نویسنده: لیلا ضامنی

فناوری و مدرنیزه شدن زندگی، و هم چنین گسترش زندگی شهری و فرهنگ آپارتمانی، اگر چه از بسیاری از جهات رفاه و آسایش را برای بشر امروزی به ارمغان آورده است، اما از طرف دیگر با کاهش تحرک و فعالیت بدنی همراه بوده و سلامت جسمانی و آمادگی قلبی – عروقی انسان را تحت تأثیر قرار داده است. زندگی شهری تا حدود زیادی چرخه ی طبیعی زندگی و خصوصاً فعالیت های حرکتی را محدود کرده و انسان امروزی را به واسطه ی فقر حرکتی، در معرض ابتلا به بیماری هایی هم چون افزایش فشار خون، افزایش چربی و … و عوارضی چون چاقی ، تغییر شکل وضعیتی استخوان ها، ضعف عضلانی و ضعف عمومی در مقابله با انواع بیماری ها قرار داده است.
از طرف دیگر، هم گام با رشد فن آوری و علوم گوناگون، علم تربیت بدنی نیز وارد عمل شده و با رشد و بالندگی خود در جهت جلوگیری از صدمات و آسیب های ضعف حرکتی و هم چنین درمان بسیاری از بیماری ها، گام های بسیار مهمی برداشته است. علم تربیت بدنی، مباحثی هم چون فعالیت های حرکتی در جنبه های شخصیتی انسان را شامل می شود و به عنوان یکی از ارکان بسیار مهم تعلیم و تربیت مطرح است. تربیت بدنی در مدارس، با فعالیت های جسمانی و حرکتی سازمان دهی شده، می تواند به عنوان عامل بسیار مهمی در حفظ سلامتی و روند تکامل و رشد استعدادهای جسمانی ایفای نقش کند. تربیت بدنی، هم گام با گسترش فعالیت های حرکتی، پرورش جنبه های شخصیتی را، با اتکا به فعالیت های گروهی موجب می شود.
در چند دهه ی اخیر، مقوله ی ورزش و تربیت بدنی و نقش آن در تندرستی و شادابی، یکی از مباحثی بوده که مورد توجه صاحب نظران علوم ورزشی قرار داشته و تحقیقات متعددی در این زمینه صورت گرفته است. نتایج به دست آمده دال بر این موضوع است که ورزش و فعالیت های منظم بدنی و سازمان یافته، عامل مؤثری در توسعه سلامتی و نشاط و شادابی تمام اقشار جامعه است و شادابی و نشاط دانش آموزان و نوجوانان که قشر عظیمی از جامعه را تشکیل می دهند، تضمین کننده ی سلامت روحی و روانی جامعه ی آینده است. دست یابی به این مهم در سایه ی درس تربیت بدنی واجرای فعالیت های منظم ورزشی در مدارس و آموزشگاه ها ممکن می شود و ورزش صبحگاهی نیز می تواند به عنوان یکی از فعالیت های سازمان یافته که بی نیاز از امکانات پیشرفته و فضای ورزشی مجهز است، اجرا شود. ورزش صبحگاهی از نظر مدت زمان اجرایی ، وقت چندانی نمی گیرد، بنابراین می تواند در برنامه ی روزانه ی مدارس ، بدون این که خللی در روند کلی کار مدارس ایجاد کند، جای گیرد. با توجه به این که تحقیقات صورت گرفته در این زمینه بسیار کم است تحقیق در این زمینه ضرورت دارد. از جمله تحقیقات صورت گرفته در این مورد، کار علی اکبر پیروی در سال 1383، در قالب پایان نامه ی دوره ی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران است. این پژوهش، با عنوان «تأثیر ورزش صبحگاهی بر روحیه و انگیزه ی تحصیلی دانش آموزان پسر دوره ی متوسطه ی منطقه ی 2 آموزش و پرورش تهران»، به راهنمایی دکتر محمود شیخ و مشاورت دکتر فضل الله باقرزاده اجرا شده است. پژوهشگر، تلاش کرده تا تأثیر ورزش صبحگاهی بر روحیه و انگیزه تحصیلی از میان دبیرستان های پسرانه ی منطقه 2، سه دبیرستان دولتی و دو دبیرستان غیرانتفاعی را به طور تصادفی انتخاب کرده و از این مدارس، با استفاده از «جدول اونسکی»، 300 دانش آموز پسر دوره ی متوسطه را که در سال 82-1381 مشغول به تحصیل بودند، به عنوان نمونه برگزیده است.
