نویسندگان:
دکتر نهله غروی نایینی*
ابوالفضل چتری بیدگلی**

2. اسرار، کیفیت و نکات مربوط به ولادت
در مورد تاریخ تولد حضرت فاطمه (ع) اندکی اختلاف وجود دارد. اما از نظر دوست داران و پیروان حقیقی آن حضرت، تمسک به نقل ائمه اطهار (ع)، صحیح ترین و قطعی ترین تاریخ، پنج سال بعد از بعثت در بیستم جمادی الآخر است. در مورد سال های ازدواج و شهادت ایشان چندان مورد اختلاف وجود ندارد؛ یعنی ازدواج در سال اول یا دوم هجرت و شهادت در تاریخ یازدهم هجرت، اما در اینکه حضرت در این وقایع چه سنی داشته اند، مورد اختلاف است و آن به تعیین زمان ولادت ایشان بستگی دارد.
آنچه که مسلم است، ولادت آن حضرت بنابر روایات بعد از بعثت اتفاق افتاده است «ان فاطمه (ع) ولدت بعد ما اظهر الله نبوه ابیها (ع) بخمس سنین و قریش تبنی البیت و روی انها ولدت فی جمادی الاخره یوم العشرین منه سنه خمس و اربعین من مولد النبی(ص )»(مجلسی،1404ق،ج16،ص78)، همانا فاطمه (ع) بعد از اینکه خداوند نبوت پدرش را آشکار کرد، متولد شد. حضرت فاطمه در سال پنجم در حالی که قریش خانه کعبه را بنا می کرد یا تعمیر می کرد، در روز 20 جمادی الآخر در سن 45 سالگی پیامبر (ص) متولد شد.
همچنین آمده است: «روی ان فاطمه(ع) ولدت بمکه بعد المبعث بخمس سنین و بعد الاسری [الاسراء] بثلات سنین فی العشرین من جمادی الآخره» (ابن شهر آشوب،1379ق، ج3،ص348)؛ روایت شده که حضرت فاطمه (ع) در مکه، پنج سال بعد از بعثت- سه سال بعد از معراج- در روز بیستم جمادی الآخر متولد شده است.
به نظر قوی، این بازسازی کعبه برای بار دوم بوده است.
تاریخ ولادت حضرت فاطمه (ع) مسئله بسیار مهمی است؛ چرا که ثبت دقیق این وقایع، مستندات تاریخی را قوی تر می کند و مسئله ازدواج و بخصوص شهادت آن حضرت را نیز دقیق تر و آشکارتر می سازد، و شاید همین اختلاف در ولادت ایشان همانند مخفی بودن قبرش از اسرار الهی باشد. البته ما در این نوشتار در پی اثبات زمان و سال تولد ایشان نمی باشیم. درباره حوادث و رویدادها و نکات زمان تولد ایشان می توان به نکات زیر اشاره نمود:

1 -2. تکلم حضرت فاطمه (ع) با مادرش خویش در زمان بارداری
هنگامی که حضرت خدیجه، با پیامبر (ص) که فردی یتیم و فقیر بود، ازدواج نمود، زنان مکه از او دوری می گزیدند، به او وارد نمی شوند و سلام نمی کردند. از این رو، حضرت خدیجه احساس تنهایی می نمود. «فلما حملت بفاطمه (ع) صارت تحدثها فی بطنها و تصبرها و کانت خدیجه تکتم ذلک عن رسول الله (ص) فدخل یوما و سمع خدیجه تحدث فاطمه فقال لها یا خدیجه من یحدنک قالت الجنین الذی فی بطنی یحدثنی و یؤنسنی». (حلی،1408ق،ص22/مجلسی،1404ق،ج16،ص80)؛ زمانی که به فاطمه باردار شد، حضرت فاطمه(ع) در بطن حضرت خدیجه با او حرف می زدند و او را به صبر و شکیبایی دعوت می نمودند. حضرت خدیجه حرف زدن فاطمه (ع) با خود را از پیامبر (ص) مخفی می کرد تا اینکه روزی رسول خدا شنید که حضرت با فاطمه صحبت می کنند. فرمودند: با چه کسی سخن می گویی؟ عرض کرد: جنینی که در شکم من است، پیوسته با من حرف می زند و موجب آرامش من می شود. حضرت فاطمه (ع) علاوه بر لقب «ام ابیها»، مادر خود را نیز در حالت جنینی، به صبر و شکیبایی دعوت می نمود.

