضاتى(اصفهان)،3 کتاب.
کتابخانه مدرسه سپهسالار(تهران)،1 کتاب.
کتابخانه دانشکده الهیات تهران،1 کتاب.
کتابخانه نوربخش(تهران)،1 کتاب.

سوریه
کتابخانه ظاهریه(دمشق)،1 کتاب.

یمن
کتابخانه جامع کبیر صنعاء(یمن)،1 کتاب.

هند
کتابخانه فیضى(بمبئى)،1 کتاب.
کتابخانه خدابخش(پتنه)،1 کتاب.
کتابخانه شیخ عبد القیوم(بمبئى)،1 کتاب.

پاکستان
کتابخانه جمعیت اسماعیلیه(کراچى)،1 کتاب.

آلمان
کتابخانه برلین،2 کتاب.

آمار مؤلفین
تألیفات مربوط به غدیر اکثرا به صورت فردى انجام شده،و گاهى به صورت گروهى و یا با نام هیئت تحریریه به چشم مى‌خورد.
در میان این خدمتگزاران غدیر که به نام امیر المؤمنین علیه السلام و اظهار محبت به ساحت اقدسش قلم زده‌اند،علماى بزرگ و محدثین طراز اول دیده مى‌شوند.همچنین‌خطباى مشهورى دیده مى‌شوند که مستقلا درباره غدیر تألیف داشته‌اند و یا متن خطابه‌هاى پر محتواى آنان درباره به صورت کتاب عرضه شده است.دامنه این محبت تا آنجا کشیده شده که حتى جوانانى را مى‌بینیم که با سن کم خود مشتاقانه و آگاهانه قلم به دست گرفته‌اند و شعاعى از نور علوى را به نمایش گذاشته‌اند.عده‌اى از مؤلفین را نیز زنان تشکیل مى‌دهند که در راه ولایت تألیف داشته‌اند و نام غدیر را براى تألیف و تحقیق خود برگزیده‌اند.
اکثر مؤلفین کتب مربوط به غدیر از شیعه اثنا عشرى هستند و باید هم چنین باشد.دراین میان چند مؤلف از اسماعیلیه و چند نفر از عامه نیز دیده مى‌شوند.البته از سوى دیگر تعدادى از کتب مجهول المؤلف‌اند که گاهى به علت در دست نبودن اصل کتاب یا منبع معرفى کننده بوده و گاهى در کتاب اثرى از نام مؤلف دیده نشده که اکثرا در کتب خطى است.البته کتابهایى که«هیئت تحریریه»مؤلف آن باشند مجهول المؤلف تلقى نمى‌شوند.تعدادى از کتابها نیز چند مؤلفى هستند که هر کدام از آن مؤلفان جداگانه به حساب مى‌آیند.
مجموع مؤلفین بیش 419 نفر هستند که ذیلا آمار مربوطه ذکر مى‌شود:

از نظر مذهب:
شیعه:348 نفر.
اسماعیلى:14 نفر.
عامه:10 نفر.
مؤلفانى که مذهب آنان مشخص نیست:24 نفر.
کتابهایى که مؤلفان آنها مشخص نیست(مجهول المؤلف):23 کتاب.

از نظر زبان و ملیت:
در مؤلفین غدیر عرب و فارس و هندى و پاکستانى و ترک و ترکمن و کرد و اروپایى دیده مى‌شوند .

از نظر تعداد تألیف
بعضى از مؤلفین دو کتاب یا بیشتر درباره غدیر تألیف کرده‌اند مانند شیخ مفید و شیخ کراجکى و غیر ایشان.در بعضى موارد نیز دو یا چند مؤلف در تألیف یک کتاب مشارکت کرده‌اند.

