آنچه از تاریخ، سیره و سنّت پیامبر اعظم صلی‏الله‏ علیه ‏و‏آله برای ما یادگار مانده، نشان‏ دهنده آن است که آن حضرت به‏ عنوان همسر و پدر به تمام جنبه‏ های زندگی خانواده توجه داشت. اکنون برآنیم تا شمه‏ ای از رفتار و گفتار پیامبر رحمت را به ‏عنوان الگو و ملاکی برای ارزش‏های انسانی تبیین کنیم. خداوند در قرآن، رسول خدا صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله را اسوه‏ای کامل برای بشر معرفی می‏کند: “لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ؛ همانا برای شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقی نیکوست “. (احزاب: 21)
بنا براین، هر مسلمان یا انسان آزاده ‏ای می‏تواند با تکیه بر کردار حضرت محمد صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله، خود را محک زند و بفهمد تا چه اندازه با سیره ایشان فاصله دارد. کردار و گفتار آن حضرت راه‏گشای هر انسانی است که می‏خواهد قدم در راه ایشان نهد و خود را به آن بزرگوار نزدیک کند. خداوند در قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم صلی‏ الله‏ علیه‏و‏آله می‏فرماید: “إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ. ” (قلم:4)
آنچه از تاریخ، سیره و سنّت پیامبر اعظم صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله برای ما یادگار مانده، نشان ‏دهنده آن است که آن حضرت به‏ عنوان همسر و پدر به تمام جنبه‏ های زندگی خانواده توجه داشت. اکنون برآنیم تا شمه‏ ای از رفتار و گفتار پیامبر رحمت را به‏ عنوان الگو و ملاکی برای ارزش‏های انسانی تبیین کنیم.

1. توجه به نماز خود و خانواده

———————————-
پیامبر اکرم صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله، حالت خود را هنگام نماز چنین وصف می‏کند:
یا أَباذَرٍّ إِنَّ اللّه‏َ جَعَلَ جَلَّ ثَناؤُهُ قُرَّهَ عَیْنِی فِی الصَّلاهِ وَ حَبَّبَها إِلَیَّ کَما حَبَّبَ إِلَی الْجائعِ الطَّعامَ، وَ إِلَی الظَّمْآنِ الْماءَ وَ إِنَّ الْجائعَ إِذا أَکَلَ الطَّعامَ شَبِعَ وَ الظَّمْآنَ إِذا شَرِبَ اَلْماءَ رَوِیَ، وَ أَنَا لاأَشْبَعُ مِنَ الصَّلاهِ.1
خداوندی که بلند مرتبه است، نور چشم و دیده مرا در نماز قرار داد و آن را محبوب من گردانید؛ همچنان که غذا را محبوب گرسنه و آب را محبوب تشنه [با این تفاوت که] گرسنه هرگاه غذا بخورد، سیر شود و تشنه هرگاه آب بنوشد، سیراب گردد، ولی من از نماز سیر نمی‏شوم.
پیامبر اسلام به دستور الهی، خانواده خود را به نماز سفارش می‏کرد: “وَ أمُرْ أَهلَکَ بِالصَّلوهِ وَاصطَبِر عَلَیها؛ و کسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شکیبا باش. ” (طه: 132) هنگام مشکلات و سختی‏ها نیز خانواده خود را به خواندن نماز فرامی‏خواند. ایشان با این کار می‏خواست توجه آنها را به سوی خداوند قادر جلب کند:
کانَ النَّبِیُّ إِذا أَصابَتْ أَهْلَهُ خَصاصَ نادی أَهْلَهُ یا أَهْلاهْ صَلُّوا صَلُّوا.2
هرگاه سختی و مشکلی برای خانواده پیامبر رخ داد، آن حضرت خانواده خود را ندا می‏داد: “نماز بخوانید، نماز بخوانید “.

