روح آدمی که ودیعه ای الهی ، در کالبد خاکی او است پیوسته طالب رجوع به مبدا فیاص و خواستار بازگشت به مرکزیست که از آن برخاسته ، این طریق طولانی را پیموده و در اواسط راه ، بدین پیکر تعلق گرفته تا همراه و یاوری داشته باشد و در این مسیر ممتد از کمک معین و امداد مددکاری ، برخوردار گردد .
بر طبق مفاد کلام الهی ، در سوره بقره ، آیه 156 : (( انا الله و انا الیه راجعون : ما از خدائیم و قطعا بسوی او بازمیگردیم ))‌این بازگشت فرخنده بحر حال دست میدهد و مفارقت و مهجوریت از میان نیرود ، فرع باصل میرسد ، سفر پایان می پذیرد و مسافر عوالم هستی بمنتهای مقصد واصل میگردد .
این مهم امکان پذیر نیست مگر آنکه انسان ، در همین نشاه دنیوی به پیروی از انبیاء و اوصیاء ایشان علیهم السلام ، با تطهیر ظاهر و تهذیب باطن مجال چنان بازگشت مقرون بسعادتی را ، برای خویشتن فراهم نماید .
روشن است که در این مقام ، هر چند آدمی به تکمیل و تهذیب خویش بیفزاید ، در منازل بین راه سرانجام در پایان طریق و در وقت وصول بقرب الهی خود از آن بهره ور می شود .
برای وصول با این مقصود شریف ، جز متابعت از خالصان خدا ، که پیامبران عظام و ائمه کرام میباشند ، راهی نیست ، زیرا راه خدا را تنها بیاری خدا و با راهنمائی خدا توان رفت و این یاری و راهنمائی ، در تبلیغ و ارشاد و تربیت و تعلیم انبیاء و اوصیاء ایشان نهفته است .
بهمین جهت عقلا بر انسان عاقل طالب کمال ، فرض است که برای تکمیل خویشتن و رجوع بحق از پیامبران حق تبعیت کند ، دل بحکم ایشان نهد و احکام و اوامر آنانرا ، خالصانه در عمل آورد تا امید نجات و فلاح یابد .
رسول خدا ( ص ) از عشیره بنی هاشم و قبیله قریش است . در شبه جزیره العرب 360 قبیله می زیست که مشهورترن و شرافتمندترین آنها (( قریش )) بود .

عبدالمطلب

(( قصی بن کلاب )) جد چهارم پیامبر ( ص ) و چهره برجسته قریش ‏‏، امرتولیت و کلید داری کعبه را از چنگ قبیله ای دیگر درآورد و افراد قبیله خود را در نقاط مختلف حرم جای داد و تولیت کعبه را به عهده گرفت .
از میان تیره های قریش (( بنی هاشم )) از همه شریف تر و نجیب تر بودند .
عبدالمطلب جد بزرگوار رسول خدا ( ص ) مردی حکیم و بردبار بود و قوم خود را به مکارم اخلاق و کناره گیری از ستم و اجتناب از پلیدی ها و پستیها دعوت می کرد و شعارش این بود که (( انسان ستمگر در همین جهان به سزای عمل خویش خواهد رسید )) بر اساس این اعتقاد ، نه تنها در طول زندگی خود لب به شراب نزد و فرد بی گناهی را نکشت و گرد کارهای بد نرفت ، بلکه سنتهای نیکی از خود به جای گذاشت که اسلام آنها را تایید کرد . برخی از سنتهای او عبارتند از :
1 – حرام کردن زن پدر به پسر
2 – پرداخت خمس گنج به دست آمده در راه خدا
3 – نامگذاری چاه زمزم به (( سقایه الحاج ))
4 – تعیین صد شتر به عنوان دیه قتل
5 – مقرر کردن هفت شوط در طواف
در کتابهای تاریخی از سنتهای دیگری همچون : وفای نذر ، بریدن دست دزد ، نهی از کشتن دختران ، حکم به حرمت شراب و زنا و نهی از برهنه طواف کردن نیز یاد شده است .

عبدالله

عبدالله ، کوچکترین فرزندعبدالمطلب و پدر گرامی رسول خدا ( ص ) است . وی با برادرش(( ابوطالب )) – پدر امیرالمومنین ( ع ) – و زبیر از یک مادر بنام فاطمه هستند .
عبدالله ، بیش از دیگر برادرانش نزد پدر ارج و منزلت داشت و این به خاطر کمالاتی بود که دارا بود و همچنین بشارتهایی که دانشمندان و کاهنان داده بودند که از نسل او فرزندی متولد خواهد شد که به پیامبری بر انگیخته می شود و چیزی که بشارت مبشران را تایید می کرد نورانیت و درخشندگی خاصی بود که در چهره عبدالله مشاهده می شد .
عبدالمطلب برای جوانش از (( آمنه )) دختر (( وهب بن عبد مناف )) خواستگاری کرد و او را به عقد فرزندش در آورد . ثمره این ازدواج وجود مبارک محمد صلی الله علیه و آله شد که بعدها خاتم پیامبران گردید .
عبدالله پس از ازدواج با آمنه ، همراه کاروان تجارتی عازم شام گشت و در هنگام بازگشت در یثرب بیمار شد و درگذشت و در همانجا دفن شذ .

میلاد رسول اکرم ( ص )

میلاد با سعادت پیامبر (‌ص ) در (( عام الفیل )) یعنی چهل سال پیش از بعثت و در ماه ربیع الاول بوده است .‌ آنچه مورد اختلاف است روز ولادت ایشان است . شیعه آن را در هفدهم و سنی در دوازدهم ماه می داند . ولادت پیامبر ( ص ) با حوادث و اتفاقات خارق العاده ای همراه بود از جمله :
ایوان کسری شکافت و چهارده کنگره آن فرو ریخت ، آتشکده فارس با آنکه هزار سال بود خاموش نشده بود خاموش شد ، دریاچه ساوه فرو نشست ، تمامی بتها به رو در افتادند ، موبدان و کسری خوابهای وحشتناکی دیدند ، تخت سلطنتی تمامی پادشاهان جهان سرنگون شد و نوری از وجود آن حضرت به سوی آسمان بلند شد و منطقه وسیعی را روشن ساخت .

