نویسنده: مصطفی فقیه اسفندیاری *

9. تربیت در دوره نوجوانی و جوانی

1-9. حق تکریم و احترام جوان و نوجوان
اصل کرامت و حرمت انسان و لزوم حفظ آن در لسان و عمل نبوی و علوی سخت مورد توجه بوده. در روایتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: کسی که به برادر مسلمان خود احترام نهد خدا را احترام کرده است.(1) و نیز امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرموده است: با مخاطب خود پسندیده و مؤدبانه سخن بگویید تا او نیز محترمانه جوابتان را بگوید.(2)
در سیره رضویه هم آمده که آن حضرت فرمود: لازم است با تمام اطفال و بزرگ سالان مؤدب و با تکریم و احترام رفتار کنید.(3)‌ و نیز امام رضا (علیه السلام) هرگاه می خواست امام جواد (علیه السلام) را صدا بزند با کنیه اش که نشانه ی احترام است یاد می کرد و این نگاه کریمانه رضوی در موارد متعددی نقل شده که دلالت بر لزوم رعایت حرمت و آبروی افراد دارد؛ برای نمونه(4): می توان به داستان مرد خراسانی اشاره نمود که در پی از دست دادن زاد و توشه سفر، از امام تقاضای کمک کرد و امام رضا (علیه السلام) برای احترام به آبروی او، طوری کمک رسانی کرد که حتی نگاهش هم به چشمان این مرد نیفتد تا سبب خجالت او گردد. و این در سیره عملی نبوی هم حکایت شده، طبق نقل امام صادق (علیه السلام) مردی بهره مند از مال و ثروت نزد رسول خدا آمد سپس مرد فقیری هم آمد و نزد وی نشست. مرد غنی لباس هایش را با غرور جمع کرد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که این صحنه را دید پرسید: ترسیدی که از فقر او به تو چیزی برسد؟ گفت: نه، فرمود: ترسیدی از ثروت تو چیزی به او برسد؟ گفت: نه، فرمود: ترسیدی لباست آلوده شود؟ گفت: نه، فرمود: پس چرا لباست را جمع کردی؟ گفت یا رسول الله: ثروتی که روز و شب همراه من شد مرا از واقع بینی باز داشته است و زشتی را در نظرم زیبا و زیبایی را زشت جلوه کرده است. به جبران این عمل زشتم، نصف سرمایه ام را به این مردم می دهم. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به مرد فقیر فرمود: آیا قبول می کنی؟ گفت: نه، مرد غنی پرسید چرا؟ گفت: می ترسم بر اثر ثروت به آن حالتِ بد نفسانی که تو گرفتار شدی، گرفتار شوم.(5)

2-9. تعامل منطقی با جوان و نوجوان
با توجه به مراحل مختلف سنی باید رفتارهای متناسب با هر دوره بروز یابد دوره نوجوانی و جوانی، دوره ورود به عقلانیت و منطق است. باید در این دوره در بستری از مهرورزی، اما همراه با منطق و استدلال و با بیان نرم و شیوا و به دور از خشم و بدون استفاده از روش دستوری با نوجوان برخورد کرد. به سیره عملی امام رضا (علیه السلام) توجه نمایید که در مکه و بعد از اتمام اعمال عمره مفرده و آن گاه که امام جواد (علیه السلام) در مطاف با دیدگان نگران و اشکبار نظاره گر پدر بوده و چهره اش حکایت از فرارسیدن فراق غمبار می داد، آن گاه که امام خواست از امام جواد (علیه السلام) جدا شود و به سفر اجباری خراسان برود و شاهد اندوه جگر گوشه اش شده بود، با کلماتی همراه با آرامش و مهرورزی فرمود: قم یا حبیبی(6)، و با حوصله و صابرانه به اقناع فرزندش پرداخت.