مؤلفین مشهور چهارده قرن
از مؤلفین مشهور چهارده قرن مى‌توان نامهاى زیر را معرفى کرد:
خلیل بن احمد فراهیدى متوفاى 175،على بن حسن طاطرى متوفاى حدود 200،ابو جعفر بغدادى متوفاى حدود 300،محمد بن جریر طبرى متوفاى 310،شیخ کلینى متوفاى 328،ابو العباس ابن عقده کوفى متوفاى 333،حسن بن ابراهیم علوى نصیبى متوفاى حدود 350،على بن هلال مهلبى متوفاى 350،ابو بکر جعابى متوفاى 355،ابو طالب انبارى متوفاى 356،ابو جعفر محمد بن على بن دحیم شیبانى متوفاى حدود 400،ابو الحسن دار قطنى متوفاى 385،ابو المفضل شیبانى متوفاى 387،حاکم نیشابورى متوفاى 405،ابو عبد الله غضائرى متوفاى 411،شیخ مفید متوفاى 413،ابو الحسن على القنانى متوفاى 413،منصور لائى رازى قرن 5،سید مرتضى علم الهدى متوفاى 436،محسن خزاعى نیشابورى(قرن 5)،ابو الفتح کراجکى متوفاى 449،هبه الله بن موسى شیرازى متوفاى 470،حافظ سعید بن ناصر سجستانى متوفاى 477،حاکم حسکانى متوفاى(قرن 5)،ابو طالب فارسى (قرن 6)،شمس الدین ذهبى متوفاى 748،زین الدین کردى رازیانى متوفاى 725،مولى عبد الله قزوینى قرن 10،ابن طولون دمشقى متوفاى 953،سید على خان مدنى متوفاى 1088،سید هاشم بحرانى متوفاى 1107،ملا مسیحا فسوى متوفاى 1127،میر حامد حسین هندى متوفاى 1306،حاج شیخ عباس قمى متوفاى 1359،سید مرتضى حسین متوفاى 1400،شیخ عبد الحسین امینى.

آمار زبانهاى مختلف
تألیفات مستقل درباره غدیر تاکنون به 8 زبان دنیا به دست آمده است.
اکثریت کتابها به زبانهاى فارسى،عربى و اردو هستند و این دقیقا به علت گسترش مذهب تشیع در اهل این زبانها است.
اکثر کتابهایى که به غیر این سه زبان هستند ترجمه از فارسى یا عربى و یا اردو است.مخاطبین خاص این کتابها یا مسلمانانى هستند که به یکى از این زبان‌ها سخن مى‌گویند،و یا از ادیان و ملل غیر مسلمانند که چنین کتابهایى به عنوان هدایت و راهنمایى آنان تألیف شده است .به همین جهت در این کتابها رعایت اختصار و پرداختن به مسائل کلى مشهود است.
طبق شمارش تعداد کتابها در هر زبانى چنین است:
فارسى:171 کتاب.
عربى:154 کتاب.
اردو:84 کتاب.
انگلیسى:5 کتاب.
ترکى آذرى:1 کتاب.
ترکى استانبولى:1 کتاب.
بنگالى:1 کتاب.
نروژى:1 کتاب.