دوران کودکی

رسول خدا ( ص ) هنگامی چشم به جهان گشود که پدر خود را از دست داده بود و به همین جهت از همان آغاز کودکی تحت سرپرستی جدش (( عبدالمطلب )) قرار گرفت .
عبدالمطلب در هفتمین روز ولادت نوه اش گوسفندی برای او عقیقه کرد و نام آن حرت را محمد گذاشت و سپس در صدد برآمد تا دایه ای برای وی برگزیند . انگاه دایه ای مهربان و پاکدامن به نام حلیمه از طایفه بنی سعد آن بزرگوار را تحویل گرفت و به صحرا برد تا در آغوش طبیعت و هوای سالم و آزاد و دور از بیماری وبا که گاهی شهر مکه را تهدید می کرد ، پرورش دهد .
حضور رسول خدا ( ص ) در میان قبیله (( بنی سعد )) موجب افزایش خیر و برکت وفور نعمت در میان خانواده بنی سعد شد . پیامبر ( ص ) مدت پنج سال در دامن صحرا زندگی کرد و پس از آن به مکه بازگشت . چون به سن شش سالگی رسید همراه مادرش به زیارت آرامگاه پدر رفت و هنگام بازگشت در نقطه ای به نام (( ابوا )) بیمار شد و درگذشت و هنوز بیش از هشت سال از عمر آن حضرت نگذشته بود که جدش وفات یافت و ایشان تحت سرپرستی عمویش ابوطالب قرار گرفت .
رسول خدا دوازده ساله بود که همراه عمویش برای تجارت به شام رفت در بین راه با راهبی به نام بحیرا از دانایان کیش مسیحی با افراد کاروان ملاقات کرد و چون چشمش به پیامبر ( ص ) افتاد از روی آثار و نشانه هایی که در انجیل خوانده بود رسول خدا را شناخت و از رسالت آینده او خبر داد و ابوطالب را به حفاظت و مراقبت او سفارش کرد .

دوران جوانی

راستگویی ، نجابت ، امانت و مکارم اخلاقی رسول اکرم (‌ص ) زبانزد همگان شده بود
خدیجه دختر خویلد که زنی شرافتمند بود و از مال پدر و دو همسر متوفای خود ثروت انبوهی اندوخته بود و مانند بسیاری از زنان و مردان مکه با آن تجارت می کرد هنگامی که وصف(( امین قریش )) را شنید به وی پیشنهاد کرد که اگر سرمایه او برای تجارت به شام رود . او را بیش از آنچه که به دیگران می داده به وی خواهد داد .
وجود با میمنت و پر برکت رسول خدا ( ص ) در میان کاروان ، موجب شد که بازرگانان قریش از آسایش و سود بیشتری برخوردار گردند و رسول اکرم بیش از همه سود برد .
خدیجه عموزاده پیامبر ( ص ) محسوب می شد . وی در خانواده ای اصیل ، دانا ، فداکار و حمایت کننده از خانه کعبه متولد شد و پرورش یافت و به عفت و پاکدامنی مشهور بود ، چندانکه در دوران جاهلیت به او ((‌طاهره )) می گفتند ، پس بازگشت رسول خدا از سفر تجاری شام ، خدیجه واسطه ای خدمت پیامبر ( ص ) فرستاد و تقاضای ازدواج کرد .
سن رسول خدا در هنگام ازدواج 25 سال و سن خدیجه 40 سال بود .
پس از ازدواج هم تمام ثروت خود را وقف رسیدگی به محرومان و بعد از اسلام وقف اسلام کرد .
امین قریش قریب به چهل سال از زندگی خود را با همه سختیها و محرومیتها یی که همراه داشت در نهایت صداقت ، نجابت ، درست کرداری و پاکدامنی گذراند . حضرتش در این مدت جز خدای یکتا را نپرستید و عبادت و انس با حق را بر همه چیز ترجیح داد و از این رو هر سال مدتی را در غار حرا به عزلت و عبادت خدا می گذرانید .

بعثت

رسول اکرم ( ص ) پس از چهل سال بندگی خدا ، در حالی که در غار حرا به راز و نیاز با معبود خویش مشغول بود به رسالت مبعوث شد . جبرئیل امین بر پیامبر ( ص ) نازل شد و نخستین آیات الهی را بر او چنین خواند :
بسم الله الرحمن الرحیم
(( اقرا باسم ربک الذی خلق ، خلق الانسان من علق، اقرل و ربک الاکرم ، الذی علم بالقلم علم الانشان مالم یعلم ))
بخوان به نام پروردگارت که(جهان را)آفرید،وانسان راازخون بسته ای خلق کرد . بخوان در حالی که پروردگارت کریمترین است ، پروردگاری که به وسیله قلم تعلیم داد و به انسان آنچه نمی دانست آموخت .
رسول اکرم پس از شنیدن این آیات کریمه و دریافت رسالت الهی خویش در حالی که از مشاهده عظمت و شکوه مقام کبریایی و برخورداری از نعمت بزرگ(( رسالت )) شادمان بود از غار حرا پایین آمد و رهسپار خانه خدیجه شد .
در مسیر راه ، کوهها و صخره ها به امر پروردگار به سخن در آمده هر کدام در برابر پیامبر (ص) ادای احترام نموده او را با عنوان (( السلام علیک یا نبی الله )) خطاب می کردند .
حادثه بعثت ، طبق نظر مشهور محدثان و مورخان شیعه در روز دوشنبه ، 27 رجب چهل سال پس از واقعه عام الفیل رخ داد .
رسول خدا ( ص‌ ) از غار حرا به سوی خانه بازگشت و رسالت الهی خود را اعلام کرد نخستین کسی که به حضرت گرائید ، پسر عمویش علی علیه السلام و همسرش خدیجه علیهاالسلام بود .
دعوت رسول خدا ( ص ) به حق شامل سه مرحله بود :
دعوت سری ، دعوت خویشاوندان و دعوت عمومی

دعوت سری :

دعوت سری مدت سه تا پنج سال طول کشید و پیامبر برای مصون ماندن از توطئه مشرکان ماموریت یافت به جای توجه به عموم به فرسازی بپردازد و با تماسهای سری با افراد مستعد آیین آسمانی خود را بر آنان عرضه کند و بر اثر تلاشهای آن حضرت جمعی به آیین توحید گرویدند . این عده همواره سعی می کردند ایمان خود را از مشرکان پنهان دارند و اعمال عبادی خود را به دور از چشم آنان انجام دهند .