2-2. بشارت به دختر بودن جنین و ادامه نسل با برکت پیامبر (ص) توسط آن جنین
پیامبر (ص) به حضرت خدیجه فرمود: «هذا جبرئیل یبشرنی أنها انثی و انها النسمه الطاهره المیمونه و ان الله تبارک و تعالی سیجعل نسلی منها و سیجعل من نسلها ائمه فی الامه یجعلهم خلفاءه فی ارضه بعد انقضاء وحیه»(مجلسی،1404، ج16، ص80)؛ جبرئیل به من خبر داد که آن جنین دختر است و نسلی پاک و مطهر دارد و خداوند متعال نسل مرا از ذریه او قرار خواهد داد و از نسل او امامانی خواهند آمد که پس از من و بعد از اتمام وحی، خلیفه های الهی بر روی زمین خواهند بود.
نکته مهم این است که معمولا نسل هر فردی از طریق فرزند ذکور وی ادامه می یابد و اصطلاحاً به کسی که فرزند پسر ندارد «ابتر» می گویند، ولی از رازهای دیگر وجود مقدسه زهرا(ع) این است که در آن جامعه جاهلی و دیدگاهی که نسبت به دختر داشتند، نسل برترین انسان جهان هستی از طریق او ادامه می یابد و خلیفه های الهی از دامن او رشد یافته و زمینه ساز سعادت انسانی می کردند.

3 -2 . حضور چهار زن برتر جهان هنگام تولد
هنگامی که زمان فارغ شدن و وضع حمل زنی می رسد، معمولا زن ها برای کمک به او می شتابند؛ ولی هنگامی که حضرت خدیجه (ع) به زنان قریش و بنی هاشم پیغام کمک فرستاد، آنها با کینه ای که از ازدواج خدیجه با پیامبر (ص) به دل داشتند، از کمک به او سر باز زدند و به یاری او نیامدند. در این هنگام، خدایی که تمام مقدمات و برنامه ریزی خود را برای تولد این بانو، آماده و مهیا ساخته بود. رسولان خود را برای یاری فرستاد: «دخل علیها اربع نسوه طوال کانهن من نساء بنی هاشم ففزعت منهن فقالت لها إحداهن لا تحزنی یا خدیجه فإنا رسل ربک إلیک و نحن أخواتک انا ساره و هذه آسیه بنت مزاحم و هی رفیقتک فی الجنه و هذه مریم بنت عمران و هذه صفراء [صفوراء]بنت شعیب»(شیخ صدوق،1404ق،ص475/طبری،1383ق،ص8/راوندی،1409ق،ج2،ص524/مجلسی،1404ق،ج16،ص80)؛ چهار زن بلند قامت و نورانی بر او وارد شدند که بیشتر، زنان بنی هاشم بودند. حضرت خدیجه چون آنها را دید ترسید. یکی از آنان گفت: ای خدیجه! ناراحت مباش؛ چرا که ما را پروردگارت به سوی تو فرستاده است. ما خواهران تو هستیم؛ من ساره هستم و ایشان آسیه دختر مزاحم، رفیق تو در بهشت، این مریم دختر عمران و ایشان صفورا دختر شعیب است.
چهار زن برتر جهان، همراه حضرت خدیجه (ع) از برای چه امری مأمور شده بودند و کمر به خدمت چه وجودی بسته بودند؟