آمار موضوعات و گرایشهاى تحقیقى
درباره غدیر موضوعات بسیارى باید مورد تحقیق و تألیف قرار گیرد و هنوز جاى آنها خالى است.موضوعاتى که تاکنون در کتابهاى تألیف شده درباره غدیر مورد نظر مؤلفین قرار گرفته چنین است:
1.اعتقادى:از آنجا که غدیر مظهر خلافت و امامت است در کتابهاى غدیر موضوع خلافت و امامت محور اصلى تألیفات است.
2.تفسیرى:تحقیق در مورد آیاتى که در غدیر و یا در رابطه با غدیر نازل شده که بیش از 50 آیه است و عمده آنها سه آیه است:«یا أیها الرسول…»،«الیوم أکلمت لکم دینکم…»،«سأل سائل بعذاب…».
3.تاریخى:تحقیق در جزئیات تاریخى واقعه غدیر و حجه الوداع که در چند جنبه مى‌تواند باشد :
*ابتداى حرکت پیامبر صلى الله علیه و آله براى سفر حجه الوداع و سپس مراسم حج.
*منتهى شدن حج به واقعه غدیر.
*خطبه و مراسم قبل و بعد از خطبه که تا سه روز به طول انجامید.
*منافقین و سخنان آنان در غدیر و نقشه‌هاى آنان براى ضربه به غدیر.
*سابقه تاریخى غدیر و وقایع امم گذشته در روز غدیر.
4.جغرافیایى:موقعیت منطقه غدیر از نظر جغرافیایى و تاریخچه آن در طول تاریخ و موقعیت آن در زمان حاضر.
5.رجالى:جمع‌آورى اسناد و طرق حدیث غدیر از صحابه و تابعین و جمع‌آورى راویان و ناقلین حدیث غدیر از شیعه و عامه و غیر عامه،و بحث‌هاى سندى و رجالى درباره آنها.
6.دلالت حدیث غدیر:بحث در دلالت حدیث غدیر بر امامت و خلافت امیر المؤمنین علیه السلام،بخصوص معناى کلمه مولى.
7.متن شناسى:مقابله،ویرایش،ترجمه،شرح،تفسیر خطبه پیامبر صلى الله علیه و آله در غدیر و نیز کتب مربوط به غدیر،شاهد آوردن براى فرازهاى خطبه از آیات و روایات، بررسى مدارک و منابع و نسخه‌هاى خطبه،جمع‌آورى عبارات مختلف جمله«من کنت مولاه…»،
8.احتجاج به غدیر:احتجاجات معصومین علیهم السلام،صحابه و تابعین،اصحاب ائمه علیه السلام و علماى شیعه و دیگر افراد در طول تاریخ درباره غدیر.
9.رد شبهات و جواب مخالفان:پاسخ به سؤالات و اشکالاتى که دشمنان تشیع و علماى عامه در مسئله غدیر و معناى آن و مفاد کلمه«مولى»و سایر موارد القاءنموده‌اند.
جا دارد مجموعه‌هایى تدوین شود که در آنها جواب سؤالات مطرح شده و یا احتمالى جوانان در مورد غدیر داده شود.
10.شعر و ادبیات:شعرهاى بسیارى،چه از شاعران عرب یا فارسى یا اردو،و چه شعراى شیعه و یا مذاهب دیگر درباره غدیر سروده شده است.این اشعار که به اصطلاح«غدیریه»نامیده مى‌شوند بسیار مورد توجه بوده و کتابهاى مستقلى براى جمع‌آورى این اشعار تألیف شده است.
جلوه دیگر ادبى انتخاب نام‌هاى زیبا و پرمحتوایى است که به تنهایى یک دنیا معناى اعتقادى به همراه دارد و وقایع غدیر را تداعى مى‌کند و روح شنونده را به حقیقت غدیر نزدیک مى‌نماید .
11.عبادى:اهمیت روز غدیر،دعاهاى روز غدیر،زیارات روز غدیر.
12.کتابشناسى غدیر:جمع‌آورى کتب،فهرست موضوعى کتابهاى غدیر،فهرست مؤلفین،فهرست زبانها،آمارهاى مختلف در مورد کتب غدیر،معرفى یک یا چند کتاب ارزشمند درباره غدیر.
13.اقتباس از آثار بزرگان:برداشت از کتابهاى مرجع و تألیفات علماى گذشته.
14.کتاب کودک و نوجوان:تدوین مجموعه‌هاى تفریحى و سرگرم کننده و یا علمى و پرسش و پاسخ و یا داستان نویسى عامیانه و مجموعه‌هاى مسابقه‌اى و پرسشنامه و نظایر آن براى کودکان و نوجوانان.
15.ترجمه:برگردان کتابهاى ارزشمند به زبانهاى دیگر راهى سریع براى توسعه فرهنگى در تبلیغ غدیر است.بسیارند کتابهایى که بخاطر آشنا نبودن طالبین به زبان تألیفى آن قدرشان ناشناخته مانده است.همچنین ترجمه کتابهاى غدیر به زبانهاى اروپایى و در رأس همه انگلیسى و نیز به زبانهاى آفریقایى و شرقى از کارهایى است که در مراحل آغازین قرار دارد.
گاهى متون قدیمى به صورت بازنویسى به زبان‌هاى دیگر برگردانده مى‌شود.
پیداست که اشتیاق فارسى زبانان و عرب زبانان و اردو زبانان به آثار یکدیگر با توجه به یگانگى مذهب از نشاط خاصى برخوردار است.ترجمه‌هایى که غیر این سه زبان است اکثرا جنبه تبلیغى دارند،و یا براى کسانى است که به آن زبان‌ها مأنوس هستند.
همچنین مجتمع‌هاى آموزشى نابینایان،کتابهایى درباره غدیر به خط«بریل»مخصوص نابینایان تهیه کرده‌اند که در پایان این بخش معرفى خواهد شد.
16.خلاصه نویسى:این روش در واقع نوعى فهرست گویا براى کتابهاى مفصل غدیر است.خلاصه نمودن آثار بزرگان و کتابهاى مرجع و تألیفات قدیم که به چند صورت دیده مى‌شود:تلخیص کتابهاى بزرگ،تلخیص احادیث و قطعه‌هاى تاریخى،داستان پردازى تلفیقى که با برداشت از چند متن بدست مى‌آید،تدوین چهل حدیث‌ها،انتخاب یک قطعه از کتب مؤلفین و نشر جداگانه آن به خاطر اهمیت محتواى آن.
17.تنظیم سخنرانى‌ها:بیانات و سخنرانى‌هاى ارزشمندى که به صورت مکتوب در آمده و منتشر مى‌گردد.
18.جمع‌آورى مقالات و قصائد:تنظیم چندین مقاله و نوشته و نشر آنها بعنوان مجموعه‌اى درباره غدیر چه به صورت کتاب و یا شماره‌اى از مجله.
19.یادنامه‌ها:که به چند صورت دیده مى‌شوند:
1.آنچه همه ساله در عید غدیر به عنوان یادبود همان سال منتشر مى‌شود که اکثرا مجموعه‌اى از حدیث و تاریخ و شعر است و گاهى به صورت شماره مخصوص یک مجله ارائه شده است.
2.کتابهایى که در کنگره‌هاى مربوط به غدیر انتشار مى‌یابد و شامل مقالات ارائه شده در کنگره و نیز کتابهاى تدوین شده به مناسبت کنگره است.
3.سخنرانى‌هایى که به مناسبت غدیر ایراد شده و بخاطر محتواى ارزشمند آن به صورت کتاب در آمده است.