دعوت خویشاوندان :

در این مرحله با نزول آیه شریفه (( و انذر عشیرتک الاقربین )) خویشان نزدیکت را از عذاب الهی بیم ده ، آغاز شد . پیامبر ( ص ) علی ( ع ) را مامور کرد غذایی آماده کند و خویشاوندان را بر سر سفره فراخواند تا وی ماموریت الهی خویش را به آنان ابلاغ نماید .
حدود چهل نفر اجتماع کردند تا رسول خدا ( ص ) خواست سخن بگوید( ابولهب )) با طرح سخنان نامربوط و متهم کردن پیامبر ( ص ) یه سحر ، آمادگی مجلس را برای طرح مساله اصلی بر هم زد .
روز بعد دعوت تکرار شد و بعد از صرف غذا پیامبر به پا خواست و ضمن سخنانی فرمود :
(( ای فرزندان عبدالمطلب به خدا سوگند ، من هیچ جوان عربی را نمی شناسم که بهتر از آنچه من برای شما آورده ام ، برای قوم خود آورده باشد . من خیر دنیا و آخرت را برای شما آورده ام . خداوند مرا مامور کرده است که شما را به سوی او دعوت کنم . کدامیک از شما مرا در این امر یاری می کند تا هم او برادر ، وصی و جانشین من در میان شما باشد ؟ ))
رسول خدا سه بار دعوت خود را تکرار کرد و هر بار تنها علی ‍) ع ) برخاست و حمایت خود را از آن حضرت اعلام کرد.رسول خدا ( ص ) فرمودند :((این علی( ع ) برادر ، وصی و جانشین من در میان شماست ، سخنش را بشنوید و از او اطاعت کنید .

دعوت عمومی :

در این مرحله پیامبر بر فراز کوه رفت و دعوت الهی خویش را آشکار ساخت . با انتشار خبر نبوت پیامبر (ص ) در سطح مکه تعرضهای قریش نیز آغاز گردید و هنگامی که جدی بودن مساله را دریافتند و خطر آن را نسبت به عقاید پوشالی و منافع مادی خود احساس کردند به مبارزه و مقابله با آیین آسمانی آن حضرت برخاستند .
بعد از اعلام دعوت بزرگان مکه سعی کردند او را از این کار منع کنند به او پیشنهاد پول ومقام وثروت دادند،حتی اورا تهدیدکردندوبه او تهمت و افترا زدند تهمت هایی مانند دروغگویی ، جادوگری ، جنون و کهانت ، ولی پیامبر در پاسخ آنها فرمودند :
(( به خدا قسم اگر خورشید را در دست راست من و ماه را در دست چپ من قرار دهند تا رسالتم را رها کنم ، تا روزی که خداوند این نهضت را پیش برد یا جان بر سر آن بگذارم ، از آن صرف نظر نخواهم کرد . ))
در کنار تهمت هاو نسبتهای ناروا ، آزار و اذیت را نیز شروع کردند ، دنبالش راه افتادند و به او تهمت دروغگویی زدند
و کودکان را واداشتند که شکنبه شتر بر سر پیامبر بریزیند و او را مسخره کنند و مسلمانان را تحت فشار قرار دادند تا دست از اسلام بردارند .
یاسر و همسرش ((سمیه)) و فرزندش ((عمار))و (( بلال حبشی )) و چند تن دیگر از یاران پیامبر را اذیت و آزار کردند ، یاسر و سمیه اولین شهدای اسلام بودند که در اثر شکنجه های قریش به شهادت رسیدند .دیگر مسلمانان را نیز با (( حبس کردن )) ، (( زدن )) ، (( گرسنه و تشنه نگهداشتن )) ، (( ریسمان به گردن بستن و در کوچه و خیابانهاکشاندن )) و . . . آزار می دادند .
مشرکان برای پیشگیری از نفوذ اسلام ، افرادی را که از گوشه و کنار تمایلاتی به اسلام پیدا کرده و به مکه روی می آوردند ، پیش از برخورد آنان با با رسول خدا ( ص ) با آنها تماس می گرفتند و با عناوین مختلف از اسلام آوردن آنان و ملاقات با پیامبر(ص )
جلوگیری می کردند .
دشمنان اسلام که دریافته بودند مهمترین عامل موفقیت پیامبر (ص) در تبلیغ آیین آسمانی اش جاذبه معنوی آیات الهی است که بر دلها می نشیند و افراد را جذب می کند به فکر نقشه کودکانه ای افتادند تا با اجرای آن توجه و اقبال مردم را از قرآن سلب نمایند . به عنوان نمونه یکی از دشمنان اسلام که داستانهایی از رستم و سهراب شنیده بود بعد از پیامبر به منبر در مسجد الحرام می رفت و داستان سرایی می کرد تا شاید از این طریق بتواند از مقام و منزلت پیامبر ( ص‌ ) بکاهد و سخنان و آیات الهی اش را بی ارج جلوه دهد و با گستاخی می گفت : مردم به سوی من بیایید ، من بهتر از محمد برای شما قصه می گویم .
در این رابطه آیاتی از قرآن نازل شد به عنوان نمونه :
((گفتند: اینها افسانه های پیشینیان است که آنها را نوشته و هر صبح و شام به اوالقامی کنند. بگو : آنکه راز را در آسمانها و زمین می داند این ( قرآن ) را نازل کرده است ، او آمرزنده و مهربان است))
سوره فرقان ، آیه 5و6
روش دیگر مشرکان در مبارزه با قرآن این بود که به پیروان خود دستور می دادند : هنگامی که رسول خدا ( ص ) قرآن می خواند نه تنها به آن گوش فرا ندهند بلکه سر وصدا و جنجال برپا کنند تا مانع شنیدن دیگران نیز بشوند .