4- 2. نورانی شدن خانه های مکه و سرتاسر غرب و شرق زمین
«فلما سقطت إلی الارض اشرق منها النور حتی دخل بیوتات مکه و لم یبق فی شرق الارض و لا غربها موضع إلا اشرق فیه ذلک النور»(مجلسی، 1404ق،ج16،ص80)؛ پس هنگامی که حضرت فاطمه (ع ) پا به عرصه زمین نهاد. نوری عظیم از ایشان بلند شد، تا اینکه به تمام خانه های مکه این نور داخل شد و در شرق و غرب زمین جایی از این نور خالی نماند. این همان «مثل نوره کمشکاه»(نور:35) و «نور الله» (توبه:32) است.
شکوفه ها، شگفت زده از طراوات نوزادی شدند که عطر خدا را به همراه داشت و ستارگان، خیره در سیمای طفلی شدند که نور آفریدگار در آن باز تابیده بود و خدیجه شادمان از ولادت دختری که بوی عصمت می داد و طعم بهشت داشت.

5- 2. خوراندن آب کوثر به حضرت فاطمه (ع) شست و شو با آن و لباس های بهشتی
پس از آنکه حضرت متولد شد، زنی که در مقابل حضرت خدیجه بود. آن نوزاد را گرفت، اندکی از آب کوثر که قبلا توسط حورالعین آماده گشته بود به او خورانید و در آب کوثر او را شست و شو داد و با دو پارچه سفید رنگ که از شیر سفیدتر و از مشک و عنبر خوش بوتر بودند، یکی را بر بدن نوزاد و دیگری را بر سر او بست.(همان)
این نوزاد همان کوثر، حقیقت خیر فراوان است که خداوند وعده اش را به پیامبر داده بود که: ما به کوثر عطا می کنیم.

6 -2. شهادت بر توحید، نبوت و امامت، اولین و آخرین رسالت حضرت فاطمه (ع)
نوزاد در بدو تولد خود لب به سخن گشود: «فنطقت فاطمه (ع) بشهاده ان لا اله الا الله و ان ابی رسول الله (ص ) سید النبیاء و ان بعلی سید الاوصیاء و ان ولدی سید الاسباط ثم سلمت علیهن و سمت کل واحده منهن باسمها»(همان)؛ خدایی جز الله نیست، پدرم رسول خداست و سرور تمام انبیا. همسرم علی مرتضی (ع)، سرور تمام اوصیا و فرزندانم حسن و حسین (ع) سرور تمام بنی آدم. سپس نام تک تک فرزندان [معصومش] را برد و بر آنها سلام کرد.
اینکه دیگران چه می اندیشیدند مهم نیست؛ ما را همین حدیث بس است برای صراط مستقیم. آنهایی که این حدیث را باور ندارند، به سراغ آیات قرآن بروند؛ آن هنگام که حضرت مریم(ع) فرزند خود را به روی دست به میان آماج تیر تهمت ها و ناسزاها آورد، حضرت عیسی لب به سخن گشود و فرمود: «انی عبدالله آتانی الکتاب و جعلنی نبیا»(مریم:30)؛ من بنده خدایم، به من کتاب داده است و مرا پیامبر قرار داده است. حال چگونه این نوزاد سخن نگوید که خود دختر اشرف انبیا و همسر و مادر یازده انسان برتر از عیسی (ع) است؟

7 -2. بشارت اهل بهشت برای تولد حضرت فاطمه (ع)
در بخشی از حدیث آمده است که حضرت فاطمه به حورالعین بهشتی لبخند زد: «ضحکن إلیها و تباشرت الحور العین و بشر اهل الجنه بعضهم بعضا بولاده فاطمه(ع)»(مجلسی،1404ق،ج16،ص81)؛ حورالعین و اهل بهشت یکدیگر را برای تولد حضرت فاطمه (ع) بشارت گفتند. اینچنین است که خداوند و بهشت به وجود او افتخار می کند. «و إفتخر جبرئیل بکونه منهم»(همان،ج43،ص107)؛ جبرئیل از اینکه از آنها (خاندان پیامبر)باشد، افتخار می کند.