با توجه به موضوع تحقیق، به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نظر، از پرسش نامه ای استفاده شده که در واقع یک پرسش نامه ی محقق ساخته است و دو بخش دارد: بخش اول، شامل اطلاعات فردی در بخش دوم در برگیرنده ی 14 سؤال در رابطه باموضوع تحقیق است. برای بررسی اعتبار این پرسش نامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد و برای تعیین روایی آن، به چند تن از استادان متخصص مراجعه شد و در نهایت، با لحاظ کردن نظرات استاد راهنما و مشاور، پرسش نامه ی نهایی تدوین گردید. پرسش نامه ها در مدارسی که ورزش صبحگاهی در آن ها صورت می گرفت، توزیع شدند. دانش آموزان 30 دقیقه وقت داشتند تا پرسش نامه ها را تکمیل کنند.
پس از انجام بررسی های اولیه، تعداد 53 پرسش نامه حذف شدند(ناقص بودند) و 247 پرسش نامه مورد مطالعه نهایی قرار گرفتند. کلیه ی محاسبات آماری با استفاده از نرم افزار SPSS ده انجام شده اند. این محاسبات شامل آمار توصیفی ساده، درصدی و اصلاح شده به صورت جداول فراوانی، همراه با نمودار ستونی به ازای هر جدول است. هم چنین، شاخص های مرکزی( میانگین، میانه و نما) و شاخص های پراکندگی (انحراف استاندارد واریانس) نیز محاسبه شدند.
نتایج پژوهش نشان می دهند که:
ورزش صبحگاهی به میزان زیادی در کاهش افسردگی دانش آموزان نقش دارند. 76 / 79 درصد از آزمودنی ها به نقش مهم ورزش صبحگاهی در این زمینه اشاره کردند و 21 / 18 درصد آنان ورزش صبحگاهی را در کاهش افسردگی ناچیز شمردند.
ورزش صبحگاهی در تقویت احساسات دانش آموزان نقش به سزایی دارد . 36 / 74 درصد دانش آموزان به نقش مهم ورزش صبحگاهی در تقویت احساسات اشاره داشتند و تنها 09 / 25 درصد آنان، نقش ورزش صبحگاهی را در تقویت احساسات کم و بی تاثیر دانستند.
ورزش صبحگاهی در تقویت صداقت دانش آموزان تقریباً تأثیر دارد. بیش از نیمی از آزمودنی ها، یعنی 74 / 55 درصد از آن ها ، تأثیر ورزش صبحگاهی را بر صداقت ، مثبت اعلام کردند، در حالی که 44 / 54 درصد آنان، نقش ورزش صبحگاهی را در ایجاد یا اثر گذاری بر صداقت کم و ناچیز عنوان کردند.
ورزش صبحگاهی تأثیر زیادی بر ایجاد آرامش در دانش آموزان دارد. 78 / 81 درصد آزمودنی ها به نقش مهم ورزش صبحگاهی در ایجاد آرامش اشاره داشتند و کمتر از 20 درصد آنان نقش ورزش صبحگاهی را در ایجاد آرامش کم یا بی تأثیر ارزیابی کردند.
ورزش صبحگاهی تأثیر فوق العاده ای بر کاهش فشارهای روانی دارد. 26 / 71 درصد آزمودنی ها نقش ورزش صبحگاهی را بر کاهش فشار های روانی با اهمیت شمردند، ولی 93 / 27 درصد تأثیر ورزش صبحگاهی را بر این موضوع ناچیز دانستند.
ورزش صبحگاهی در ایجاد نشاط و شادابی تأثیر به سزایی دارد. بیش از 90 درصد آزمودنی ها (09 / 91 درصد)، به این موضوع اذعان داشتند و کمتر از 10 درصد، ورزش صبحگاهی را بر شادابی بی تأثیر ارزیابی کردند.
ورزش صبحگاهی تأثیر مهمی در ایجاد روابط اجتماعی دارد. 02 / 68 درصد از آزمودنی ها، نقش ورزش صبحگاهی را در ایجاد روابط اجتماعی مهم دانستند، در حالی که 31 / 31 درصد آن را بی تأثیر گزارش کردند.
ورزش صبحگاهی اهمیت متوسطی در پیشرفت درسی دارد. کمتر از نیمی از آزمودنی ها (74 / 45 درصد)، نقش ورزش صبحگاهی را در پیشرفت تحصیلی زیاد دانستند و بیش از نیمی از آنان (02 / 53 درصد)، نقش ورزش صبحگاهی را در پیشرفت تحصیلی کم و یا اصولاً آن را بی تأثیر ارزیابی کردند.
ورزش صبحگاهی تا حدودی بر میزان علاقمندی به درس های دیگر تأثیر دارد. 06 / 38 درصد از آزمودنی ها آن را در این زمینه مؤثر دانستند و 38 / 60 درصد، نقش ورزش صبحگاهی را در تغییر میزان علاقه مندی به درس های دیگر ناچیز اعلام کردند.
ورزش صبحگاهی می تواند تأثیر زیادی بر افزایش سرعت یادگیری داشته باشد. نزدیک به 60 درصد از دانش آموزان، نقش ورزش صبحگاهی را در افزایش یادگیری مهم و مؤثر عنوان کردند، ولی 05 / 38 درصد آن را بی تأثیر دانستند.
ورزش صبحگاهی به طور متوسط بر میزان نکته سنجی دانش آموازن تاثیر دارد. 61 / 50 درصد آزمودنی ها ، نقش ورزش صبحگاهی بر میزان نکته سنجی را مهم و موثر دانستند در حالی که 78 / 48 درصد آن را ناچیز و کم اهمیت اعلام کردند.
ورزش صبحگاهی می تواند در برقراری ارتباط نزدیک تر بین معلم و دانش آموز مؤثر باشد. 05 / 55 درصد آزمودنی ها این موضوع را تأیید کردند، ولی 51 / 42 درصد این ارتباط را ناچیز و کم اهمیت شمردند.
ورزش صبحگاهی تأثیر متوسطی بر افزایش مهارت های درسی و غیر درسی دارد. حدود 50 درصد ازمودنی ها، یعنی 38 / 49 درصد از آن ها، نقش ورزش صبحگاهی را بر افزایش مهارت های درسی و غیر درسی مثبت اعلام کردند و 79 / 49 درصد نیز آن را بی تأثیر دانستند.
با توجه به تحقیقات صورت گرفته در این زمینه توسط نجارزاده و پیری، به نظر می رسد ورزش صبحگاهی بیشتر روی عوامل روحی و روانی تأثیر دارد. نتایجی که از این تحقیق به دست آمده ، بیانگر این واقعیت است که با سازمان دهی مناسب ورزش صبحگاهی در مدارس، می توان دانش آموزان را با روحیه ای مناسب سرکلاس فرستاد و آن ها را حتی برای لحظات بعد از کلاس، از نظر روحی و روانی تقویت کرد.
تحقیقات خارجی که روی ورزش صبحگاهی (به مدت 10 تا 20 دقیقه) انجام شده اند، تأثیرات مثبت کاهش خشونت و کاهش افسردگی را مطرح می کنند که مطابق با این پژوهش است. بررسی حاضر مؤکد این موضوع است که ورزش صبحگاهی با حرکات نرمشی به مدت 10 تا 15 دقیقه در هر روز می تواند، کم هزینه ترین و مؤثرترین روش برای افزایش روحیه کارایی افراد در هر مقطع باشد. در سال 91 – 1990، «مدرسه ی وودلندهایت»(1) نتیجه گرفت که ورزش صبحگاهی در مدرسه باعث تشویق دانش آموزان به کسب موفقیت و داشتن زندگی فعال می شود که با یافته های تحقیق حاضر مطابقت دارد. هم چنین یافته های این تحقیق با نتایج به دست آمده از تحقیق سازمان ناسا (1986)، بررسی جواد ناصح (1375) و تحقیق شایسته حسامفر(1376) هم سوست. بنابراین هم سو با نتایج تحقیقات دیگر می توان گفت که ورزش صبحگاهی تأثیر مثبتی بر عوامل روحی و روانی دارد و می تواند بر انگیزه ی تحصیلی دانش آموزان نیز اثر گذار باشد.
در پایان ، پژوهشگر این تحقیق به مربیان و دست اندرکاران ورزش پیشنهاد کرده است، تحقیقاتی با همین هدف روی دانش آموزان دختر، با توجه به تحرک کمتر دختران صورت گیرد. هم چنین توصیه کرده است که این تحقیق در دوره های تحصیلی راهنمایی و ابتدایی نیز انجام شود و نیز با انتخاب نمونه ای وسیع تر، نتایج به دست آمده به جامعه ی بزرگ تری تعمیم داده شود. بدین ترتیب، دید وسیع تر و جامع تر نسبت به ورزش صبحگاهی به ما کمک می کند که با دقت بیشتری در مورد تأثیرآن سخن بگوییم.

پی نوشت :

1. wood landhigh school
منبع: پیروی، علی اکبر. تأثیر ورزش صبحگاهی بر روحیه و انگیزه ی تحصیلی دانش آموزان مقطع متوسطه ی منطقه 2 آموزش و پرورش تهران. پایان نامه ی کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران. 1383