هجرت به حبشه

برای پیامبر بسیار ناگوار بود که یارانش را در چنین وضع مشقت باری ببیند و ادامه این وضع ممکن بود علاوه بر آنکه تازه مسلمانان را در عقیده خود سست کند مانع از توجه دیگران به سوی اسلام گردد . از این رو. ، لازم بود این حصار شکسته شود تا قریش بداند که داستان اسلام فراتر از حد تصور و قدرت اوست .
برای رهایی از این اختناق به مسلمانان اجاره داده شد به حبشه مهاجرت کنند .
پس از مهاجرت مسلمانان به حبشه ، قریش با آگاهی از این جریان نمایندگانی را همراه با هدایایی برای نجاشی پادشاه حبشه به این کشور فرستاد تا مسلمانان را بازگرداند ، ولی نجاشی پس از شنیبدن سخنان منطقی و دلچسب نماینده مهاجران ((جعفر بن ابی طالب )) و نیز پس از شنیدن آیاتی از قران مجید ، مجذوب مسلمانان شد و حمایت رسمی از آنان را اعلام کرد و به نمایندگان قریش دستور داد کشورش را ترک کنند .

محاصره اقتصادی

گسترش اسلام در میان قبایل و حتی خارج از مرزهای حجاز و مهاجرت موفقیت آمیز مسلمانان به حبشه ، سران قریش را بر آن داشت تا برای پیشگیری از این نهضت اقدام اساسی تری به عمل آورند . آنان تصمیم گرفتند قراردادی به امضاء برسانند که طبق آن (( بنی هاشم )) و (( بنی مطلب )) وصلت نکنند و هرگونه معامله و خرید و فروش را با آنان قطع کنند . آنان با این کار می خواستند کاری کنند که ابوطالب دست از حمایت محمد ( ص ) بردارد و او را تسلیم قریش نماید و یا او را از دعوت خود منصرف نماید و یا او و حامیانش را در انزوا قرار دهند تا ازگرسنگی جان دهند .
قرارداد را در کعبه آویختند و مفاد آن را اجرا نمودند .
مسلمانان کعبه را ترک کردند و در خارج از شهر در دره ای که بعدها به نام ((شعب ابوطالب )) معروف شد ، رفتند .
در این مدت امیر المومنین پنهانی وارد مکه می شد و غذا تهیه می کرد و به شعب می آورد .
پس از سه سال رنج و سختی ، سرانجام نصرت و امداد الهی شامل حال مسلمانان شد و جبرئیل به پیامبر (‌ص ) خبر داد که خداوند موریانه را بر (( عهد نامه )) مسلط کرده و تنها نام خدا در ان باقی مانده .
محمد (ص ) توسط عموی خود به مشرکان این خبر داد و از آنان خواست صحیفه را نگاه کنند و هنگامی که دیدند خبر درست بوده ، صحیفه را نقض کردند و محاصره پایان یافت .
هنوز بیش از دو ماه از رهایی محاصره نگذشته بود که دو حادثه تلخ و جانکاه روی داد و پیامبر ( ص) و یارانش را در غم فرو برد . رحلت ((ابوطالب )) و سه روز پس از آن رحلت (( خدیجه )) .
با رحلت ابوطالب ، قریش گستاخ شده بیش از پیش به آزار رسول خدا (ص) پرداختند و از نظر تبلیغی آن حضرت را در محدودیت قرار دادند ، به گونه ای که جز در موسم حج نمی توانیت به تبلیغ آیین خود بپردازد .
در این سالها بود که مردم قبیله (( اوس )) و (( خزرج )) ساکن یثرب به حضور پیامبر رسیده و مسلمان شدند .

معراج

در بحث معراج رسول اکرم ( ص) با دو عنوان مواجه شد : (( اسراء )) و (( معراج ))
جریان اسرا ء و سیر شبانه آن حضرت که از ((مسجد الحرام )) تا ((مسجد الاقصی )) بوده .
عنوان ((معراج )) و سیر به ملکوت اعلی بر اساس نظر بسیاری از محدثان و مورخان در همان شب اسرا ، تحقق پذیرفته است .

توطئه قتل پیامبر ( ص )

با هجرت اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان به یثرب و پیدایش پایگاه جدیدی برای اسلام ، سران قریش که تا آن زمان می پنداشتند رسول خدا ( ص ) و یارانش پیوسته در دسترس آنان خواهد بود و آنان با اذیت و آزار می توانند مسلمانان را از پای درآورند ، سخت دچار وحشت و اظطراب شدند . به همین دلیل دور هم جمع شدند و تصمیم گرفتند که از هر قبیله جوانی دلیر برگزیده شود و شبانه به خانه پیامبر (ص) رفته و بر آن حضرت یورش برند و او را به قتل رسانند و در این صورت خون او در میان همه قبایل پخش خواهد شد و یارانش قادر نخواهند بود با تمامی نیروهای قریش بجنگند و در صورت درخواست خونبها همه ، خونبهای او را خواهند داد .
رسول خدا (ص) از طریق وحی از توطئه آنان آگاه گشت و مامور شد به یثرب هجرت کند . نیروهای قریش شب اول ربیع الاول ، سال چهاردهم بعثت ، خانه پیامبر را محاصره کردند . ان شب علی (ع) در بستر پیامبر خوابید و پیامبر از منزل خارج شد و به جنوب مکه رفت و همراه با ابوبکر وارد غار ((ثور )) شد .
مشرکان با تمام جستجوهایی که کردند و با وجود تعیین جایزه ، پس از سه روز دست ازفعالیت کشیدند .
پیامبر در شب چهارم توقف در غار ، پس از سفارشهای لازم به علی (ع) از بیراهه رهسپار ((یثرب)) شد .
رسول گرامی اسلام (ص) هنگامی که دید تلاشهای اصلاح طلبانه اش در محیط یاس آور و خفقان زای مکه بی نتیجه است ، و از آن سوی توان درگیری رویاروی نیست ، ناچار برای حفظ و تداوم انقلاب (( هجرت )) کرد تا نهضت را به سوی سرفصلی دیگر ورق زند و اسلام را از محیطی محدود و منطقه ای ، در فضایی آزاد و جهانی مطرح سازد .
این سرفصل کتاب بزرگ نهضت جهانی اسلام آنقدر مهم و سرنوشت ساز بود که مبدا تاریخ اسلام قرار گرفت و آیین پیامبر (ص) که تا آن روز حادثه عام الفیل مبدا تاریخش بود از نظر تاریخ استقلال یافت .