8- 2. رشد معجزه سان حضرت فاطمه (ع)
«کانت (ع) تنمی فی کل یوم کما ینمی الصبی فی شهر و فی شهر کما ینمی الصبی فی سنه»(همان،ج16،ص81)؛ حضرت فاطمه (ع) در هر روز به اندازه ای رشد می کردند که بچه های دیگر در ماه به آن اندازه رشد می کنند و هر ماه تا به حدی که بچه های دیگر در یک سال.

9- 2. اذان و اقامه گفتن پیامبر (ص) در گوش فاطمه (ع)
از حضرت علی (ع) روایت شده: هنگامی که فاطمه (ع) متولد شد، پیامبر وارد شد و در گوش راست حضرت فاطمه (ع) اذان و در گوش چپ او اقامه گفت، و پیامبر (ص) با هر کس مانند این انجام داد از شیطان در امان ماند.(همان،ج43،ص255)
و این تازه آغازی بود برای رازهای پیچیده حضرت فاطمه (ع) و ما فقط می توانیم بگوییم: «اللهم صل علی فاطمه و أبیها و امها و بعلها و بنیها و السر المستودع فیها بعدد ما احاط به علمک.» و از او بخواهیم: یا فاطمه إشفعی لنا فی الجنه.
لا تقس فضلهم للأنبیاء أجل فإن سلما نهم بعد تصغیر سلیمان(مستنبط،1387،ج1،ص82): فضل و برتری آنها را با انبیا قیاس نکن؛ همانا سلمان آنها را اگر (با لفظ) کوچک کنی، سلیمان می شود.

نتیجه
حضرت زهرا (ع) انسان کاملی است که پدر، مادر و همسرش انسان های کامل و برگزیده الهی بودند. سر الهی در او به ودیعه نهاده شد و تشکیل نطفه وجود و دوران جنینی ویژه داشت و برای میلادش زنان خاص حضور داشتند و نسل رسول خدا (ص) از آن حضرت است. ثمره درخت طوبی در شکل گیری وجود مبارکش نقش داشت و بنابراین، او خود برگزیده حق تعالی بود. اگر خداوند درباره حضرت مریم (ع) می فرماید: «ان الله اصطفاک و طهرک»، درباره حضرت زهرا (ع) نیز چنین است.

پی‌نوشت‌ها:

1-ترجمه: خداوند جلیل در سایه طوبی برای جبرئیل منبری از زبرجد قرار داد. فرشتگان و پروردگار شاهد آن بودند و پروردگار و فرشتگان به عنوان شاهدان برای آن ازدواج کافی هستند. درخت طوبی مرواریدها و زمردهای پراکنده خود را پی در پی نثار آنها کرد. و ازدواج فاطمه (ع )در بلندای شرافت و در نجد (سرزمین عربستان) مانندی ندارد.
* دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
** کارشناس ارشد دانشگاه تربیت مدرس
منابع:
فصلنامه علمی- ترویجی مباحث بانوان شیعه شماره-24
قرآن کریم
1.آملی، سید حیدر؛ تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم؛ تحقیق سید محسن موسوی تبریزی؛ ج3، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1422ق.
2.ابن شهر آشوب؛ المناقب؛ قم: مؤسسه العلامه للنشر،1379ق.
3.اربلی، علی بن عیسی؛ کشف الغمه فی معرفه الأئمه (ع)؛ تبریز: مکتبه بنی هاشم،1381ق.
4.استرآبادی، سید شرف الدین؛ تأویل الآیات الظاهره فی فضائل العتره الطاهره؛ قم: مؤسسه النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین فی الحوره العلمیه، 1409ق.
5.بحرانی، سید هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ تهران بنیاد بعثت، 1416ق.
6.جزائری، سید نعمت الله؛ قصص الأنبیاء و المرسلین؛ قم:مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.
7.حر عاملی؛ وسائل الشیعه؛ قم:مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
8.حقی بروسوی، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت:دار الفکر.[بی تا].
9.حلی، علی بن یوسف بن مطهر؛ العدد القویه لدفع المخاوف الیومیه؛قم:مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی،1408ق.
10.حمیری، اسماعیل بن محمد؛ دیوان السید الحمیری؛ بیروت: مؤسسه اعلمی،1420ق.
11.خلیل، جر: لاروس؛ چ8، تهران: امیر کبیر،1376ش.
12.راوندی، قطب الدین؛ الخرائج و الجرائج؛ قم: مؤسسه الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1409ق.
13.شاذان بن جبرئیل؛ الفضائل؛ چ2، قم:دارالرضی للنشر، 1363ش.
14.شریف کاشانی، حبیب الله؛ تفسیر ست سور؛ تهران: شمس الضحی، 1383ش.
15.شعرانی، عبدالوهاب؛ الیواقیت و الجواهر؛ مصر: [بی تا]،1305ق.
16.شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه؛ أمالی؛ چ4، بیروت: المکتبه الإسلامیه،1404ق.
17.ــــ عیون أخبار الرضا (ع)؛ [بی جا]، دارالعالم للنشر (جهان)، 1378ق.
18.ـــ کمال الدین و تمام النعمه؛ چ2، قم: دارالکتب الاسلامیه،1395ق.
19.ــــ معانی الأخبار؛ قم: مؤسسه النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین فی الحوره العلمیه، 1403ق.
20.ـــــ من لا یحضر الفقیه؛ چ3: قم مؤسسه النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه،1413ق.
21.شیخ مفید، العکبری البغدادی، ابو عبدالله محمد بن محمد بن نعمان؛ الإختصاص؛ قم: المؤتمر العالمی لأفیه الشیخ المفید، 1413ق.
22.طبرسی، احمد بن علی ابی طالب؛ الحتجاج؛ مشهد: المرتضی، 1403ق.
23.طبرسی، فضل بن حسن (امین الاسلام)؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
24.ـــــ إعلان الوری بأعلام الهدی؛ چ3، قم: دارالکتب الاسلامیه، [بی تا] 25.طبری، محمد عماد الدین؛ بشاره المصطفی لشیعه المرتضی؛ چ2، نجف: المکتبه الحیدریه،1383.
26.طبری، محمد بن جریر؛ دلائل الامامه؛ [بی جا]، دار الذخائر للمصبوعات، 1383ق.
27.طوسی، ابوجعفر؛ أمالی؛ قم: دارالثقافه، 1414ق.
28.عاملی کفعمی، إبراهیم بن علی؛ مصباح الکفعمی؛ چ2، قم: دار الرضی (الزاهدی)، 1405ق.
29.عیاشی، محمد بن مسعود؛ کتاب التفسیر؛ تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی؛ تهران: چاپخانه علمیه، 1380ق.
30.فرات کوفی، فرات بن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی؛ تهران: مؤسسه الطبع و النشر فی وزاره الإرشاد الإسلامی، 1410ق.
31.قمی، ابن شاذان، مئه منقبه؛ قم: مدرسه الإمام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1407ق.
32.قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر قمی؛ چ4، قم: دارالکتاب، 1367ش.
33.کلینی، ابوجعفر؛ الکافی؛ ط. الرابعه، طهران: دار الکتب الإسلامیه، 1365ش.
34.مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار؛ چ4، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1404ق.
35.محدث نوری؛ مستدرک الوسائل؛ قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1408ق.
36.محمد بن حبان بن احمد ابو حاتم؛ صحیح ابن حبان؛ ط.الثانیه، بیروت: مؤسسه الرساله، 1414ق.
37.مستنبط، سید احمد؛ القطره؛ ترجمه محمد ظریف؛ چ9، قم ،الماس، 1387.
38.مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی الکلمات القرآن الکریم؛ تهران: نشریه ترجمه، 1360ش.
39.موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی؛ مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن؛ ط. الثانیه، بیروت: مؤسسه اهل بیت (ع)، 1409ق.
40.نمازی، شیخ علی؛ مستدرک سفینه البحار؛ تحقیق شیخ حسن نمازی؛ قم: جامعه مدرسین، 1419ق.
منبع:فصلنامه علمی- ترویجی مباحث بانوان شیعه شماره-24