نویسنده: عقیله شهرستانی

تجلی وجود امام حسین(ع) در آیات و تفاسیر قران

ائمه اطهار علی(ع) هم السلام، همگی قران ناطقند و بسیاری از آیات قران به آنان اختصاص دارد. اما شاید کمتر به آیاتی که مستقیما در شان هر یک از ائمه نازل شده است، پرداخته شده باشد. قران راه های هدایت و صلاح را برای مردم می گشاید و امام حسین(ع) نیز هادی مردم به سوی ایمان و تقواست. او در همه زندگی، به ویژه در پیکار قهرمانانه اش با بیدادگران اموی درروز عاشورا و با شهادت خود، بیانگر راه های هدایت معیار شناخت حق و باطل و تشخیص پیروان آن است. در این نوشته سعی کرده ایم به آیاتی از قران که درباره امام حسین(ع) است بپردازیم.حضرت ابراهیم(ع) بارها مورد امتحان خدا قرار گرفت. شکستن بت ها، فتنه نمرود، افکنده شدن به آتش، مواجهه با خورشید پرستان و ستاره پرستان، هجرت دادن هاجر و اسماعیل به مکه و…(1) ولی شاید سخت ترین امتحان خداوند برای ابراهیم (ع) آزمایش ذبح فرزندش است. پس از آنکه ابراهیم(ع)این مساله را با فرزندش در میان می گذارد و آمادگی او را برای اجرای فرمان خدا می بیند، برای این کار اقدام می کند و از آزمایش الهی سر بلند بیرون می آید. وقتی خداوند عمل ابراهیم(ع) را می بیند، قوچی بهشتی را برای قربانی کردن به جای حضرت اسماعیل می فرستد. (2) حضرت ابراهیم(ع) که قبلا پیامبر(ص) خاتم و رنج ها و مصائب او و فرزندانش به او نشان داده شده است، آرزو می کنم که به جای اینکه گوسفند را ذبح کند، امکان پیدا می کند تا فرزندش را در راه دوست قربانی کند. ابراهیم(ع) خلیل می خواهد از این کار اندوهی همانند اندوه عمیق پدری مهربان که به دست خودش عزیز ترین فرزندش را در راه خدا قربانی کرده است، پیدا کند و به این وسیله به بالاترین درجات اهل ثولب و صبر درمصیبت ها برسد. خداوند که از اندیشه ابراهیم(ع) آگاه است، خطاب به او می فرماید: محبوب ترین مخلوقات من نزد تو کیست؟ ابراهیم (ع) می گوید: «هیچ مخلوقی پیش من محبوبتر از حبیب تو محمد نیست» آیا او را بیشتر دوست داری یا خودت را؟ او را! فرزند او برایت دوست داشتنی تر است یا فرزند خودت؟ فرزند گرامی او را بیشتر دوست دارم. آیا ذبح فرزنداو(امام حسین(ع)) به دست دشمنان از روی ستم، بیشتر دل تو را می سوزاند یا ذبح فرزند خودت به دست خود برای اطاعت من؟
– پروردگارا! ذبح او به دست دشمنان بیشتر دلم را می سوزاند. در این هنگام خداوند خطاب کرد: «ای ابراهیم! به راستی جمعی که خود را از امت محمد می شمارند، فرزند او حسین(ع) را از روی ظلم و ستم و با عداوت و دشمنی ذبح خواهند کرد. همان گونه که گوسفند را ذبح می کنند و به این سبب مستوجب خشم و عذاب من می شوند. ابراهیم(ع) از شنیدن این خبر جانکاه، ناله و فریاد برآورد و قلب و جان او به درد آمد و بسیار گریه کرد و دست از گریه برنمی داشت تا این که وحی از جانب پروردگار جلیل رسید: ای ابراهیم (ع)به خاطر گریه و اندوهت برحسین(ع) و شهادت او پاداش قربانی کردن اسماعیل به دست خویش را به تو ارزانی داشتم و به این سبب بالاترین درجات اهل ثواب و صبر درمصیبت ها را به تو دادم و به این ترتیب، قربانی بزرگی فدای حضرت اسماعیل شده و آیه: «فدیناه بذبح عظیم»(3) در حق او نازل می شود(4). تا اینکه داستان به قربانگاه رفتن حضرت اسماعیل برای تقسیر این آیه بیان می شود و هر ساله در مراسم حج نیز در روز عید قربان، مسلمانان موظف هستند به تبعیت از حضرت ابراهیم(ع) حیوان مخصوصی را قربانی کنند. ولی درعین حال تفسیرعمیق تر این آیه به واقعه کربلا و امام حسین(ع) تعلق دارد. حضرت ابراهیم (ع)که ذبیح الله است، در اوج بندگی و اخلاص خویشتن را برای قربانی شدن در راه خدا در اختیار پدرش ابراهیم(ع) قرار داد و او با نیکی و مهر برای انجام فرمان حف وارد عمل شد و خداوند او را به واژه «حلیم» مفتخر ساخت و او را بنده صبور و بردبار خود نامید. حسین(ع) نیز در بردباری به جایی رسید که برای خشنودی خدا و نجات دین و بندگان او از فتنه اموی، خویشتن را آماج شمشیرهای دشمن کرد. این آیه تنها آیه قران درباره امام حسین(ع) نیست، علاوه براین آیه در آیات دیگری از قران نیزاز امام حسین(ع) یاد شده است. مانند آیه 29 سوره دخان که در این آیه خداوند متعال می فرماید: «نه آسمان برآنان گریست و نه زمین و نه به آنها مهلتی داده شد» حضرت علی(ع) می فرماید: «مقصود از کسی که به زودی کشته می شود و آسمان و زمین بر او گریه می کنند، امام حسین(ع) است(5). امام حسین(ع) که این گونه در قران کریم و تاریخ انبیا از او یاد شده، انسان والایی است که خداوند او را در قران کریم