اقدامات رسول خدا پس از هجرت

پس از ورود پیامبر به یثرب این شهر تغییر نام یافت و به مدینه النبی (شهر پیامبر ) تبدیل شد .
1 – پیامبر پس از ورود به یثرب زمینی را خرید و مسجدی را در آن بنا نهاد ، ساختمان مسجد با دیوارهایی از خشت و سنگ و ستونهایی از درخت خرما به پایان رسید و سقف آن با چوب خرما پوشیده شد . در گوشه ای از مسجد غرفه ای ساختند که محل اقامت یاران تهیدست پیامبر بود .
2 – پیامبر اسلام ( ص) هر چند در مکه میان مسلمانان پیوند برادری برقرار کرد با هجرت آنان به یثرب و به وجود آمدن شرایط جدید اقتصادی و اجتماعی لازم بود میان مسلمانان مهاجر و انصار پیوند جدیدی منعقد نماید .
رسول خدا با این اقدام ، مشکل زندگی مهاجرانی را که همه چیزشان را در مکه به جای گذاشته بوند تا آرمان و ایمانشان را حفظ کنند ، حل کرد و نیز مهاجران و انصار را که پرورش یافته دو محیط مختلف بودند و در طرز تفکر و معاشرت فاصله زیادی با هم داشتند ، در قالب واحدی ریخت و حقوق و امتیازاتی بر آن مترتب ساخت .

تغییر قبله

پیامبر (‌ص ) در مکه و پس از هجرت به مدینه تا هفده ماه به سوی ((بیت المقدس)) نماز می گزارد ، تا آنکه روز دوشنبه ، نیمه ماه رجب ، سال دوم هجرت ، در حالی که در مسجد ((بنی سالم بن عوف )) محل برگزاری اولین نماز جمعه به اقامه نماز ظهر مشغول بود ، ماموریت یافت کعبه را قبله قرار دهد ، تغییر قبله به دلایلی صورت گرفت 1 – رسول گرامی اسلام (ص ) از یک سو مورد اعتراض یهود قرار میگرفت که شما که با ما مخالفت به مخالفت برخاسته اید ، چرا به قبله ما نماز می گزارید .
2 – خداوند با تغییر قبله خواست مسلمانان را آزمایش کند تا معلوم شود چه کسی در برابر فرمان خدا تسلیم بود و از رسول خدا (ص) اطاعت می نماید .

غزوات پیامبر

به جنگهایی که پیامبر در آن شرکت داشته غزوه می گویند . غزوات پیامبر عبارتند از

جنگ بدر

از جمله رودیدادهای مهم سال دوم هجرت جنگ سرنوشت ساز ((بدر)) است . بر اساس آنچه که از آیات قرآن استفاده می شود ، خروج پیامبر (ص) از مدینه برای تعقیب کاروان تجارتی قریش و سرانجام نبرد بدر ، طبق وحی و دستور آسمانی صورت گرفته است . اما برخی از مسلمانان از همراهی پیامبر سرباز زدند و برخی تعداد هر یک از دو گروه را کم می دیدند و به این دلیل نمی خواستند در جنگ شرکت کنند . رسول گرامی اسلام ( ص) روز یکشنبه دوازدهم ماه رمضان سال دوم هجرت همراه با 313 نفر از مسلمانان در حالی که دو اسب و هفتاد شتر داشتند ، مدینه را به عزم (( بدر )) با هدف تعقیب کاروان تجارتی قریش به سرپرستی ابوسفیان ترک کرد و در روز هفدهم رمضان دو سپاه در کنار چاههای بدر به هم رسیدند و سپاه اسلام در این جنگ به پیروزی رسید . نبرد بدر طوفانی بود که بنیان مخالفان اسلام را لرزاند و آنان را سخت به وحشت و اضطراب افکند به گونه ای که ناچار شدند برای حفظ موقعیت خود علی رغم تمامی اختلافاتی که با هم داشتند در کنار یکدیگر قرار گفته دست به تلاش مذبوحانه ای بزنند .

ازدواج دختر پیامبر اسلام ( ص)

یکی از حوادث پس از جنگ بدر ، ازدواج بانوی بزرگ اسلام حضرت فاطمه سلام الله علیها با حضرت علی علیه السلام است .
یکی از سنتهای ناپسند عرب جاهلی به ویژه اشراف در رابطه با ازدواج این بود که آنها دختران خود را تنها به افرادی که از نظر مقام ، قدرت و ثروت مانند آنان بودند می دادند . پیامبر در جواب تمام خواستگاران فاطمه می فرمودند : مساله ازدواج فاطمه مربوط به پروردگارش است . وقتی علی علیه السلام به حضور پیامبر رسید و از فاطمه خواستگاری کرد ، رسول خدا (ص) از جانب خود موافقت کرد ولی رضایت فاطمه نیز شرط بود و وقتی موافقت دخترش را کسب کرد به علی (ع) ماموریت داد زره خود را بفروشد و پول آن را در اختیار پیامبر قرار دهد .
رسول خدا (ص) قسمتی از پول زره را به برخی از اصحاب داد تا اثاث و لوازم زندگی تهیه کنند و بقیه را به رسم امانت به (( ام سلمه )) داد .