3-9. نظارت و هدایت نوجوان
دوره نوجوانی، دوره بسیار حساس و شکننده است، دوره ای است که رشد فیزیکی، عصبی، جنسی و عقلانی او در این دوره سرعت می گیرد، گاه به انزوا میل پیدا می کند، گاه پرخاش گر می شود، احساس استقلال دارد و این همه، بر حساسیت این دوره می افزاید، از این رو انتخاب روش تربیتی مناسب در این مرحله بسیار هنرمندانه است که یکی از آنها نظارت و هدایت منطقی آنست، نظارت همه جانبه فکری، اخلاقی و رفتاری نوجوان و جوان برعهده پدر و مادر است. در سیره رضوی حکایت گردیده که آن گاه که امام به اجبار به خراسان آمدند طی مکاتباتی و از دو جایگاه مهم پدرانه و ولی زمانه، اموری را به امام جواد (علیه السلام) گوشزد می نمودند و از طریق مکاتبات و… به دقت در جریان تمام سلوک و اخبار و تصرفات حوادث بیت شریف و اهالی منزل و به ویژه امام جواد (علیه السلام) قرار می گرفتند.
نامه معروف رضوی و سفارش ایشان به امام جواد (علیه السلام) مبنی بر لزوم خروج و رفت و آمد از درب اصلی و بزرگ منزل و عدم ایاب و ذهاب از درب غیراصلی و نیز لزوم به همراه داشتن مبالغی برای کمک به مستمندان و… حکایت از ضرورت نظارت بر عملکرد نوجوان و حساسیت این دوره در سیره تربیتی رضوی دارد.(7)

4-9. آموزش اعتماد به نفس و خوداتکایی
با توجه به اهمیت دوره نوجوانی که در بخش قبلی اشاره شد، یکی از نکات برجسته درباره تربیت نوجوان، تقویت اعتماد به نفس است بدون آن که دچار تفریط و افراط شویم؛ یعنی باید به گونه ای رفتار شود که نوجوان گرفتار خود کم بینی و یا خودبزرگ بینی و غرور نشود. این مهم در سیره رضوی و در مکاتبات با امام جواد (علیه السلام) و واگذاری امور مربوط به شیعیان و اصحاب از یک سو و مدیریت امور منزل از سوی دیگر به امام جواد (علیه السلام) مشهود و نمایان است، لذا همان گونه که در تاریخ آمده است طی این روش تربیتی موفق، امام جواد (علیه السلام) به خوبی توانسته است در نبودن امام رضا (علیه السلام) در مدینه، از عهده مدیریت اصحاب و شیعیان و نیز امور منزل امام برآیند و به نیازهای مردم پاسخ به هنگام و مناسب بدهند و این اعتماد سازی و اعتماد دهی از سرفصل های مهم این دوره ی سنی است که در صورت غفلت از آن آثار مخربی در دوره های آتی زندگی برجای خواهد گذاشت و اساساً بی توجهی به خود اتکایی و اعتماد به نفس در نوجوان از آسیب های تربیتی به شمار می آید.

10. سیره تربیتی-عبادی امام رضا (علیه السلام) ( عبادیات )
پیش تر یادآور شدیم که تربیت گستره ای دارد که شامل حوزه های مختلفی چون اخلاق، عبادات، سیاست و… می گردد و مهم ترین اهداف تربیت به ترتیب عبارتند از:
1. بیدارسازی فطرت و عقل.
2. ایجاد شوق و رغبت به طاعت و عبادت پروردگار متعال.
3. ایجاد محاسن و مکارم اخلاقی.
و خداوند در قرآن مجید، فلسفه آفرینش انسان و جن را عبادت خویش معرفی نموده است(8). « وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ‌ » و در برخی نصوص دینی کُنه و حقیقت عبودیت و ربوبیت پروردگار ذکر شده است و این مطلوب در زندگی مؤمنان تنها با ایمان و عمل خالص و صالح محقق می شود و بایسته است که مؤمنان به سیره نبی اکرم و ائمه معصومین تأسی نمایند که تمام زندگی آنان در مقام عبادت و اطاعت الهی سپری شده است. در سیره تربیتی رضوی یکی از اموری که با برجستگی نمایان است تبیین روح عبادت و نحوه عبادت خداوند و کیفیت اظهار بندگی در برابر خدای واحد است و در این حوزه می توان به نمونه هایی به شرح زیر اشاره نمود:

1-10. اهتمام جدی به نماز
بی تردید نماز از واجباتی است که سخت مورد عنایت و تأکید شرع مقدس می باشد و آیات و روایات فراوانی در ارزش و والایی جایگاه آن وجود دارد. نماز در میان انبوهی از عبادیات، تنها واجبی است که در صورت وجود شرایط عمومی تکلیف در هیچ حالی تعطیل بردار نیست و در سیره معصومان نیز با شدت بسیار زیادی نسبت به اصل نماز، کیفیت و اهمیت آن مطرح شده است. در سیره تربیتی- عبادی امام رضا (علیه السلام) نکات گران سنگی درباره نماز به شرح زیر به چشم می خورد که به برخی از آنها اشاره می شود.
« الصلاه قربانُ کلِّ تقی » (9) ( و نماز ابزار قرب هر پرهیزگاری به خداوند است ).
یکی از پیام های این جمله کوتاه، اما عمیق این است که تقوی و پرهیزگاری در اعمال و رفتار انسانی، آن گاه مفید و مقرب خواهد بود که بر محوریت نماز باشد و گویا ملاک اعمال مؤمنان در ترازوی سنجش، نماز است و بس.

2-10. لزوم اقامه نماز در اول وقت
امام رضا (علیه السلام) پیوسته به اقامه نماز در اول وقت و درک فضیلت آن اهتمام و تأکید نموده است و در سیره قولی و عملی خویش بدان پرداخته است.
در کتاب شریف بحارالانوار به نقل از ابراهیم بن موسی آمده که امام رضا (علیه السلام) فرمود: « لا تؤخرنّ صلاه عن اوّل وقتها الی آخر وقتها من غیر علهٍ علیک ابداً باول الوقت »(10) ( هرگز نمازی را بدون علت از اول وقتش به آخر وقت نینداز، بر تو باد که هماره نمازت را در اول وقت برپا داری).