نگاهى به ترجمه‌هاى خطبه غدیر
«خطبه غدیر»بصورت ترجمه فارسى و اردو و ترکى و انگلیسى،و نیز بصورت شعر عربى و فارسى و اردو و ترکى،بطور مکرر برگردانده شده و بسیارى از آنها بچاپ رسیده است.ذیلا به مواردى از نثر و نظم خطبه اشاره مى‌نماییم:
ترجمه خطبه غدیر به زبان فارسى اولین بار در قرن ششم هجرى توسط عالم بزرگ شیخ محمد بن حسین رازى در کتاب«نزهه الکرام»انجام گرفته و عینا در کتاب مزبور بچاپ رسیده است.
از ترجمه‌هاى فارسى خطبه به چهار عنوان چاپى اشاره مى‌شود:
1.خطبه پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در غدیر خم،تألیف مرحوم استاد حسین عمادزاده اصفهانى.این ترجمه گاهى با متن عربى و زیرنویس فارسى،و گاهى بصورت ترجمه فارسى جداگانه بچاپ رسیده است.همچنین بصورت کتابى مفصل تحت عنوان«پیامى بزرگ از بزرگ پیامبران»منتشر شده است.
2.غدیریه،تألیف ملا محمد جعفر بن محمد صالح قارى.
3.غدیر پیوند ناگسستنى رسالت و امامت،تألیف علامه شیخ حسن سعید تهرانى.
4.خطابه غدیر،تألیف محمد باقر انصارى،که از روى متن مقابله شده بر نه کتاب در یازده بخش ترجمه شده،و در کتاب«اسرار غدیر»تفصیل مقابله آن ثبت شده است.
از ترجمه‌هاى اردوى خطبه به سه عنوان چاپى اشاره مى‌کنیم:
1.غدیر خم اور خطبه غدیر،تألیف علامه سید ابن الحسن نجفى،که در کراچى چاپ شده است.
2.حدیث الغدیر،تألیف علامه سید سبط الحسن جایسى،که در هند چاپ شده است.
3.حجه الغدیر فى شرح حدیث الغدیر،که در دهلى چاپ شده است.
ترجمه ترکى آذرى خطبه غدیر با عنوان«غدیر خطبه سى»از روى کتاب خطابه غدیر انجام شده است.
از ترجمه‌هاى انگلیسى خطبه غدیر به سه عنوان اشاره مى‌شود:
1.«~ ? What Happend in Qadir ~»،که از روى کتاب خطابه غدیر انجام شده است.
2.«~ (PBUH) The Last Two Khutbas Of The Last Prophet ~»،سید فیض الحسن فیضى،که در راولپندى پاکستان چاپ شده است.
3«~ . The Last Sermon Of Prophet Mohammad at Ghadire Khom ~»،حسین بهانجى،که در تانزانیا چاپ شده است.
نظم عربى حدیث غدیر در کتاب شریف«الغدیر»طى یازده جلد بصورت جامعى تدوین گردیده است .همچنین کتاب«شعراء الغدیر»مؤسسه الغدیر بیروت در دو جلد تدوین و چاپ شده است. نظم فارسى خطابه غدیر توسط عده‌اى از شعراى فارسى زبان انجام گرفته و در کتابهاى سرود غدیر:2 جلد،شعراى غدیر از گذشته تا امروز:10 جلد،غدیر در شعر فارسى از کسائى مروزى تا شهریار تبریزى بصورت مبسوطى جمع‌آورى شده است.
ذیلا چهار عنوان چاپى ذکر مى‌شود:
1.خطبه الغدیر،اثر صغیر اصفهانى،با همکارى مرحوم عمادزاده.
2.خطبه غدیریه،اثر میرزا رفیع،که در سال 1313 ق در هند چاپ شده است.
3.ترجمه(منظوم)خطبه غدیر خم،اثر میرزا عباس جبروتى قمى.
4.غدیرخم،مرتضى سرافراز،1348 ش.
این چند عنوان کتاب بعنوان نمونه ذکر شد.براى اطلاع بیشتر به دو کتاب«الغدیر فى التراث الاسلامى»و«غدیر در آئینه کتاب»رجوع شود.