غزوه احد

در میان حوادث سال سوم هجرت غزوه احد که در ماه شوال رخ داد ، از اهمیت و عظمت خاصی برخوردار است .
قریش پس از شکست ذلت بار در نبرد بدر دریافتند که کار مبارزه آنان با پیامبر (ص) وارد مرحله جدیدی شده است .
نبر د شروع شد و با تلاش زیاد مشرکان برای برد در جنگ ، مسلمانان موفقیت بیشتری به دست آوردند . هنوز جنگ به پایان نرسیده بود که با فرار مشرکان ، گروه زیادی از مسلمانان ، جنگ را خاتمه یافته پنداشته و به جمع آوری غنائم پرداختند و محل ماموریت خود را ترک کردند ، در این هنگام دشمن که از موقعیت تنگه آگاهی داشت به سرعت کوه را دور زد و پس از به قتل رساندن باقیمانده سپاهیان ، از دهنه بی دفاع دره فرود آمدند و بر نیروهای اسلام حمله بردند . در همین هنگام به مسلمانان خبر رسید که محمد (ص) به قتل رسیده است .گروهی گریختند و گروهی در محلی مناسب پناه گرفتند تا ببینند نتیجه چه خواهد شد . گروهی نیز به دفاع از پیامبر پرداختند، در این جنگ حمزه عموی پیامبر به دست ((وحشی )) به شهادت رسید .

غزوه احزاب

شکت غیرمنتظره مسلمانان در نبرد احد ، مشرکان و همچنین یهودیان و منافقان داخل مدینه را جری کرد و زبان آنان را به شماتت و تحقیر مسلمانان گشود . پیامبر (ص) برای خنثی کردن توطئه های احتمالی خارجی و تبلیغات سوء داخلی ، از طرف خدا مامور شد روز یکشنبه ، هشتم شوال دشمن را تعقیب کند . غزوه احزاب یا خندق عظیم ترین و گسترده ترین حرکت نظامی دشمنان اسلام علیه پیامبر (ص) بود . در این نیرد قریش ، یهود و بسیاری از قبایل بت پرست با یکدیگر هم پیمان شدند تا تهاجمی گسترده کار مسلمانان را یکسره کنند .
به پیشنهاد سلمان خندق هایی دور تا دور شهر کشیده شد . سپاه احزاب در اطراف شهر فرود آمدند ، کمبود امکانات غذایی و دوری مسافت مکه – مدینه و نیز تعهدی که سران یهود به قریش داده بودند ، سران سپاه احزاب را بر آن داست تا برای تسریع در شکست مسلمانان جبهه ای از دورن بگشایند . محاصره مدینه قریب به یک ماه به طول انجامید و تلاشهای قریش بی نتیجه ماند . سرانجام پنج تن از قهرمانان عرب از سپاه مکه با تلاش زیاد موفق شدند از نقطه کم عرض خندق عبور کنند و مبارز بطلبند ، ولی موفق نشدند و سرانجام سران احزاب از ادامه محاصره صرف نظر کرده به مکه بازگردند .

غزوه های بنی قریظه و حدیبیه

سپاه احزاب هر چند نتوانستند به طور موقت از چنگ مسلمانان بگریزند ، ولی خیانتکاران داخلی ( یهود بنی قریظه ) که گول افزونی نفرات و تجهیزات و وعده های فریبنده دشمن را خورده بودند و پیروزی آنان را قطعی می پنداشتند ، همچنان در کنار گوش مسلمانان زندگی می کردند و لازم بود تا از چنگال عدالت نگریخته اند به کیفر خیانتهایشان برسند . از این رو فرشته وحی بر پیامبر نازل شد و ایشان را مامور کرد به سوی ((بنی قریظه )) حرکت کند .محاصره حدود پانزده یا بیست و پنج روز به طول انجامخید و سرانجام یهودیان که مقاومت را بی فایده می دیدند تسلیم شدند و پیامبر آنان را خلع سلاح کرد و در گوشه ای بازداشت کرد .
پیروزهای اسلام در سال پنجم و ششم هجرت موقعیت اسلام را از نظر سیاسی ، اقتصادی و نظامی تحکیم بخشید و این امکان را به پیامبر داد که بدون ترس از توطئه دشمنان و بدون ساز و برگ جنگی رهسپار مکه شود تا خانه خدا را زیارت کند . پیامبر با تعداد اندکی از مسلمانان راهی مکه شد در روز اول ذی القعده سال ششم هجری .
مشرکان مکه که از حرکت رسول خدا (ص)به سوی مکه آگاه شدند و برای جلوگیری از ورود آنها به مکه دویست سواره نظام را در سر راه آنها قرار دادند .پیامبر در محلی به نام حدیبیه فرود آمد .
پس از گفتگو و کشمکشهای بسیار سرانجام پیمان صلحی منعقد گردید که بر اساس آن طرفین متعهد شدند تا ده سال جنگ با یکدیگر را ترک کنند ، مسلمانان امسال از همینجا به مدینه بازگردند و لی در سالهای بعد خانه خدا را زیارت کنند و هر یک از مسلمانان و مشرکان در انجام مراسم دینی خود آزاد باشند و هر یک از دو طرفین مجازند با هر قبیله ای پیمان ببندند و از هر فردی از قریش به مسلمانان پناهنده شد لازم است او را به قریش تحویل دهند ولی قریش ملزم به تحویل پناهنده مسلمانان نخواهد بود .
پس از انعقاد قرارداد صلح رسول خدا (ص) و مسلمانان شتران قربانی خود را ذبح کردند و پس از ((حلق )) از احرام بیرون آمدند و به مدینه بازگشتند .