3-10. ترک جلسه مناظره برای نماز
در سیره عملی امام رضا (علیه السلام) آمده است که آن حضرت در بحبوحه جلسات سنگین مناظره که ارباب ادیان و فرق گوناگون در آن حاضر بودند و گاه در بزنگاه ها و مقاطع حساس آن جلسات که مخاطبان در آستانه اقناع قرار می گرفتند به مجرد بلند شدن ندای مؤذن امام رضا (علیه السلام) جلسات را ترک فرموده و خطاب به مأمون فرمودند:« الصلاه قد حَضرَت » یعنی: زمان نماز فرارسیده است.
شرح اجمالی داستان: در یکی از جلسات مناظره(11) که عمران صابی از عالمان آن دوره حضور یافته بود، بحثی درباره توحید مطرح گشت و سؤالات زیادی را طرح نمود و امام (علیه السلام) با حوصله و متانت مثال زدنی به تک تک آنها پاسخ گفت و بحث به اوج خود رسید و عمران در آستانه تحول روحی قرار گرفت او بزرگ صائبین زمانه بود و تحول او قطعاً به معنای تحول همه پیروان او تلقی می شد، اما با فرارسیدن وقت نماز، امام جلسه را ترک گفت. به هنگام خروج امام، عمران با خواهش خطاب به امام رضا (علیه السلام) گفت: « یا سیدی لا تقطع علی مسألتی فقد رقَّ قلبی » مولای من، گفتگو و پرسش و پاسخ را قطع نکنید، دل من نرم گشته و آماده قبول حق شده، اما امام فرمود:« نُصلّی و نعود » (12) نمازمان را می گزاریم و باز می گردیم.
– به یقین این عملکرد امام، در نگاه نخست به این معناست که امام خود نیز مکلف به نماز است و او که اسوه است ضروری است که خود نیز ملتزم به آنچه که می گوید باشد، لکن از زاویه ای دیگر بی گمان هشداری است به جامعه اسلامی و به ویژه به اصحاب خویش که نماز بر هر امری مقدم است و نباید به بهانه های مختلف نماز را به تأخیر بیندازند.
و این سیره، درسی است عملی برای همه کسانی که دارای تریبون هستند و نیز رسانه های جمعی و ارتباطی و همه آحاد جامعه که نماز در اول وقت را حقیقتاً به منزله شعار اصلی دین بنگرند و به یک فرهنگ شیرین و جذاب تبدیل نمایند و در عمل هم پیشگام در آن باشند.
– تربیت اولاد با نماز
حسن بن قارن نقل می کند که از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که وقتی مردی نقل کرد که فرزند نوجوانش را وادار به نماز می نماید، او برخی روزها نماز را ترک می گوید. امام فرمود: این بچه چند ساله است؟ گفت: هشت ساله است. امام فرمود: سبحان الله او هشت سال دارد، اما نماز را ترک می گوید؟ گفتند: بچه است و گاه خسته و ناراحت می شود. امام فرمود: هر طوری که راحت است نمازش را بگذارد.(13)
– تبیین فلسفه ی تشریع نماز
گفتیم که یکی از غایات تربیت ایجاد رغبت در اطاعت و عبودیت است و این به دست نمی آید، مگر با تبیین رمز و رازهای عبادات و لطائف موجود در آن و شیرین جلوه دادن عبادات. در سیره تربیتی- عبادی امام رضا (علیه السلام) نقل شده که ایشان در پاسخ نامه ای که محمد بن سنان به ایشان نوشت به نکاتی اشاره فرمود که در بخشی از آن به حقیقت نماز پرداختند.
محمد بن سنان می گوید آن امام در پاسخ نامه ام درباره علل وجوب و تشریع نماز فرمود:« انّ علّه الصلاه انّها اقرار بالرّبوبیه لله عزوجلّ و خلع الانداد. و قیامٌ بین یدی الجبّار جلّ جلالُه بالذّل و المسکنه و الخضوع و الاعتراف و الطّبل للإقامه من سالف الذّنوب و وضع الوجه علی الارض کلّ یوم اعظاماً لله عزوجل و ان یکون ذاکراً غیر ناسٍ و لا بطر و یکون خاشعاً متذللاً راغباً طالباً للزیاده فی الدین و الدنیا مع ما فیه من الایجاب و المداومه علی ذکر الله عزوجل باللّیل و النهار لئلاً ینسی العبد سیده و مدبّره و خالقه فیبطر و یطغی و یکون فی ذکره لربّه و قیامه بین یدیه زجراً له عن المعاصی و مانعاً عن انواع الفساد . »(14)
یعنی: راز تشریع نماز این است که بنده با انجام آن اعتراف به ربوبیت خداوند می کند و هر شریکی را نفی می نماید.
نماز وقوف در برابر خداست در نهایت خضوع و تواضع و اقرار به معاصی، در نماز، نمازگزار طلب عفو از گناهان گذشته می نماید.
در نماز هر روزه پیشانی بر روی زمین نهاده می شود در برابر عظمت خدا، نماز تشریع شده تا عبد هماره متذکر باشد و سرکش نشود، خاشع و خاضع باشد و فزونی نعمت ها و مواهب دنیا و آخرت را از خدا بخواهد. در نماز، بنده دائماً در شب و روز ذکر خدا را بر زبان جاری می سازد تا مولی و خالق و مدبر خود را فراموش ننماید و روح طغیان گری بر او غلبه نکند. نماز تشریع گشته چون ذکر خداوند و وقوف در برابر او سبب می شود که عبد به سوی گناهان نرود و از انواع فساد دور گردد.