نگاهى به کتابهاى لاتین در زمینه غدیر
با توجه به اهمیت مسئله غدیر در بعد اعتقادى شیعه،و برهان مستحکمى که در برابر دشمنان و مخالفین شیعه است،جا دارد از جمله اولین کتابهایى که به زبانهاى مختلف ترجمه و تألیف مى‌شود،تألیفاتى در رابطه با غدیر باشد.
به دلیل سابقه طولانى زبانهاى عربى،فارسى و اردو با مسئله غدیر،اکثر تألیفات مربوط به آن در این سه زبان هستند.در غیر این زبانها باید بگوییم که تألیف و نشر،هنوز در آغاز راه است.
در زبان انگلیسى تاکنون شش کتاب منتشر شده است.از این تعداد،چهار مورد ترجمه خطبه غدیر است که مقدمه‌اى درباره واقعه غدیر هم ضمیمه آنها است.یک مورد ترجمه جلد اول الغدیر علامه امینى است.یک مورد هم ترجمه مطالبى از چند مؤلف درباره غدیر است.
این کتابهاى انگلیسى از سال 1353 شمسىـیعنى 25 سال پیش تاکنونـدر سالهاى مختلفى،در انگلستان،تانزانیا،پاکستان و ایران منتشر شده است.
به زبان ترکى دو کتاب درباره غدیر در قم منتشر شده که یکى به زبان ترکى استانبولى و دیگرى ترکى آذرى است.کتاب اول برداشتى از کتاب الغدیر و کتاب دوم ترجمه خطبه به ضمیمه خلاصه‌اى از واقعه غدیر است.
یک کتاب هم به زبان نروژى بصورت بحث علمى درباره غدیر در نروژ منتشر شده است،و کتاب دیگرى به زبان بنگالى بصورت جزوه‌اى درباره غدیر که در بنگلادش چاپ شده است.
ذیلا کتابهاى مزبور با کتابشناسى مختصر معرفى مى‌شوند:

انگلیسى
1.ترجمه الغدیر
عبد الحسین امینى.
مترجم:دکتر صفا خلوصى.
این کتاب ترجمه جلد اول«الغدیر»علامه امینى توسط دکتر خلوصى استاد دانشگاه لندن است .این ترجمه بیش از بیست سال پیش در لندن چاپ و منتشر شده است. (5)
2.دلست سرمن آو پرافت محمد صلى الله علیه و آله ات غدیر خم
حسین بهانجى.
دار المسلمین،دودوما،تانزانیا.
رقعى،60 ص.
این کتاب ترجمه خطبه غدیر به انگلیسى شامل دو بخش اصلى است:متن خطبه،راویان خطبه. عنوان انگلیسى کتاب به معناى«آخرین خطبه پیامبر محمد صلى الله علیه و آله در غدیر خم»چنین است:
3«~ at Ghadire Khum (Saw) The Last Sermon Of Prophet Muhammad ~»
سید فیض الحسن فیضى.
آرمى پریس،راولپندى،سال 1992 م.
85 ص.
این کتاب ترجمه خطبه غدیر همراه با متن عربى آن است. (6) عنوان انگلیسى کتاب به معناى«آخرین دو خطبه آخرین پیامبر صلى الله علیه و آله»چنین است :
«~ (PBUH) The Last Two Khutbas Of The Last Prophet ~»
4.غدیر
سید محمد باقر صدر،عبد العزیز ساشادینا،سید محمد رضوى،حسین کامیجى.
ترجمه:گروهى از محققین.
انتشارات انصاریان،قم،سال 1416 ق،1996 م.
رقعى،103 ص.
5.غدیر خم
حسین نجفى
گروه برادران مسلمان،تهران،سال 1353 ش.
جیبى،45 ص.
6.نام انگلیسى کتاب چنین است:«~ Khomـeـ Ghadeer ~»
محمد باقر انصارى
مترجم:بدر شاهین
این کتاب ترجمه کتاب«خطابه غدیر»است که از روى عربى آن«معا فى الغدیر»ترجمه شده است .عنوان انگلیسى کتاب به معناى«در غدیر چه واقعه‌اى رخ داد»چنین است:
«~ What Happend in Ghadeer ~»