نبرد موته و کوتاه کردن دست یهود از حجاز

اکنون زمان آن رسیده بود که پیامبر دامنه تبلیغات خود را از محدوده حجاز گسترش داده و قدرتهای بزرگ جهان را به اسلام فراخواند . از این رو در محرم سال هفتم هجری شش سفیر هراه شش نامه از سوی پیامبر عازم کشورهای ایران ،روم ، حبشه ، مصر و اسکندیه ، شام و یمامه شدند .
((نجاشی)) پادشاه حبشه و(( هرقل)) زمامدار روم به پیشنهاد پیامبر پاسخ مثبت داده و مسلمان شدند . ((مفوقس)) بزرگ پادشاه مصر و اسکندیه هر چند مسلمان نشدند ولی نامه رسول خدا را به نرمی پاسخ گفت . (( حارث بن ابس شمر )) حاکم شام و ((سلیط بن عمرو)) فرماندار یمامه و ((خسرو پرویز )) پادشاه ایران که دل به حکومت بسته بودند به پیامبر پاسخ منفی دادند . پادشاه ایران علاوه بر پاره کردن نامه رسول خدا فرماندار یمن را که از مستعمرات ایران بود مامور کرد که دو نفر را به حجاز بفرستد تا در امر پیامبر تحقیق کنند .
پیامبر تصمیم داشت تکلیف یهودیان شمال مکه را نیز یکسره کند به همین دلیل از خیبر که اتستوارترین پایگاه یهود بود شروع به پاکسازی کرد . و سرانجام سربازان اسلام موفق شدند دژ دشمن را پس از محاصره فتح نمایند . علی (ع) پس از تعقیب مدافعان دژ با قثدرت الهی و نیروی معنوی در دژ را که بیست نفر آن را جابجا می کردند از جای کند و بر روی کانالی که در آنجا بود انداخت ، یهودیان تسلیم شدند و پیامبر به انها اجازه داد در همان محل بمانند .
پیامبر پس از فراغت از یهود خیبر ، حضرت علی را نزد یهودیان فدک فرستاد که یا اسلام بیاوردند یا جزیه بپردازند یا آماده جنگ شوند ، آنها تسلیم شدند و فدک خالصه‌ پیامبر شد و بعدها پیامبر آن را به دخترش فاطمه بخشید .
وادی القی محل دیگری بود که یهودیان آن تسلیم شدند .
حال زمان زیارت خانه خدا فرا رسیده بود و پیامبر و یارانش برای زیارت خانه خدا رهسپار مکه شدند . آنها با ابهت در حالی که مشرکان مکه ترک گفته و بر فراز کوههای اطراف مکه ساکن شده بودند تا از تبلیغات پیامبر مصون باشند و او را زیر نظر داشته باشند ، وارد مکه شدند .و بلال بر فراز خانه خدا رفت و اذان گفت ، پیامبر برای بهره برداری هر چه بیشتر از این سفر عبادی –سیاسی از مسلمانان خواست تا هر چه می توانند قدرت دینی خود را به نمایش بگذارند .این حرکت به قدری بر سارن قریش گران آمد که پس از سه روز نماینده ای را نزد پیامبر فرستادند که هر چه زودتر مکه را ترک کنند .
یکی دیگر ار نبردهای پیامبر ، نبرد موته بود ، پیامبر (ص) نماینده ای را با نامه به سوی پادشاه بصری فرستاد ولی در میان راه در دهکده ای به نام موته ، نماینده پیامبر را به قتل رساندند ، مسلمانان به سوی موته حرکت کردند و در بین راه مطلع شدند که قیصر روم سپاهایان را برای جنگ با آنها مسلح کرده و در موته رو در روی هم قرار گرفتند در این نبرد ((جعفر بن ابیطالب )) پرچمدار سپاه به شهادت رسید . و سرانجام مسلمانان با دادن شهدای از جان گذشته برای اسلام بر دشمن پیروز شد .

غزوه های ((فتح))((حنین))((طائف))

در این زمان پیامبر تصمیم گرفت به دلیل پیمان شکنی فریش به سوی مکه رود و آنها را فتح نماید ، به همین دلیل دستور بسیج عمومی داد و در ابتدا گروهی را به ناحیه دیگری اعزام کرد و از خداوند خواست تا چشم و گوش قریش را ببندد تا به طور ناگهانی بر آنها فرو آید .قریش توسط جاسوسانی از این حمله مطلع شد ولی پیامبر حمله را ادامه داد و در محلی نزدیک مکه فرود آمد و دستور داد به ط.ر پراکنده سپاهیان در هر گوشه آتشی بیفروزند و قریش فریب خورد و فکر کرد سپاه اسلام زیاد است و تسلیم شد ، آنها را به پذیرش اسلام دعوت کرد و سپس به ابوسفیان گفت به نزد قریش رود و گوید هر کس اسلحه اش را زمین گذارد و در خانه اش بنشیند یا به مسجدالحرام پناهنده شود و یا وارد خانه ابوسفیان شود در امان است . سپاهیان اسلام بدون درگیری و خونریزی وارد مکه شد . رسول خدا پس از زیارت قبر خدیجه و ابوطالب و طواف کعبه همراه با علی (ع) به پاکسازی خانه توحید از تصاویر و بتها پرداخت . مکیان به ویژه سران شرک ، با التهاب و اضطراب در انتظار پایان کار بودند و با توجه به اعمال و جنایاتی که در حق مسلمانان روا داشته بودند و مرگ و نابودی خویش را در جلو چشمشان مجسم می دیدند . عفو عمومی رسول خدا (ص) و گذشت آن بزرگوار نسبت به سردمداران شرک سبب شد تا مردم مکه گروه گروه به حضور حضرت رسیده و به اسلام روی آوردند .
با سقوط بزرگترین پایگاه شرک و ویران شدن بتخانه ها نفود اسلام تمام جزیره العرب را فرا گرفت . دو قبیله ((هوازن و ثقیف )) خیبر پیروزیهای اسلام را شنیدند و در صدد حمله برآمدند و دو سپاته در محلی بنام ((حنین)) بهم رسیدند و سرانجام با تمام توطئه ها از سوی تازه مسلمانان و شهدای فراوان سپاه اسلام به پیروزی رسید .
پیامبر بعد از پیروزی به سوی طائف که تعدادی از دشمنان به آنجا گریخته بودند حرکت کرد . محاصره قلعه طائف بیست روز به طول انجامید و با پیروزی اسلام جنگ پایان یافت .

