وضع ظاهری مسجد
براساس احادیثی که از بزرگان دین روایت شده است، پاکیزگی و نظافت، معطر ساختن، به سازی منزل، جاروب کردن که همان نشانه نظافت است و روشنایی مناسب جزو مواردی است که باید در منزل شخصی افراد رعایت شود. امام صادق ( علیه السلام ) در این باره می فرماید: خداوند زیبایی و زیباسازی را دوست دارد و از ژولیدگی نفرت دارد. بنابر این خدا دوست دارد وقتی نعمتی را به بنده ای می دهد، آثار آن نعمت بر او نمایان شود. چگونگی آن را از ایشان پرسیدند؟ حضرت فرمود: لباسش را پاکیزه، بویش را نیکو، خانه خویش را بهسازی، آستانه خانه خود را جاروب کند و قبل از غروب آفتاب چراغ را روشن کند. زیرا این کارها فقر را برطرف و بر روزی می افزاید. ( 1 ) امام رضا ( علیه السلام ) نیز فرمود: خانه را گچکاری، آستانه منزل و راهروها را جاروب و نظافت کنید و قبل از غروب آفتاب، چراغ را روشن کنید تا فقر زدوده شود و روزی فراوان شود. ( 2 ) به نظر می رسد که در آن زمان گچکاری نمادی از زیبایی و نظافت بوده است. امیرالمؤمنین علی ( علیه السلام ) نیز فرمود: رها کردن تار عنکبوت و زباله در خانه موجب فقر می شود. جاروب کردن و نظافت خانه و آستانه آن روزی را زیاد می کنند. ( 3 ) رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز فرمود: زباله و خاکروبه را پشت در خانه جا ندهید، زیرا پناهگاه میکروب است.( 4 )
وقتی که رعایت این امور برای منزل شخصی افراد مورد توصیه بزرگان و پیشوایان دینی است، رعایت آنها برای خانه خدا، خانه پارسیان و محل جلوس انبیا و محل سجده ( مسجد ) نیز مورد تأکید آنها خواهد بود.
محل مسجد نیز باید در جایی باشد که حتی الامکان از آلودگی های هوا، صوتی و محیط زیستی و سایر عوامل آزار دهنده به دور باشد. از طرفی دیگر، مسجد باید در جایی واقع شود که دسترسی نمازگزاران به سهولت انجام شود. لذا می توان گفت که دور بودن از منابع آلودگی هوا، صوتی و محیطی امری نسبی است. بدین ترتیب اگر در یک منطقه صنعتی که کارخانجات متعددی در آن فعالیت دارند، نمی توان مسجد آن منطقه صنعتی را در فاصله بسیار دوری بنا نهاد. بلکه باید در همان منطقه ولی در نقطه ای نسبتاً آرام که فعالیت کمتری و آلودگی کمتری دارد، ساخت.

وضعیت محیط مسجد
انتخاب مکان مسجد برای ساخت مسجد باید با پیش بینی هایی درباره دور بودن از منابع آلودگی هوا، سرو صدا و آلودگی های محیط همراه باشد تا شرایط لازم را برای ایجاد مسجدی پاکیزه و آرام فراهم نماید. مراعات تمام مسائل ایمنی در مسجد مثل داشتن حداقل پله ممکن با عرض زیاد و ارتفاع کمتر از 20 سانتی متر، داشتن نور کافی در تمام راهروها و محل های رفت و آمد و پیش بینی تأمین نور در شرایط قطع برق، نبودن موانعی که افراد ناخودآگاه با آن برخورد کنند ( مثلاً برجستگی آستانه و چارچوب درهای ورودی و خروجی مسجد )، وجود کفش کن یا جا کفشی مناسب و قابل اعتماد ( قراردادن کیسه های نایلونی کافی برای کفش نمازگزاران )، نظافت مستمر دستشویی ها، توالت، وجود مقدار کافی صابون مایع، نظافت همیشگی و شستشوی گاه به گاه فرش ها و نکاتی از این قبیل، انتظاراتی است که باید در ساخت یک مسجد در نظر گرفته شود.
استفاده از مواد گندزدای مناسب برای گندزدایی کردن صحن مسجد، شیرهای دستشویی و وسایلی که احتمالاً آلوده می شوند. کنترل درجه گرما و سرما در مسجد، ممانعت از برخورد مستقیم باد کولر به افراد، مبارزه با حشرات ( در صورت لزوم ) و تأمین آب آشامیدنی سالم به گونه ای که استفاده کنندگان از آن آب، ناچار به استفاده از لیوان های آلوده و دهان زده نباشند، نمونه هایی از اقدامات بهداشتی است که باید در مساجد صورت گیرد.