ترکى آذرى
7.غدیر خطبه سى
محمد باقر انصارى
مترجم:عباد ممى‌زاده
نشر مولود کعبه،قم،سال 1420 ق،2000 م.
رقعى،112 ص.
ترجمه کتاب«خطابه غدیر»به زبان ترکى آذرى و با خط کریل است.

ترکى استانبولى
8.گدیرى هوم،اوزتلى الگدیر
على اصغر مروج خراسانى
مترجم:سید على حسینى بحرى آکیول
انتشارات بین المللى الهدى،تهران،مجمع جهانى اهل بیت علیهم السلام،قم،سال 1378 ش،1998 م.
رقعى،442 ص. این کتاب ترجمه کتاب«فى رحاب الغدیر»است.عنوان لاتین کتاب به معناى«غدیر خم در سایه الغدیر»چنین است:«~ Gadirـi Hum Ozetle elـ Gadir ~»

نروژى
9.غدیر
زیر نظر:سید شمشاد حسین رضوى اترولوى
چاپ نروژ،سال 1990 م.
در این کتاب مطالبى پیرامون غدیر از کتب عامه استخراج شده و مورد استدلال قرار گرفته است. (7)

بنگالى
10.غدیر دیباشر تتپارجا
على عکاس
بنگلادش،1416 ق.
رقعى،23 ص.
این کتاب در مورد اهمیت روز غدیر است و نام آن به زبان بنگالى به همین معنى است.مدارک این کتاب از کتب عامه است.

کتابهاى بریل در زمینه غدیر
کتابهاى محدود و انگشت شمارى از کتب مذهبى براى نابینایان به خط سوزنى«بریل»ترجمه شده،که خوشبختانه دو کتاب از آنها درباره غدیر است و در«فهرستگان کتابهاى بریل ایران»معرفى شده است.این اقدام که توسط مجتمع‌هاى توانبخشى نابینایان صورت گرفته،از دیدگاه دستور اکید پیامبر صلى الله علیه و آله در ابلاغ پیام غدیر در خور تقدیر است و صفحه جدیدى در تاریخ هزار و چهار صد ساله غدیر به شمار مى‌آید.
ذیلا به معرفى این کتابها مى‌پردازیم:
1.غدیر خم
حبیب الله رهبر اصفهانى
اصل کتاب:جیبى،84 ص
محل نگهدارى:مجتمع توانبخشى نابینایان 7 تیر،اصفهان
معرفى:فهرستگان کتابهاى بریل ایران:ص .160
2.داستان غدیر
جمعى از دبیران مشهد
اصل کتاب:جیبى،80 ص
محل نگهدارى:مجتمع خدمات بهزیستى نابینایان رودکى
معرفى:فهرستگان کتابهاى بریل ایران:ص .99

پى‌نوشتها:

1) بحار الانوار ج 37 ص 121 ح .15 عوالم العلوم، ج 51/3 ص 44
2) الغدیر، ج 1 ص 66، 159، 232 ج 2 ص .34 کتاب سلیم، مقدمه
3) الذریعه، ج 5 ص 101
4) بحار الانوار، ج 37 ص 235، احقاق الحق، ج 2 ص 486
5) داستان غدیر، ص 122
6) مجله الثقلین (آوریل ـ ژوئن 1988) ج 5 ش 2 ص 181
7) تصانیف الشیعه فى الهند، سید شهوار نقوى (خطى)
چهارده قرن با غدیر