2. مدارا با همسر

———————
پیامبر اعظم صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله با برخی همسران خود که بد اخلاقی می‏کردند، مدارا می‏کرد.3 عمربن خطاب می‏گوید: “روزی دیدم همسرم با من مشاجره می‏کند. من این عمل او را عجیب و زشت شمردم. گفت: چرا تعجب می‏کنی؟ به خدا، همسران پیامبر هم با رسول خدا صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله چنین می‏کنند. حتی گاه با او قهر می‏کنند (با این حال پیامبر آنها را تحمل می‏کند و با آنان به مدارا رفتار می‏کند) و من به دخترم، حفصه، سفارش کردم که هرگز چنین کاری نکند “.4

3. کمک به خانواده

———————-
در روایتی آمده است که رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله کفش و لباس خویش را وصله می‏کرد. خود در خانه را می‏گشود. شیر گوسفندان را می‏دوشید و شتر را می‏بست و سپس شیر آن را می‏دوشید. چون خادمش از آسیاب کردن خسته می‏شد، به یاری‏اش می‏شتافت و خود آسیا می‏کرد. در کارها به اهل خانه کمک می‏کرد و با دست خود گوشت خُرد می‏کرد.5

4. “نه ” نگفتن

——————
امیرمؤمنان علی علیه‏السلام فرمود:
وقتی از رسول خدا صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله چیزی می‏خواستند، اگر می‏خواست آن را انجام دهد، می‏فرمود: آری (به چشم) و اگر نمی‏خواست انجام دهد، سکوت می‏کرد و هرگز درباره چیزی “نه ” نمی‏گفت.6

” 5. ایراد نگرفتن

———————
انس می‏گوید:
نه سال در خدمت پیامبر اعظم صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله بودم. هرگز یاد ندارم که در این مدت به من فرموده باشد چرا فلان کار را نکردی و هرگز در کاری بر من خرده نگرفت. به خدایی که پیامبر را به حق برانگیخت، هرگز پیش نیامد که آن حضرت در کاری که خوشایندش نبود، به من فرموده باشد چرا چنین کردی؟ و هیچ‏گاه همسرانش مرا سرزنش نکردند جز آنکه می‏فرمود: کاری به او نداشته باشید. تقدیر و سرنوشت چنین بوده است.7

6. غذا خوردن با خانواده

—————————-
کانَ رَسُولُ اللّه‏ِ صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله یَأْکُلُ کُلَّ الْأَصنافِ مِنَ الطَّعامِ وَ کانَ یَأْکُلُ ما أَحَلَّ اللّه‏ُ لَهُ مَعَ أهْلِهِ وَ خَدَمِهِ.8
رسول خدا صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله همه نوع غذا را میل می‏کرد و [همیشه] غذا را با خانواده و خدمت‏کاران خود می‏خورد.

7. دوست داشتن همسر

——————————
رسول خدا صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله فرمود:
آگاه باشید بهترین شما کسانی هستند که با زنان خود خوب‏تر باشد و من، از هر کس با زنان خود خوب‏ترم.9
امام صادق علیه‏ السلام فرموده است: “از اخلاق پیامبران، دوست داشتن زنان است “.10