درهای ورودی و خروجی
محل مسجد باید به نحوی باشد که درهای اصلی ورودی و خروجی آنها مستقیماً به راه عمومی باز شود. درهای مسجد نیز باید طوری طراحی شود که قابلیت تخلیه همزمان جمعیت متراکم را مخصوصاً به هنگام وقوع حوادث را داشته باشد. علاوه بر آن، درهای خروجی باید به بیرون باز شود ( یا کشوی باشد ) تا مانع خروج آسان و فوری جمعیت نشود. پیش بینی راه خروج اضطراری ( غیر از درب های اصلی ) نیز الزامی است. مجهر کردن دربهای خروجی مسجد به چراغ های اضطرای کم نور نیز ضروری است به طوری که در هنگام خاموشی و حادث، دربهای خروجی برای جمعیت قابل تشخیص باشد. ( 5 )

شبستان
صحن داخلی مسجد از جمله شبستان های مسجد باید ویژگی های خاص زیر را داشته باشد:
دیوارهای داخلی آن از کف زمین تا ارتفاع حدوداً 150 سانتی متری با سنگ های صاف و سیقلی پوشیده شده باشد. بقیه دیوار تا سقف هم باید با رنگ روغنی روشن و قابل شستشو رنگ آمیزی شده باشد. سنگ بودن دیوارها باعث می شود که لباس نمازگزارانی که به دیوار تکیه می دهند گچی یا خاکی نشود. علاوه بر آن، تمیز کردن و شستشوی دیوارهای سنگ شده و رنگ شده خیلی ساده و آسان است.
سقف مسجد نیز باید بدون ترک خوردگی و شکاف باشد و به صورت مناسبی رنگ آمیزی شود تا از ریزش خاک و گرد و غبار از سقف جلوگیری نماید و بتوان آن را تمیز کرد و از ورود حشرات و بستن تار عنکبوت پیشگیری کرد.
در صورتی که از سقف مسجد لوستر و ساعت آویزان است یا بر دیوارهای آن ساعت و لوازم صوتی و تصویری نصب شده است، باید از محکم و ایمن بودن آن اطمینان حاصل شود و در فواصل زمانی کوتاه آنها را وارسی و کنترل نمود.

نور و روشنایی
نور در جاهای مختلف مسجد از جمله: دستشویی ها، سرویس بهداشتی، راهروها و شبستان ها باید متناسب با ساعات مختلف شبانه روز پیش بینی و تامین شده باشد. معمولاً در هنگام ساخت مسجد، معمار مسجد تمهیدات خاصی را برای تامین نور طبیعی در نظر می گیرد و اغلب نورگیرهایی در جاهای مناسب تعبیه می کنند یا پنجره هایی را در ارتفاع نزدیک به سقف می سازند تا در صورت نیاز بتوان آن را باز و بسته کرد. در نورپردازی مساجد، باید علاوه بر زیبایی ظاهری، به پخش یکنواخت نور و تأمین روشنایی مناسب برای مطالعه نیز دقت شود.
از طرفی دیگر، نورپردازی و روشنایی مسجد نباید آن قدر شدید یا آن قدر ضعیف باشد که به بینایی افراد آسیب رساند.

صدا و صوت
باید از هر اقدامی که موجب آلودگی صوتی در مساجد می شود پرهیز کرد. گفته می شود که در زمان رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) شخصی برای پیدا کردن گمشده اش در مسجد با صدای بلند از مردم می پرسید . پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) او را از این حرکت نهی کرد و فرمود به او بگویید که خداوند گمشده تو را بر نمی گرداند زیرا مسجد برای غیر این کار ساخته شده است. ( 6 ) همچنین از امام صادق ( علیه السلام ) روایت شده است که امیرالمؤمنین علیه ( علیه السلام ) مردی را که در مسجد نقالی و قصه بافی و افسانه پردازی می کرد، از مسجد بیرون کرد. ( 7 ) در رساله علمیه مراجع تقلید نیز صدای خود را بلند کدن و گمشده ای را طلب کردن مکروه شمرده شده است. ولی بلند کردن صدا برای اذان مانعی ندارد. ( 8 )
در هنگام ساخت مسجد، محل آن باید طوری در نظر گرفته شود که از آلودگی های صوتی و سایر آلودگی محیطی به دور باشد، در مساجدی هم که در حال حاضر ساخته شده اند، باید بلند گوهای آنها به گونه ای باشد که نه فقط برای نمازگزاران، بلکه برای عابران و همسایه های خارج از مسجد صدای ناهنجار ایجاد نشود.