غزوه تبوک و برائت از مشرکان

به رسول خدا خبر رسید که پادشاه روم با تجهیز مرزنشینان سپاهی را فراهم کرده و قصد حمله دارد ، علی رغم کارشکنیها و تبلیغات سوء منافقان ، رسول خدا (ص) و علی(ع) را جانشین خود در مدینه ساخت و در ماه رجب سال نهم هجری با سپاهی عظیم راه شمال را در پیش گرفت و زمانی که به تبوک رسید از سپاه دشمن خبری ندید و متوجه شد سپاه دشمن به مرزهای خود عقب نشینی کرده . زیرا از عظمت و قدرت سپاه اسلام بیمناک گشته و عقب نشسته . اعراب و مشرکان باقی مانده در شبه جزیره عربستان نیز به موقعیت سیاسی و نظامی مسلمانان پی بردند و دریافتند در شرایطی که سپاه نیرومند و مجهزی همچون ارتش روم از مقابل ارتش اسلام بگریزد ، مقاومت انان در برابر چنین قدرتی بی فایده خواهد بود . از این جهت ، قبایل بسیاری تصمیم گرفتند پیش از آنکه پیامبر (ص) به سراغ آنان رود ، نمایندگانی به حضور آن حضرت بفرستند و با پذیرش اسلام و یا انعقاد پیمان عدم تعرض در پناه حکومت اسلام قرار گیرند .
اواخر سال نهم هجرت و پیش از فرارسیدن موسم حج پیک وحی الهی سوره((توبه))‌ را بر پیامبر خواند . این آیات حاوی بیزاری خدا و پیامبر از مشرکان و لزوم قطع رابطه مسلمانان با آنان و الغای پیمانهایی با مسلمانان بود . در هنگام ابلاغ این حکم 22 سال از بعثت می گذشت و علی (ع) مامور ابلاغ حکم برائت از مشرکین شد و در مراسم حج به حجاج اعلام شد .

حجه الوداع ، تعیین جانشین ، رحلت پیامبر

در سال دهم هجری پیامبر که از امنیت سرزمین اسلامی اطمینان یافت و جنگها پایان یافت به دستور الهی همراه با مردم راهی حج شد و مراسم را به انجام رسانید .و در انتهای حج اعلام کرد : (( حاضران به غایبان برسانند که پس از من پیامبری و پس از شما امتی نخواهد بود . مردم این سخنان را گوش کنید و در آنها بیندیشید ، شاید پس از این هرگز شما را در این مکان دیدار نکنم .)) بدین عبارتها از نزدیک شدن رحلت خود خبر می داد و شاید به همین مناسبت این حج به ((حجه الوداع)) معروف شد .
در راه بازگشت در روز هجدهم ذیحجه کاروان به (غدیر خح )) رسید ، فرشته وحی فرود آمد و به پیامبر ابلاغ کرد که (( ای پیامبر ! آنچه از پروردگارت به سوی تو نازل شده است برسان و گنه رسالت الهی را به انجام نرسانده ای ، خداوند تو را از گزند مردم حفظ خواهد کرد . ))
به دستور پیامبر کاروان متوقف شد و جمعیت در محلی گرد هم آمدند . و پس از اقامه نماز ظهر ، پیامبر بر محل مرتفعی که از جهاز شتران بر پا شده بود رفتند و خطبه مفصلی ایراد فرمودند و مردم را به چنگ زدن به کتاب خدا و اهل بیت خویش دعوت نمودند و در پایان دست علی را بالا برده و فرمودند :
((خداوند مولای من و من مولای مومنانم و از خود آنان به آنان ((اولی)) و سزاوارتر هستم ، پس هر کس که من مولای اویم این علی علیه السلام مولای اوئست . خداوندا! دوستان علی را دوست و دشمنان او را دشمن بدار . یاران او را نصرت و خوئارکنندگانش را ذلیل فرما .))
پس از پایان سخنان پیامبر همراهمان به حضور علی (ع) رسیدند و با او بیعت کردند . و خداوند با فروفرستادن جبرئیل اعلام کرد :
(( امروز دینتان را به اکمال رساندم و نعمتم را برایتان تمام کردم و اسلام را به عنوان دین برایتان پسندیدم . ))
از آن روز این روز به عید غدیر خم معروف شد .
بیماری رسول خدا (ص) روز به روز شدت می یافت . آن حضر ت در روزهای بیماری به بقیع رفت و در ضمن طلب آمرزش برای رفتگان رو به علی علیه السلام کرد و فرمودند :
((جبرئیل هر سال یک بار قرآن را بر من عرضه می کرد ولی امسال دوبار عرضه داشت . علت این امر جز فرار رسید ن اجل من نیست . ))
سرانجام روح مقدس و بزرگ آن سفیر الهی پس از 63 سال زندگی سراسر تلاش و مبارزه ، روز دوشنبه 28 ماه صفر سال یازدهم هجری در حالی که بر بر دامن علی (ع) نهاده بود به ملکوت اعلی پرواز کرد .
امیر مومنان علیه الیلام جسد مطهر پیامبر (ص) را غسل داد و کفن نمود و سپس چهره آن حضرت را گشود و در حالی که سیلاب اشک از دیدگانش جاری بود فرمود :
(( پدر و مادرم فدایت ای رسول خدا ! با رحلت تو رشته نبوت و وحی الهی و اخبار آسمانها قطع گردید . . . اگر نبود که ما را به صبر و شکیبایی امر فرموده و از بی تابی نهی نموده ای ، آنقدر گریه می کردم که سرچشمه اشک را می خشکانیدم . . . ))‌
سپس بر پیکر پاک رسول خدا (ص) نماز گزارد . صحابه دسته دسته پس از حضرت علی (ع) بر پیامبر (ص) نمازگزاردند و جسد مطهرش را در همان حجره ای که در گذشته بود به خاک سپردند .
سلام و صلوات خدا و فرشتگان و همه مومنان بر او و بر خاندان مطهرش باد .
منابع و مواخذ :
قرآن کریم
نهج البلاغه
محمد رسول الله نوشته : ذبیح الله قدیم رضوانی
قرآن و آخرین پیامبر نوشته : ناصر مکارم شیرازی
تاریخ پیامبر اسلام نوشته : دکتر محمد ابراهیم آیتی
تاریخ تحلیلی اسلام نوشته : دکتر سید جعفر شهیدی
تاریخ التمدن الاسلامی نوشته : جرجی زیدان
قرآن کریم – نهج البلاغه – تاریخ پیامبر اسلام – تاریخ تحلیلی اسلام