4-10. اهتمام به نماز جماعت
جمعیت و جماعت یکی از مهم ترین راهبردهای نبی اعظم و امامان معصوم بوده و هست، که این اصل راهبردی در حوزه عبادات به خوبی نمایان است تا با رویکرد وحدت گرایانه توجه جامعه واحده اسلامی را متوجه مبدأ هستی نماید. در این میان ابعاد نماز هویدا می شود که هم جنبه عبادت فردی بین عابد و معبود است و هم جنبه عبادت جمعی است آن گاه که با جماعت باشد و زیبا آن که اصل در نماز، برگزاری به همراه جماعت است ( گرچه در نزد فقها امامیه واجب نیست )‌ اما از اموری است که درباره آن تأکید فراوانی شده و نسبت به ترک آن نکوهش جدی وارد شده است.
اقامه نمازهای جماعت، افزون بر ده ها اثر و برکت ظاهری و باطنی بر همدلی امت و پیوند قلبی آنان به یکدیگر می افزاید و قدرت بازدارنده ای است در برابر دشمنان و در تحولات اجتماعی نیز بسیار نقش آفرین است.
در سیره تربیتی- عبادی امام رضا (علیه السلام) اهتمام جدی به این راهبرد پیش گفته در نماز به خوبی نمایان است؛ برای مثال: حرکت و اقدام تاریخی امام در روز عید فطر گواه روشنی است بر این سیره الهی.
آن چه در تاریخ معروف است این است که در روز عید فطر مأمون از امام رضا (علیه السلام) خواسته تا نماز عید را برپا دارد تا بدین وسیله بحث ولایت عهدی در مردم رسوخ نماید و تثبیت گردد، اما با مخالفت امام رو به رو شد چه آن که امام فرمود: قرار ما بر این بود که در هیچ کار رسمی دخالت ننمایم.
مأمون گفت: قصدم این است که با این اقدام شما در دل های مردم و مقامات کشوری و لشکری جای گرفته و نسبت به ولیعهدی شما اطمینان بیشتری حاصل شود.
پس از اصرار مأمون امام فرمود: اگر مرا از این کار معذور بداری بهتر است و اگر اصرار ورزی من نماز را طوری اقامه می کنم و از منزل بیرون می شوم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) انجام می دادند.
مأمون گفت: پس طوری که میل دارید از منزل به سوی مصلی خارج شوید. او دستور داد تا مقامات لشکری و کشوری و همه مردم برای حرکت برای نماز در جنب بیت امام رضا (علیه السلام) اجتماع نمایند.
به هنگام طلوع آفتاب امام (علیه السلام) پس از غسل، با عمامه سفید به گونه ای که یک طرف آن روی سینه و طرف دیگرش میان دو شانه اش بوده، آماده حرکت گردید.
امام با استعمال عطر و در حالی که دامن را به کمر زد و با دستور به همگان در انجام این کار با پای برهنه با همراهانش به صورت متحدالشکل خارج شدند. به هنگام خروج، سر بر آسمان برد و با صلابتی تمام چهار تکبیر گفت.
در بیرون منزل تمام نظامی ها و کارگزاران حکومتی و مردم در صفوفی منظم آماده بودند که با مشاهده هیأت و هیبت امام و همراهان به تبع امام و هماهنگ با ایشان تکبیر گفتند و شهر مرو را طنین دل انگیز تکبیر فراگرفت. تمام سواران از مرکب ها پیاده شده و با پای برهنه به راه افتادند، امام در هر قدم یک بار تکبیر می گفتند.
خبر این شکوه و شوکت به مأمون رسید، فضل بن سهل گفت:‌اگر امام با این کیفیت وارد مصلی شود، مردم شیفته او می شوند و برای حکومت و جایگاه تو خطر دارد. مأمون احساس خطر کرد و بلافاصله از امام عاجزانه خواهش کرد که از میانه راه بازگردد.(15)
ما در مقام تحلیل این حادثه و اهداف مأمون نیستیم، لکن آن چه در این حادثه مهم است و در سیره امام آمده اهتمام جدی امام به جماعت و شکوه آن است تا حدی که این شکوه هم جنبه بازدارندگی دارد و هم ویران گر بنیان های سست ظلم و ستم است.