تهویه، گرما و سرمای مسجد
تجمع نمازگزاران به خصوص در ایام و مناسبت های ویژه ممکن است موجب بروز مشکلات جدی تنفسی برای آنان شود. معمولاً در طراحی و ساخت مساجد از تهویه ( جابجایی هوا ) غفلت می شود و در مواقع شلوغی و ازدحام ضرورت آن احساس می شود. اگر هوای سالم و با اکسیژن کافی وجود نداشته باشد، مخصوصاً هنگام ادای نماز، می تواند در افراد دارای بیماری های مزمن ریوی موجب تنگی نفس، گیجی و خواب آلودگی غیر طبیعی شود. بنابراین باید قبل از راه اندازی هر مسجدی، دستگاه تهویه مناسب با فضای آن برای جابجایی هوا در نظر گرفته شود.
با پیشرفت تکنولوژی وسایل گرمازای قدیمی و سنتی ( مثل بخاری های دستی و دودکش دار ) جای خود را به سیستم های حرارت مرکزی، فن کوئل، شوفاژ، ایرکاندیشن و اسپیلیت داده است. استفاده از تکنولوژی های پیشرفته هم راحت تر است و هم عوارض کمتری ( مثل آتش سوزی، خشک کردن هوا و آلوده سازی هوا ) دارد و هم محیط مسجد را به طور یکنواخت گرم می کند. در صورت استفاده از وسایل گرمازای قدیمی توصیه می شودکه برای تامین رطوبت مورد نیاز کتری پرآبی روی آن گذاشته شود. درجه حرارت داخل مسجد نیز باید طوری تنظیم شود که افراد پس از خروج از مسجد بر اثر تغییر ناگهانی دما دچار مشکل نشوند.
سیستم های برودتی و خنک کننده نیز بهتر است مطابق با سیستم های جدید باشد. اما در اکثر جاها از همان سیستم کولرهای آبی استفاده می شود. جهت دریچه های کولر باید به اندازه حدود 2متر از کف ( بالاتر از قد یک فرد ایستاده ) تنظیم شود تا باد کولر مستقیماً به افراد نخورد.
نصب دماسنج در بالا و پایین مسجد به منظور کنترل دمای داخلی آن بسیار مفید است.

بهداشت فردی و کف پوش
کف اکثر مساجد، با قالی و در بعضی جاها با موکت و قالی فرش شده است. پرزهای انواع فرش ها مثل موکت، قالی و قالیچه آلرژی زا هستند و می توانند در افراد حساسیت ایجاد کنند. زیرا تمیز کردن آنها کار ساده ای نیست. به همین دلیل باید به طور مرتب، حداقل پس از هر بار برگزاری مراسم نماز، فرش ها را به خوبی و با جاروبرقی تمیز کرد. فرش های مسجد را باید هر چند وقت یک بار به طور کامل شستشو داد.
شستشوی منظم فرش های مسجد در پیشگیری از انتقال برخی عفونت ها، مخصوصاً تنفسی و پوستی، بسیار مؤثر است.
علاوه بر شستشوی دوره ای فرش ها توصیه می شود که در دوره های زمانی کوتاه تری ( مثلاً ماهانه ) از شامپوی فرش، برای زدودن آلودگی های سطحی فرش ها استفاده شود. نحوه استفاده و دستور العمل شامپو فرش بر روی بسته بندی آنها یا بروشور داخلی آنها بیان شده است.
برای تمیز کردن فرش و موکت مسجد باید حتماً از جاروبرقی استفاده کرد. زیرا استفاده از جارو دستی سنتی مشکلات بهداشتی را در پی دارد. جاروبرقی با عمل مکش قادر است ذرات و گرد و غبار را از لای فرش ها بیرون آورده و جمع کند. در برخی از اماکن عمومی بزرگ مثل مساجد از کیشه های دائمی برای جاروبرقی استفاده می کنند که مستلزم خالی کردن کیسه دائمی است. هر چند استفاده از کیسه دائمی برای جارو برقی در چنین محیط هایی توصیه نمی شود، اما در صورت استفاده از آن، فردی که آن را تخلیه می کند باید حتماً از دستکش و ماسک برای پوشاندن کامل بینی و دهان و حتی عینک برای پوشاندن چشم استفاده کند. ضمن اینکه پس از چند بار باید کیسه دائمی آن شسته یا تعویض شود.
از طرفی دیگر، فرش های مساجد، که محل عبور و مرور افراد با جوراب و پای برهنه است، در هنگام سجده با دهان و بینی نمازگزاران تماس نزدیک دارد. بنابراین باید توجه داشته باشند که از ورود با جوراب های کثیف و بودار یا با پای آلوده و بوی نامطبوع وارد مسجد نشوند تا آلودگی و عفونت احتمالی وحتی کثیف بودن پا و جوراب آنها موجب آزار سایر مسلمانان نشود. هرچند توصیه می شود که نمازگزاران در هنگام نماز سجاده شخصی خود را پهن کنند یا حداقل دستمالی را زیر مهرشان قرار دهند تا از تماس مستقیم دهان و بینی بتوان پیشگیری کرد.