8. توجه به بهداشت فردی و آراستگی ظاهر

—————————————————
توجه به بهداشت و آراستگی ظاهر دارای دو جنبه شخصی و اجتماعی است. اینکه انسان در برابر آنها پاکیزه و آراسته باشد، از حقوق افراد جامعه است. حضرت رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله این حق را نه تنها برای افراد خانواده، بلکه برای جامعه لازم می‏شمارد و می‏فرماید:
إِنَّ اللّه‏َ یُحِبُّ ـ إِذا خَرَجَ عَبْدُهُ الْمُؤمِنُ إِلی أَخِیهِ ـ أَنْ یَتَهَیَّأَ لَهُ وَ أَن یَتَجَمَّلَ.11
خداوند دوست دارد که ـ هرگاه بنده مؤمنش نزد برادر خود می‏رود ـ خود را برای رفتن او آماده و آراسته گرداند.
پیامبر اکرم صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله به پاکیزگی و آراستگی ظاهر، توجه خاصی داشت. امام صادق علیه‏السلام در این باره می‏فرماید:
چون جمعه فرا می‏رسید و عطری نزد رسول خدا صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله نبود، برخی از روسری‏های زنان خود را (که معطر بود) می‏گرفت و با آب، نم می‏زد و به صورت خود می‏گذاشت.12
امیرمؤمنان علی علیه‏ السلام درباره رسول اکرم صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله فرموده است:
رسول خدا صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله موی خود را شانه می‏زد و بیشتر اوقات، آن را با آب، صاف و مرتب می‏کرد و می‏فرمود: آب برای خوش‏بو کردن مؤمن کافی است.13
در روایت‏ های اسلامی، آراستگی مرد عامل افزایش پاک‏دامنی همسر معرفی شده است. اسلام همان‏گونه که به زن سفارش می‏کند خود را برای شوهر بیاراید و با زینت، شوهر را به سوی خود بکشاند، به مرد نیز سفارش می‏کند که خود را در خانه بیاراید. این ارتباط و توجه دوطرفه در استحکام روابط خانواده نقش مؤثری دارد.

9. بازی با فرزندان

———————-
در گفتار و رفتار پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله، توجه به کودکان بسیار آشکار بود، به‏گونه‏ای که بازی کردن پیامبر اکرم علیهم‏السلام با حسن و حسین علیهم‏السلامزبانزد خاص و عام است. در تاریخ و روایت‏ها بیان شده است که پیامبر خدا صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله نوه‏ های خود را بر پشت سوار و با آنها بازی می‏کرد. شخصی به نام عامری در بیان خاطره‏ای از رسول خدا صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله این‏گونه نقل می‏کند:
برای میهمانی که دعوت شده بودیم، به سمت خانه یکی از اصحاب حرکت کردیم. دیدیم حسین علیه‏ السلام که کودکی خردسال بود، با هم‏سن و سال‏های خود سرگرم بازی است. همین که چشم پیامبر به حسین افتاد، جلو همراهان حرکت کرد. سپس دو دستش را گشود که حسین علیه‏السلام را بگیرد. حسین علیه ‏السلام به این طرف و آن طرف می‏گریخت و رسول خدا صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله با او می‏خندید. حسین علیه‏ السلام هم شاد و خوشحال می‏خندید. سرانجام پیامبر موفق شد او را بگیرد. سپس یک دست مبارکش را زیر چانه حسین علیه‏ السلام و دست دیگرش را پشت سر او گذاشت. آن‏گاه لب مبارکش را بر لب حسین علیه ‏السلام نهاد و آن لب‏های کوچک و مبارک را بوسید.14

پی‌نوشت‌ها:

1. حسین نورى، مستدرک الوسائل، ج 3، ص 42، قم، مؤسسه آل البیت، 1365ه . ق، الملحقات فى آداب الصلاه، ج 3، ص 304، ح 5.
2. فضل بن حسن طبرسى، مکارم الاخلاق، قم، انتشارات رضى، 1412 ه . ق، ص 334.
3. ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1373 ه . ق، ج 4، ص 278.
4. همان.
5. سیدمحمدحسین طباطبایى، سنن النبى، ترجمه: حسین استاد ولى، تهران، انتشارات پیام آزادى، 1379، چ 1، ص 47، ح 48.
6. همان، ص 46، ح 38.
7. همان، ص 38، ح 72 و 73.
8. مکارم الاخلاق، ص 26.
9. سنن النبى، ص 83 ، ح 158.
10. همان، ص 82 ، ح 160.
11. محمد محمدى رى‏شهرى، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1374، ج 5، ح 7993.
12. سنن النبى، ص 59، ح 110.
13. همان، ص 56، ح 87 .
14. مستدرک الوسائل، ج 15، ص 171، باب استحباب التصابى مع الولد، ح 17899 ـ 1.
منبع : کتاب ” سفارش‏های پیامبر اعظم صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله به خانواده “