5-10. تهجّد و سجده های طولانی
شب زنده داری و راز و نیاز در ساعاتی که همه یا بسیاری از مردمان در خواب و یا غفلت به سر می برند، برای سالکان و پارسایان فرصتی مغتنم است که در هیچ شرایطی حاضر نیستند حلاوت و شرافت آن را با چیز دیگری عوض نمایند چه آن که این ساعات به دور از کثرات عالم ملک آنان را برای خلوتی ستودنی و بی مانند با خالق و معبود بی همتا و محبوب قلوب مؤمنان، آماده می سازد تا زمینه های فنا در ذات باری تعالی را برایشان رقم زند.
در جریان راه اندازی نهضت پویای تربیتی- اخلاقی رضوی، توجه بر شب زنده داری جایگاه رفیعی دارد. تهجّد در سیره فردی آن حضرت به شایستگی نمود دارد و همواره دیگران را به این سنت پسندیده دعوت می فرمودند.
ابراهیم بن عباس می گوید:« کان (علیه السلام) قلیل النوم باللیل، کثیرا السهر یحیی اکثر لیالیه من اوّلها الی الصبح » (16)؛ امام (علیه السلام) شب ها را بسیار کم می خوابید و شب زنده داری می کرد، در بسیاری از شب ها از اول شب تا پایان آن بیدار می ماند و به احیاء آن اشتغال داشت.
این سیره در گزارش مأمور حکومتی، رجاء بن أبی ضحاک هم منعکس شده که وی مأموریت داشت تا امام را با احترام از مدینه تا مرو همراهی نماید، او می گوید:« و اذ کان الثلث الاخیر من اللیل کام من فراشه بالتسبیح و التکبیر و التهلیل و الاستغفار، فاستاک، ثمّ توضّاً ثم قال الی صلاه اللیل…»(17).
گزارشی است طولانی که ترجمه این عبارات به شرح زیر می باشد: ( ادامه این گزارش، شرح کیفیت نماز شب امام رضا (علیه السلام) است ) ثلث آخر شب که فرامی رسید از بستر برمی خاست و به تسبیح و تحمید و تهلیل و استغفار می پرداخت پس مسواک می زد و وضو می گرفت و به نماز شب می ایستاد.
در برخی روایات آمده که شب زنده داری و نماز شب و راز و نیاز و مناجات با خداوند متعال در نیمه های شب چنان ارزشی برای امام رضا (علیه السلام) داشت که در برخی از شب ها آن امام هزار رکعت نماز اقامه می نمود و با اهتمام فراوان از آن نام می برد تا جایگاه تهجّد و ارزش آن را متذکر شود.
شیخ طوسی در آمالی نقل می کند که آن گاه که امام رضا (علیه السلام) خواست پیراهن خویش را به دعبل خزاعی هدیه نماید به او فرمود:« احتفظ بهذا القمیص فقد صلیت فیه الف لیله فی کلّ لیله الف رکعه و ختمتُ فیه القرآن الف ختمه. » (18)
یعنی از این پیراهن محافظت کن؛ زیرا من در این پیراهن و با آن، هزار شب و در هر شبی هزار رکعت نماز خواندم و با همان پیراهن هزار بار قرآن را ختم نمودم.
تهجّد و نمازهای حضرت، به ویژه نماز شب ها همواره با سجده های طولانی همراه بود، اساساً سجده طبق مضامین روایات (19)، نزدیک ترین حالات بنده به خداست و برای اولیاء‌الهی بسیار جذاب و دل انگیز است. البته سجده های طولانی آن امام صرفاً در نماز نبوده، بلکه در سیره عبادی آن حضرت، خود سجده به طور مستقل دارای جایگاه والایی بود، آن حضرت حتی در خارج از نماز هم سجده های طولانی داشت و گویا عطش ناشی از عشق به محبوب یکتا با سجده های در تهجّد و نمازهای واجب و مستحب برطرف نمی گشت، در روایتی حسن بن علی بن فضال می گوید: امام رضا (علیه السلام) را که برای وداع جهت رفتن از مدینه به مکه برای انجام عمره در کنار مرقد شریف نبوی آمده بود زیارت کردم، آن حضرت بالای سر پیامبر آمد و خودش را به قبر مطهر چسباند و به نماز مشغول شد، پس از 6 یا 8 رکعت نماز به سجده افتاد و آن قدر سجده را طولانی کرد که عرق روی ریگ های سجده می ریخت.(20)
در گزارش دیگری اباصلت می گوید: امام رضا (علیه السلام) را دیدم که به سجده رفت و پانصد مرتبه در یک سجده سبحان الله گفت(21). همچنین در گزارش رجاء بن أبی ضحاک آمده که، امام رضا (علیه السلام) گاه پس از نماز صبح، سجده شکر می نمود و این سجده تا بالا آمدن روز ادامه می یافت و گاه در برخی سجده ها صد مرتبه شکرا لله می گفت.(22) و در برخی از نقل ها آمده که گاه امام رضا (علیه السلام) پس از نماز عصر به سجده می رفت و سجده اش تا مغرب ادامه می یافت.(23)
آری، این چنین است که سجده بهشت لقاء ‌ربّ است برای سالکان و عاشقان و برترین حالت برای بندگی و عبودیت به شمار می آید که در روایت حسن بن علی وشاء آمده که از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که فرمود: « أقرب ما یکون العبد من الله عزوجل و هو ساجد و ذلک قوله تعالی: و اسجد و اقترب »(24).
نزدیک ترین حالت بنده به خداوند زمانی است که در برابر او سجده می نماید چنان که خداوند در قرآن فرمود:« سجده کن و تقرب بجو‌».