بهداشتی کفشداری و کفش ها
رعایت حرمت مساجد حکم می کند که قبل از ورود به داخل مسجد، کفش خود را درآوریم. زیرا واژه مسجد با طهارت، تقدس و نظافت همراه است و باید از آلوده ساختن آن ممانعت کرد. در روایات اسلامی نیز بر ورود به مسجد با پای برهنه تأکید شده است و ورود با کفش مکروه است. حتی اگر مسجد فرش شده هم نباشد. معمولاً کفش ها، مخصوصاً کف آنها، آلوده به چیزها و اشیای کثیف، غیربهداشتی، خاکی، گلی، خیس، فضولات حیوانی و حتی نجاسات هست. بنابراین نگهداری کفش هایی که حداقل خاکی و کثیف است روش های خاصی را می طلبد تا آلودگی آن به سایر جاها منتقل نشود. معمولاً کفش ها را در مساجد به دو صورت می توان نگهداری کرد:
1- گذاشتن کفشداری و نصب قفسه هایی همانند حرم امامان. در این روش یا خود افراد کفش هایشان را در قفسه می گذارند و بر می دارند یا فرد خاصی مسئول کفشداری است. اگر فرد خاصی مسئول کفشداری است، توصیه می شود که حتماً روپوش مخصوص، دستکش و ماسک داشته باشد تا به هنگام تحویل گرفتن یا تحویل دادن کفش ها، از انتقال آلودگی ها یا ذرات عفونی از طریق دست، لباس و یا تنفس پیشگیری شود.
2- در جلو درب ورودی کیسه های نایلونی یا پارچه ای / برزنتی گذاشته شده تا نمازگزاران کفش هایشان را داخل آنها بگذارند و با خود به داخل مسجد ببرند. چنانچه کیسه ها نایلونی است، اولاً باید مواب بود که کیسه ها پشت و رو نشوند. زیرا پشت و رو شدن آن موجب می شود که آلودگی کفش های قبلی به دست یا لباس مصرف کننده فعلی و به فرش مسجد منتقل شود. ثانیاً این کیسه های نایلونی زود به زود تعویض شوند. در هر صورت اگر این کیسه ها طوری انتخاب شوند که یک بار مصرف باشند تا از انتقال عفونت و آلودگی بر اثر استفاده متوالی پیشگیری شود، بسیار مطلوب است. در صورتی که از کیسه های پارچه ای / برزنتی استفاده می شود باید در فاصله های زمانی کوتاه، حتی با آب خالی، شسته شوند تا بر اثر استفاده متوالی گرد و خاک و آلودگی به رویه داخلی آن و سپس به فرش های مسجد نفوذ نکند و منتقل نشود. در غیر این صورت، همین کیسه ها خود می توانند منشاء حمل آلودگی و انتقال عفونت به دیگران باشند.
هر چند توصیه می شود که بین محل کفشداری و صحن اصلی مسجد راهروی با فاصله 3 – 2 متری پوشیده وجود داشته باشد تا آلودگی های احتمالی کفش ها و جوراب ها کمتر به سالن اصلی مسجد منتقل شود.
کارکنان قسمت کفشداری در هنگام کار باید از روپوش، دستکش و ماسک مخصوص استفاده نمایند.
شستشوی دستها با آب و صابون بعد از استفاده از این کیسه ها به منظور از بین بردن آلودگی های احتمالی توصیه می شود.

بهداشت وضوخانه و سرویس بهداشتی
وضو یکی از مقدمات نماز و سجده کردن که مسجد محل آن است، می باشد. بر همین اساس یکی از قسمت های اجتناب ناپذیر مساجد که در رعایت بهداشت افراد اهمیت فراوانی دارد، وضوخانه و سرویس های بهداشتی آن است.
در طراحی و ساخت مسجد، باید محل مناسبی برای وضوخانه و دستشویی مسجد در نظر گرفته شود. این محل باید از نظر مکانی با درب ورودی مسجد فاصله داشته باشد یا حتی الامکان درب جداگانه ای داشته باشد یا اگر محدودیت فضا وجود دارد، در زیر زمین مسجد جایی برای وضوخانه و دستشویی ها در نظر گرفته شود تا بدین طریق بتوان حتی الامکان از انتقال آلودگی ها به داخل مسجد جلوگیری کرد. در احادیث اسلامی توصیه شده که مستراح ( توالت ) را در جایی که زیاد در معرض دید نباشد و پوشیده است بسازند. در این توصیه به الهام گرفن از نظام آفرینش اشاره شده است. در حدیثی از امام صادق ( علیه السلام ) آمده است: آیا اینکه محل دفع در بدن اسنان در مخفی ترین موضع است، نمی آموزید که مستراح نیز باید در مخفی ترین و پوشیده ترین جایگاه ساخته شود؟ ( 9 )
در نظر گرفتن محلی برای پاشویه به منظور از بین بردن بوی نامطبوع کفش و جوراب نمازگزاران نیز اهمیت خاصی دارد. تعداد دستشویی ها و روشویی ها باید با تعداد نمازگزاران و مراجعین به مسجد متناسب باشد. کف و دیوارهای سرویس بهداشتی مسجد باید قابل شستشو، بدون شکاف و برآمدگی باشد تا بتوان به راحتی آنها را مرتب شستشو و گندزدایی کرد. در اختیار گذاردن صابون مایع به صورت مخزن های شیردار ( نه به صورت صابون قالبی ) ضروری است تا وضو گیرندگان بتوانند میکروب ها و آلودگی ها را از دست و صورت خود بزدایند. لوله کشی و مخزن صابون مایع غیر فلزی باشد. در غیر این صورت، زنگ زدگی فلز مخزن و لوله کشی باعث تغییر رنگ و تغییر کیفیت صابون مایع می شود.
مستقر کردن کارگر دائمی با لباس کار، چکمه ودستکش برای نظافت سرویس های بهداشتی مسجد نیز الزامی است. این فرد باید حداقل روزی یک بار وضوخانه را گندزدایی کند.
نکات دیگری که در وضوخانه ها و دستشویی ها باید رعایت شود در زیر به اختصار بیان می شود:
– دیوارهای داخلی سرویس های بهداشتی و وضوخانه باید تا سقف با کاشی مناسبی پوشانده شود تا بتوان به راحتی آن را تمیز کرد. در کاشی دیوارها نباید هیچ گونه شکستگی، ترک خوردگی و شکاف، کاشی های غیر همجنس و جورواجور وجود داشته باشد. حتی الامکان از کاشی کاری چسبی بر روی کاشی های قبلی خودداری شود زیرا چسب کاشی به مرور زمان خاصیت چسبندگی خود را از دست داده و کاشی شل می شود یا می افتد و به جایگاهی برای تخم گذاری حشرات تبدیل می شود.
– سقف سرویس های بهداشتی نیز باید بدون شکاف و ترک خوردگی باشد و به طور مناسبی رنگ آمیزی شود.
– در و پنجره سرویس های بهداشتی باید از جنس مناسب و مقاوم در برابر آب، آفتاب و زنگ زدگی و خوردگی باشد تا همواره سالم و بدون خوردگی و پوسیدگی بماند. علاوه بر آن، باید در و پنجره ها را با توری سیمی مجهز نمود تا از ورود حشرات جلوگیری شود. همواره باید مواظب بود که شیشه در و پنجره ها سالم و بدون ترک باشد.
– کف وضوخانه و دستشویی ها باید دارای شیب ملایم به سمت وسط یا کناره های آن باشد تا آب در کف دستشویی جمع نشود و به راحتی وارد فاضلاب شود.
– در کف زمین و نزدیک به شیرهای آب، راه خروج آب های اضافی به صورت جوی باریکی در نظر گرفته شود. تا بدین ترتیب آبی که به هنگام وضو گرفتن و شستشو بر زمین می ریزد، بتواند بلافاصله وارد فاضلاب شود. بدیهی است باید روی این مجرای خروجی با صفحه مشبک پوشانده شود.
– وجود آینه در مقابل هر دستشویی برای وارسی وضعیت آراستگی افراد بسیار مؤثر است.
– در وضوخانه و دستشویی ها باید آویزهایی برای گذاشتن لباس، کیف، کت، چادر وسایر وسایل همراه نمازگزاران وجود داشته باشد. بهتر است همه این آویزها در یکجا نباشد. باید در کنار هر دستشویی آویزی تعبیه شود تا نمازگزار با آرامش خاطر بتواند ضمن شستشو و وضو گرفتن، مراقب لوازم شخصی خود باشد.
– نصب هواکش های مناسب برای تهویه هوا در دستشویی ها و وضوخانه ضروری است. این هواکش ها باید از نوعی باشد که در زمان خاموش شدن، مجرای خروجی آن بسته شود تا از ورود مگس و پشه جلوگیری شود. سیستم تهویه باید دارای حداقل آلودگی صوتی باشد.
– در دستشویی ها مخصوصاً قسمت خواهران سکوهای کوچکی ( یا صندلی ) برای نشستن گذاشته شود تا بتوانند به راحتی جوراب و لباس خود را برای وضو درآورده یا بپوشند.
– شیرهای دستشویی و توالت ها باید روزانه با محلول گندزدا، گندزدایی شوند.
– استفاده از شیرهای آب دارای چشم الکترونیکی یا دارای پدال در سرویس های بهداشتی و وضوخانه، تماس دست با آنها را به حدقل می رساند.
– برای خشک کردن دست ها از خشک کن های برقی یا دستمال کاغذی استفاده شود.
– گذاشتن ظرف زباله پدالی ( درب دار ) به همراه کیسه زباله در گوشه ای از وضوخانه الزامی است.
– برای معلولین و جانبازان علاوه بر راه اختصاص، توالت مخصوص نیز تعبیه شود.
با وجود چنین امکاناتی به نمازگزاران توصیه می شود که:
حتی المقدور کارهای آماده سازی برای اقامه نماز ( وضو ) یا استفاده از توالت را در منزل یا محل کار انجام دهند. بدیهی است که سرویس های بهداشتی مسجد عمومی و همگانی است، هر قدر که این سرویس ها تمیز و بهداشتی باشند، باز از دستشویی منزل شخصی افراد تمیزتر و بهداشتی تر نیستند. هر چند در بعضی از اماکن عمومی ممکن است از دستشویی منزل شخصی بعضی افراد لوکس تر باشد، اما لوکس بودن دلیل بر بهداشتی بودن نیست.
در شرایط کنونی که ازدحام جمعیت احتمال انتقال بیماری و عوامل آلوده کننده را افزایش می دهد، وضو گرفتن در داخل مساجد فقط با آب جاری ( لوله کشی ) توصیه می شود و از وضو گرفتن و شستن دست و صورت در آب حوض مساجد اکیداً خودداری شود. زیرا شیوع بالقوه بیماری ها را در پی دارد.
سرویس های بهداشتی مساجد نیز باید تا زیر سقف کاشی ، مجهز به سیفون، فلاش تانک و هواکش باشد. نوشته ای در مقابل استفاده کنندگان نصب شده باشد تا آنها را تشویق به استفاده از فلاش تانک نماید. استفاده کنندگان از سرویس های بهداشتی حتی المقدور سعی کنند تا با ریختن آب به مقدار کافی، به نظافت سرویس های بهداشتی کمک کنند.
استفاده از سیفون ( فلاش تانک ) هرگز مصداق اسراف نمی باشد.

حیاط مسجد
صحن حیاط مساجد باید با مصالح ساختمانی مقاوم، ساده، زیبا و قابل شستشو ( موزاییک، سنگ مرمر غیر صیقلی و غیر لغزنده، سنگ طبیعی، سنگ مصنوعی و مانند آن ) فرش شود تا تمیز کردن و گندزدایی آن آسان باشد.
سنگفرش کردن صحن حیاط باید صاف، کم درز و شیب دار به سمت فلاضلابرو باشد تا پس از شستشو آب در جاهای ناهموار و درزدار نماند.
ترجیحاً پس از اجرای هر مراسم باید صحن حیاط را با محلول های گندزدا و بهداشتی و از فاصله نزدیک گندزدایی کرد تا اثرات آن تا مدتها بعد از خشک شدن بر روی سنگ فرش ها باقی بماند. از جمله مواد گندزدا می تون از پودر پرکلرین ( هیپوکلریت کسیم ( 10 ) )، هالامید یا سایر مواد گندزدا که دارای مجوز از وزارت بهداشت هستند، مثل سارفوسپت، و … استفاده کرد. میزان ترکیب پرکلرین 5 گرم در 10 لیتر آب، هالامید 15 گرم در 10 لیتر آب می باشد.
به تناسب بزرگی حیاط مسجد، باید ظروف زباله ( درب دار ) به همراه کیسه زباله در محل های مناسب و در دید نمازگزاران قرار داده شود تا بتوانند زباله ها را به سهولت داخل ظرف زباله درب دار بیندازند.
همواره به خاطر داشته باشید که استفاده از مواد گندزدا، نخستین خط دفاعی در برابر انتقال عوامل آلودگی و بیماری ها است ولی پاکسازی مطلوب و مؤثر محیط برای مبارزه با این عوامل بسیار مهم و حیاتی است.

دفع بهداشتی زباله ها
پخش زباله در فضای آزاد و صحن مساجد موجب جمع شدن حشرات ( مگس، پشه و سوسک ) و جوندگانی مانند موش و راسو می شود که خود موجب انتقال و پخش بیماری می شوند. بنابراین برای جلوگیری از پخش زباله در مساجد، باید به تعداد کافی زباله دان درب دار پلاستیکی یا فلزی ضد زنگ وجود داشته باشد. تا افراد بتوانند در اولین فرصت زباله خود را به درون این زباله دان ها بیندازند. زباله دان ها باید قابل شستشو بوده و درب آن بدون دخالت دست ( یعنی با پدال پا ) باز شوند. زباله دان های مساجد باید روزانه و مرتب تخلیه شوند و به فردا نمانند.
توجه به این نکته ضروری است که در داخل کلیه سطل های زباله باید کیسه های نایلونی سالم و بدون سوراخ گذاشته شود. به طوری که رطوبت زباله به درون سطل زباله نشت نکند. بدین ترتیب تخلیه زباله، فقط با بیرون آوردن کیسه های نایلونی از داخل سطل زباله انجام می شود. در این صورت خود سطل زباله نیازی به شستشوی مجدد ندارد. فقط هر گاه رطوبت زباله به درون سطل نشت کند، باید خود سطل زباله شستشو شود.
درب کیسه های نایلوهای به هنگام قرار دادن در بیرون مسجد نیز باید با گره محکم بسته شوند.
هر گاه رطوبت زباله به درون سطل نشت کند، باید خود سطل زباله شسته و گندزدایی شود.

بهداشت دستگیره ها و نرده ها
برخی افراد بر این باورند که درهای مسجد متبرک هستند و به هنگام ورود به مسجد عادت دارند خود را و مخصوصاً دستان خود را به درب های مسجد و دستگیره های آن بمالند و سپس دست خود را به صورت و چشمان خود بکشند. به دلیل چنین باور و عادتی، متولیان مسجد باید برنامه شستشوی روزانه درب ها و دستگیره های مسجد با مواد گندزدا را برای جلوگیری از انتقال عوامل آلودگی در برنامه خود بگنجانند.

نصب توری
حشراتی مانند پشه، سوسک و مگس و جوندگانی مانند موش حامل بیشترین عفونت ها و آلودگی ها هستند که با راه رفتن یا نشستن بر جاهای مختلف عفونت را منتقل می کنند. دور کردن این گونه حشرات و جوندگان از محل سکونت و زندگی انسان ها یک وظیفه علمی و عقلی است. ابتدایی ترین راه دور کردن آنها نصب توری بر روی کلیه درب ها و پنجره ها است. ضمن اینکه درب ها و پنجره ها باید بدون درز و شکستگی باشند. نصب توری و درپوش بر روی چاهک ها و مسیرهای خروجی فاضلاب ها ( مانند کف حمام، وان و دستشویی آشپزخانه ) نیز الزامی است. زیرا محل رفت و آمد بسیاری از سوسک ها می باشد.
علاوه بر نصب توری بر پنجره ها و دربهای ورودی، سمپاشی های مورد نیاز و برنامه ریزی شده برای از بین بردن حشرات نقش بسیار زیادی دارد.

پی‌نوشت‌ها:

1.قال الصادق ( ع ): اِنَّ الله یُحِبُّ الجَمالَ وَ التَّجمیلَ وَ یَکرَهُ البُؤسَ وَ التَّباؤسَ فَاِنَّ الله عَزَّوَ جَلَّ اِذا اَنَعمَ عَلی عَبدٍ نِعمَهً اَحَبَّ اَن یَری عَلَیهِ اَثَرَها. قیلَ: وَ کَیفَ ذلِکَ؟ قالَ: یُنَظِّفُ ثَوبَهُ وَ یُطَیَّبُ ریحَهُ وَ یُجَصَّصُ دارَهُ و یَکنِسُ أفنیَتَهُ حَتّی اِنَّ السِّراجُ قَبلَ مَغیبِ الشَّمسِ یَنفِی الفَقرَ وَ یَزیدُ فِی الرِّزقِ؛ بحار الانوار، ج 76، ص 149. )
2.قال الرضا ( ع ): جَصِّصِ الدّارَ وَاکسَحِ الأفنِیَهَ وَ نَظِّفها وَ اَسرِجِ السِّراجَ قَبلَ مَغیبِ الشَّمسِ کُلُّ ذلِکَ یَنفِی الفَقرَ وَ یَزیدُ فِی الرِّزقِ. بحار الانوار، ج 79، ص 303.
3.قال علی ( ع): تَرکُ نَسجِ العَنکَبُوتِ فِی البَیتِ یُورِثُ الفَقرَ و تَرکُ القُمامَهِ فِی البَیتِ یُورِثُ الفَقرَ وَ کَسحُ الفِناءِ یَزیدُ فِی الرِّزقِ. ( بحار الانوار، ج 76، ص 176 ).
4.قال رسول الله ( ص): لا تُؤوُا التُّرابَ خَلفَ البابِ: فإنَّهُ مَأوَی الشَّیطانِ. بحارالانوار، ج 76، ص 175.
5.مطالب این قسمت و قسمت بعد برگرفته از دستورالعمل ایمن سازی مساجد که توسط امور رسیدگی به مساجد با همکاری وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان آتش نشانی، مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی و شهرداری تهران تهیه شده است می باشد.
6.سمع النبی ( ص ): رَجُلاً یُنشِدُ ضالّه فی المَسجِدِ فَقالَ قُولُوا لَهُ لا رادَّ اللهُ عَلَیکَ فَإِنَّها لِغَیرِ هذا بُنِیَت. وسائل الشیعه، ج 3، ص 508.
7.عن ابی عبدالله ( ص ) قال: اِنَّ اَمِیرَالمُؤمِنینَ ( ع ) رَأی قاصّاً فِی المَسجِدِ فَضَرَبَه بالدُّرَّه وَ طَرَدَهُ. وسائل الشیعه، ج 3، ص 515.
8.رساله توضیح المسایل آیت العظمی امام خمینی، چاپ 1386، موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، ص 145، مساله 914.
9.قال الصادق ( ع ): اَلیسَ مِن خَلقِ التًقدیرِ فِی بِناءِ الدَّارِ أن یَکُونَ الخَلَاءُ فِی أَستَرِ مَوضعٍ مِنهَا. فَهَکَذا جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ اَلمَنفَذَ المُهَیَّأ لِلخَلَاءِ مِنش الإنسَانِ فِی أستَرِ مَوضِعٍ مِنهُ . بحار الانوار، ج 85.
10.این ماده به صورت پودر، گرانول یا قرص در بازار وجود دارد .
منبع مقاله :
واحد پژوهش انتشارات اندیشمند، (1390 )، بهداشت مساجد، تهران: اندیشمند، چاپ اول