نفس مطمئنه خوانده است (6) و حضرت نیز با کمال اخلاص در لبیک به دعوت حق شتاب کرده است(7). امام صادق(ع) در تفسیر «نفس مطمئنه» می فرمایند: «صاحب روح بزرگ و آرام و خشنود و پسندیده حسین(ع) است و این آیه شریفه اشاره به روح بزرگ اوست.» امام درباره خود سوره فجر که این آیه در آن آمده است، می فرماید: «این سوره، سوره جد ما امام حسین(ع) است.» آیات ابتدایی سوره، فجر و مقام عبادت و عبادت های خاصان است؛ «به سپیده دم سوگند و به شب های ده گانه و به زوج و فرد.» همچنین سخن از سپیده دم و شب های ده گانه است که شب های خاص بندگان خداست و سخن از شفع و از وتر است. آغاز این سوره سوگند به این آیات است. بعد آیات عاد و ثمود و فرعون می آید ولی در آخر دوباره سوره به اول خودش بر می گردد. از امام پرسیدند، چطور این سوره، سوره جد شما حسین(ع) بن علی(ع) است؟ امام در پاسخ فرمودند: «مصداق آیات آخر این سوره امام حسین(ع) است.»
(8) در واقع امام حسین(ع) در کربلا به این ندای الهی پاسخ می گفت؛ یعنی ار درو دیوارحقیقت بلند بود که ای حسین(ع)! ای دارای این آرامش و طمانینه الهی! چون به مقام طمأنینه الهی رسیده ای دیگر هیچ چیزی تورا تکان نمی دهد؛ هیچ ناراحتی و سختی و مصیبتی. تویی آن کسی که به آن مقام رسیده ای که خدا به تو می گوید: «ما تو را پسندیده ایم و تو ما را. تو اکنون در گروه بندگان خاص من وارد شو.» یعنی در گروه افرادی مثل پیامبر(ص) و علی(ع) و فاطمه(س) والا این گروه بندگان عادی نیستند. این بندگان آنهایی هستند که دیگر بنده هیچ چیزی نیستند و در بهشت می شوند. آخرین سخنی که از اباعبدالله شنیده شد؛ یعنی لحظه سقوط از مرکب، این است که فرمود: «رضا بقضائک و تسلیما لامرک لامعبود سواک یا غیاث المستغیثین» به قضای تو راضیم و به امرت تسلیم هستم. غیر تو معبودی ندارم ای فریادرس فریادخواهان. باید توجه کرد بسیاری از آیات قران یک معنای ظاهری دارند که مشهور و معلوم است؛ اما معنای باطنی دیگری هم دارند که برای پی بردن به آنها باید به تفاسیر رجوع کرد. آیه8و9 سوره تکویر درباره زنده به گور کردن دختران در دوران جاهلیت است: «آنگاه که از دختر زنده به گور شده سوال می شود به کدامین گناه کشته شده است؟» امام صادق(ع) می فرمایند: «این آیه در مورد امام حسین علیه السلام نازل شده است» (9) این آیات شریفه در کنار آیاتی که ترسیم کننده حوادث عظیم رستاخیز است، آمده و این سوال به اندازه همان حوادث دل ها را می لرزاند چرا که سوال از زنده به گور شدگان به دست ظالمان و استبداد گران، سخت و سهمگین است. اما به نظر می رسد که سوال از انسان بزرگی که در محاصره قرار گرفت و شرایط را براو بسیار سخت گرفتند و خود و فرزندان و خاندانش را به مرگ تدریجی محکوم کردند، بسیار بزرگ تر از زنده به گورشدگاناست و با آیات صدر سوره متناسب تر است که حسین(ع) و یاران آزادیخواه و خدا جویش به کدامین گناه کشته شدند؟ و شاید تناسب نزول آیه درباره حسین(ع) که روایت به آن اشاره کرده است، از این دیدگاه باشد. آیه ی دیگری که در شأن امام حسین(ع) آمده ، آیه 51 سوره غافر است. در این آیه آمده است: «ما البته پیامبر(ص)ان خود و اهل ایمان را، هم در دنیا یاری می دهیم و هم در روز قیامت که گواهان به شهادت برخیزند.» امام باقر (ع) در تفسیراین آیه می فرمایند: «مقصود حسین(ع) بن علی(ع) است که کشته شد و هنوز کسی به یاری او برنخاسته است.» سپس می فرمایند: «به خدا سوگند همه قاتلان امام کشته شدند اما تاکنون کسی به خونخواهی سیدالشهدا برنخاسته است.»(10) بر اساس بعضی روایات خونخواه سیدالشهدا حضرت ولی عصر است که قران در جای دیگری نیز به آن اشاره می کند، آنجا که می فرماید: «و من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطلنا فلا یسرف فی القتل انه کان منصورا»(11) امام باقر درباره این جمله ازآیه قران: «و من قتل مظلوما» می فرمایند: کسی که مظلوم کشته شده است حسین(ع) بن علی(ع) است و آن گاه درباره این جمله آیه «فقد جعلنل لولیه سلطانا» فرمودند: «این اشاره به دوازدهمین امام حضرت مهدی است که خونخواهی خون پاک او را خواهد گرفت.» و درباره عبارت آخر می فرمایند: «قاتل او در کشتن زیاده روی نکند که حسین(ع) پیروزمند است.» (12) آری حسین(ع) کسی است که مظلومانه کشته شده؛ در حالی که هیچ جرم و گناهی نداشت و بدون هیچ گونه رحمی، تمامی حقوق اسلامی و انسانی او مورد تجاوز قرار گرفت. ولی او با اخلاصدر راه حق جنگید و با دادن جان خود و فداکردن تمام دارایی های خود در راه رضای پروردگار در منای کربلا، ذیبح الله اعظم نامیده شد.

مظلوم حقیقی

یک معنای «قتل مظلوما» (13)
عبارت است از کسی که مظلومانه کشته شد. بر او ظلم و بیداد رفت و همه چیز او، از ثروتش گرفته تا یارانش، برادرانش و فرزندانش ظالمانه از او گرفته شد. اعضا و پیوندهای وجودش، با ضربات ظالمانه سلاح دگرگون شد و بر هستی او ظالمانه تاختند و مسلط شدند. ازخانه و سرزمین خود رانده شد و غریب و تنها ماند و با این شرایط، خون پاکش را ریختند. چنین مظلومی در همه ابعاد، تنها حسین (ع) است. به همین جهت در روایات و دعاها مظلوم نامیده شد. و مظلوم با اینکه صفت است، از نام های گرامی او شد، همانگونه که در دعا آمده است: « انشدک بدم المظلوم» (14) و در روایات است که: « زیارت مظلوم را رها مکن» پرسیدند: مظلوم کیست؟ فرمود: « آیا نمی دانید که مظلوم حقیقی حسین است؟» (15)

پی نوشت ها :

1- تاریخ انبیاء – محمد اشتهاردی
2- سوره صافات- آیه 107.
3- سوره صافات – آیه 107.
4- خصائص الحسینیه – شیخ جعفر شوشتری به نقل از بحار الانوار، جلد 12، صفحه 124و جلد 44، صفحه 225.
5- تفسیر برهان، جلد 4، صفحه 161
6- سوره فجر – آیه 27.
7- بحار الانوار، جلد 24، صفحه 93.
8- خصائص الحسینه – شیخ جعفر شوشتری به نقل از بحار الانوار، جلد 44، صفحه 218.
9- خصائص الحسینیه -شیخ جعفر شوشتری به نقل از بحار الانوار، جلد 44، صفحه 220.
10- تفسیر برهان، جلد 4، صفحه 101.
11- سوره اسرا- آیه 33
12- بحار الانوار، ج 44، صفحه 218، حدیث 7 تفسیر عیاشی، جلد 2، صفحه 290.
13- سوره اسرا- آیه 33
14- بحار الانوار- جلد 86- صفحه 235و جلد 101- صفحه 216.
15- بحار الانوار جلد 101- صفحات 66و 76.

منبع: آیه شماره دی ماه 89