6-10. تربیت با روزه داری
تکیه اولیاء الهی و پاکان از بندگان خدا بر روزه و استفاده از آن برای تهذیب نفس، امری است زبان زد و از دیرباز در جمله وصایا و سفارش های آنان به پیروانشان بوده و هست. روزه داری، به ویژه روزه های مندوب، مورد توجه جدی امام رضا (علیه السلام) هم بوده است.
در گزارش ابراهیم بن عباس از حالات معنوی و سیره عبادی رضوی آمده است« کان کثیر الصیام، فلا یفوته صیام ثلاثه ایام فی الشهر و یقول ذلک صوم الدّهر »(25) می گوید: امام رضا (علیه السلام) بسیار روزه می گرفت، روزه های اول و وسط و آخر ماه را هرگز از دست نمی داد و می فرمود: روزه گرفتن در این سه روز برابر است با روزه دهر.

ادامه دارد…

پی نوشت ها :

* عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
1.حرعاملی، 1409ق، ج4، ص 97.
2.نوری، 1408ق، ج3، ص 67.
3.نوری، 1408ق، ج3، ص 67.
4.عطاردی، 1406ق، ج1، ص 49 (مقدمه).
5.کلینی، 1388ق، ج2، ص 262.
6.مجلسی، 1403، ج49، ص 120.
7.عطاردی، 1406ق، ج1، ص 49.
8.ذاریات/56.
9.کلینی، 1388ق، ج3، ص 265.
10.مجلسی، 1403،ج89، ص 21.
11.داستان مناظرات امام (علیه السلام) از جهاتی قابل بررسی است: 1- آداب مناظرات رضوی 2- اهداف و اغراض پیدا و پنهان مأمون در برگزاری این جلسات که از حوصله این مقاله بیرون است.
12.التوحید/ 435.
13.حرعاملی، 1409ق، ج4، ص 20.
14.حرعاملی، 1409ق، ج4، ص 9.
15.صدوق، 1363، ج1، ص 161-162.
16.صدوق، 1363، ج2، ص 84.
17.حرعاملی، 1409ق، ج3، ص 40 و مجلسی، 1403، ج49، ص 93.
18.مفید، 1413، ص 230، حرعاملی، 1409ق، ج3، ص 73.
19.صدوق، 1363، ج1، ص 9.
20.صدوق، 1363، ج1، ص 30 و حرعاملی، 1409ق، ج4، ص 1073.
21.صدوق، 1363، ج1، ص 147.
22.صدوق، 1363، ج1، ص 194.
23.صدوق، 1363، ج2، ص 98.
24.صدوق، 1363، ج1، ص 9.
25.صدوق، 1363، ج1،ص 198.
منبع مقاله :
ایزدی، مهدی و…‌[ دیگران]، (1392)، ابعاد شخصیت و زندگی حضرت امام رضا (ع)، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول