نویسنده:زهرا دلپذیر
منبع:روزنامه قدس
در نظام خلقت، انسانها به دلیل آفرینش خاص و تأثیرپذیری از محیط اطراف زندگی خود، در تمام مراحل زندگی نیازمند الگوهای رفتاری هستند. در واقع الگوپذیری و نیاز به الگوهای عملی در زندگی از امتیازهای انسان نسبت به سایر مخلوقات است و تصویری که انسان در ذهن خویش از زندگی و اندیشه برتر به دست می آورد، او را به پیروی از نوعی زندگی و تفکرخاص دعوت می کند، بنابراین وقتی الگوهای مناسب و پسندیده ای در جامعه وجود داشته باشد، آثار مثبتی در روند تکامل انسانها پدیدار خواهد شد.
از این نظر شخصیت والا و ابعاد وجودی حضرت زهرا(س) می تواند الگویی کامل و جامع برای همه انسانها به ویژه زنان جامعه امروز باشد.اما به راستی راز جاودانگی و علل ماندگاری حضرت فاطمه(س) در تاریخ چیست و چه عواملی سبب شدند که دختر با فضیلت پیامبر(ص) نام خویش را در ردیف ماندگاران تاریخ بشریت به ثبت برساند؟
همزمان با سالروز شهادت حضرت زهرا(س) برای بررسی ابعاد شخصیتی ایشان با کارشناسان مختلف گفتگویی انجام داده ایم که در پی می آید:

* درایت و اهتمام جدی نسبت به دین
زندگی کوتاه بانوی بزرگ اسلام، حضرت زهرا(س) با آنکه در جوانی به خزان گرایید، مملو از آموزه ها و درسهای انسان ساز است؛ درس اخلاق، درس ایمان و تقوا، درس مبارزه با ظلم، درس دینداری و دین خواهی و درس حرکت آفرینی.
دکتر محمدحسن کوثری، استاد دانشگاه با اشاره به اینکه سراسر زندگی حضرت زهرا(س) می تواند بهترین الگو و سرمشق برای مسلمانان باشد، اظهار می دارد: یکی از این آموزه ها که آن حضرت در سراسر زندگی پربرکتش آن را فریاد می کرد، اهتمام و جدیت نسبت به دین بوده است.
وی می افزاید: این بانوی بزرگوار در نحوه برخورد خود با مسایل، نوعی الگو را در جهت اهمیت دادن به فهم دین و فرهنگسازی در این زمینه ارایه می دهد، به عنوان مثال، ایشان بنا به فرمایش امام صادق(ع) با آنکه پس از درگذشت رسول خدا(ص) دائماً اشکبار و اندوهگین بودند، اما به همه این اندوهها جهت الهی دادند و همه را برای تقویت دین خدا و تحکیم موقعیت وحی و جانشین پیامبر(ص) هزینه کرده و در کمال ماتم زدگی، مصائب خود را زمینه نهیب زدن به مردمانی قرار دادند که غفلت و مصلحت اندیشی دنیایی آنها را در خطر بازگشت به جاهلیت قرار داده بود. این گونه بود که حضرت زهرا(س) به عنوان بزرگترین حامی امیرالمؤمنین(ع) ظاهر شده و از حقانیت ایشان دفاع نمودند.
این استاد دانشگاه ادامه می دهد: حضرت فاطمه زهرا(س) در شرایطی که جو سنگین حاکم بر مدینه نفس ها را در سینه ها حبس می کرد، پا به مسجد نبوی گذاشتند، به طوری که عظمت و هیبت ایشان ستونهای مسجد را لرزاند و فریاد زدند: ای بندگان خدا، شما پرچمداران امر و نهی و حاملان دین و وحی او هستید، شما امانتداران خدا بر خویشتن و مأمور رساندن احکام دین او به ملل دیگر می باشید… کجا می روید در حالی که کتاب خدا پیش روی شماست، کتابی که مطالب و امورش آشکار، احکامش درخشان، نشانه هایش، روشن، نواهیش آشکار و اوامرش واضح و شما آن را پشت سر خود انداخته اید؟
دکتر کوثری خاطرنشان می کند: همه هستی و سراسر عمر حضرت زهرا(س) مملو از توجه به دین خدا بود که این اهتمام چه در دوران زندگانی پیامبر(ص) و چه پس از ایشان تا لحظه شهادت ادامه داشت.
دکتر ستار عودی، مسؤول گروه تاریخ تشیع دانشگاه امام صادق(ع) و عضو هیأت علمی و پژوهشی بنیاد دایرهالمعارف اسلام نیز در همین زمینه می گوید: حضرت زهرا(س) پس از ماجرای سقیفه با درایت خاصی وارد عمل شدند، به طوری که آن بزرگوار به خانه های تک تک مهاجران و انصار که در واقعه غدیر حضور داشتند، مراجعه کرده و ولایت امام علی(ع) را به آنها یادآوری نمودند و با این اقدام، وظیفه خود را به عنوان یک فرد آگاه و دیندار نسبت به جامعه به جا آوردند، در واقع آن حضرت از اصلی که خدا و پیامرش به آن اصرار کرده اند (ولایت) دفاع نمودند و نوع برخورد ایشان کاملاً منطقی و هوشمندانه بود، البته نباید تصور کرد که حضرت زهرا(س) این اقدام را صرفاً به دلیل اینکه امیرالمؤمنین(ع) همسر ایشان بودند انجام دادند، بلکه چه بسا اگر رسول خدا(ص) فرد دیگری را به عنوان جانشین خویش تعیین می نمودند، ایشان نقش سازنده خود را در جامعه ایفا می کردند.
دکتر صادق آیینه وند، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران نیز با بیان اینکه شخصیت و سیره حضرت زهرا(س) می تواند در تمام ابعاد سیاسی، فکری و اخلاقی برای ما الگو و سرمشق باشد اظهار می دارد: یکی از ابعاد مهم سیره حضرت زهرا(س) سیره سیاسی ایشان است که البته بهتر است آن را سیره سیاسی، اخلاقی بنامیم. به عبارت دیگر، آن بزرگوار، در اعتراض نسبت به نوع نگاه و انتخاب جامعه (در مسأله خلافت) به مردم گوشزد کردند که اگر شکاف و انحرافی که در جامعه به وجود آمده جبران نشود، عواقبش دامنگیر اسلام و مسلمانان خواهد شد.
وی می افزاید: به عبارت دیگر حضرت زهرا(س) معتقد بودند که اگر جامعه ای این مسؤولیت را از روی دوش خود بردارد، فقط مرتکب خطای سیاسی و اجتماعی شده، بلکه به خاطر انجام این حرکت نامعقول نسلهای بعدی نیز گرفتار خواهند شد، در واقع آن بزرگوار به امت اسلامی آموختند که سلامت جامعه باید برایشان بیش از مسایل شخصی اهمیت داشته باشد.
دکتر آیینه وند ادامه می دهد: اگر حضرت زهرا(س) چنین بحثی را مطرح نمی کردند، دیگران به هیچ وجه جرأت و جسارت پرداختن به این قضیه را پس از رسول خدا(ص) نداشتند، بنابراین وقتی فاطمه زهرا(س) چنین بابی را در فهم مسایل جامعه مطرح کردند، اصحاب پیامبر(ص) مانند عماریاسر، ابوذر غفاری و همسر ایشان ام سلمه نیز با تأسی از دختر رسول خدا(ص) به حمایت از علی(ع) پرداختند. پس حضرت زهرا(س) کانون هدایت و روشنگری نسلهای بعدی شدند و اگر عمر گرانبارشان دوام بیشتری می یافت، شاید کسی نمی توانست حق علی(ع) را نادیده بگیرد، زیرا خشم و رضایت آن بزرگوار به عنوان تنها یادگار پیامبر(ص) مورد توجه جامعه بود.
وی تأکید می کند: با وجود این هیچ گاه آن حضرت از میراث دختر پیامبر بودن خود استفاده نکردند و همیشه می فرمودند: من فاطمه هستم که دارم سخن می گویم، زیرا پیامبر(ص) به ایشان سفارش کرده بودند، تو فقط از طریق اعمال و کردارت می توانی خودت را در جامعه نشان دهی؛ یعنی نسبت داشتن با من نباید نقشی در زندگی و پیشبرد امورت داشته باشد و آن حضرت نیز ثابت کردند که ابعاد شخصیت علمی و دینی ایشان جدا از دختر پیامبر بودنشان است که این مسأله درسی برای جامعه آن روز به ویژه فرزندان خلفا بود.

* کلاس پرشور اخلاص و ایمان
الهام حضرت زهرا(س) از مکتب اسلام است که صفا و سادگی را ترویج می کند. او همانند پیامبر(ص) است که می فرماید: الفقر فخری، تا در یک بی نیازی مطلق باشد، فاطمه(س) را روحی بلند و در این زمینه حالتی انحصاری است. در علو روحش همین بس که همگام و همسفر علی(ع) است.روح او بلندپرواز است، بدان حد که جز به وصل بی نهایت راضی نمی شود و غیر از رضای خدا را نمی جوید. می خواهد با ابدیت پیوند بخورد و چون قطره ای به هستی مطلق متصل شود.علو روحش به گونه ای است که دل از زخارف و زیورهای دنیا بر کنده است، آن چنان که گویی او موجودی خاکی و وابسته به دنیا نیست.خانه حضرت زهرا(س) عالی ترین کلاس تربیت است، کلاسی پر از شور و اخلاص، جو آن سراسر ایمان، پایه های آن حرکت و فضیلت و مقصد او شهادت آفرینی است.
خانه او جایگاه زهد است، به گونه ای که دنیا آنها را نفریبد و مالک وجودشان نگردد. در این خانه آنچه مهم است و می ارزد، رضای خداست و همه افرادی که در این خانه اند، بر این اساس و در این مسیر زندگی می کنند. روح مادرانه فاطمه(س) و عطوفت غم خوارانه اش، سبب پیروزی فرزندان است.فاطمه(س) از این جهت مصداق این سخن پیامبر اکرم(ص) است که «بهترین شما کسانی هستند که نسبت به همسرانشان لطیف تر و مهربان تر و نسبت به فرزندانشان رحیم تر باشند.
دکتر کوثری با اشاره به اینکه حضرت زهرا(س) مقام زن را بسیار عالی و شامخ می دانستند، می گوید: موفقیت حضرت فاطمه(س) در مسیر مادری که باید سرمشقی برای زنان جهان باشد، مرهون دیدگاه ایشان است که از اندیشه اسلامی نشأت می گرفت.
وی می افزاید: خانواده از دیدگاه فاطمه(س) کانونی مقدس است و ایشان معتقد بودند که فرزندان امانتهای خداوند در دست پدر و مادرند و والدین در حفظ و رشد این امانتها مسؤولند.
وی ادامه می دهد: اخلاق حضرت فاطمه(س) اخلاقی الهی بود، اخلاق سرافرازی و احساس غرور به بندگی خدا، بنابراین به فرزندانش نیز آموخت که چگونه خدا را بندگی کنند و تسلیم اوامر او باشند.
دکتر عودی نیز اظهار می دارد: حضرت زهرا(س) در محل نزول وحی و ایستگاه آموزش اسلامی رشد کردند و همسرشان شخص دوم اسلام و صاحب ولایت امر است، بنابراین عجیب نیست که در طول عمر بسیار کوتاه خویش فرزندانشان را به بهترین شکل تربیت نمودند.
وی ادامه می دهد: حضرت زهرا(س) تربیت را امری تحول برانگیز، سازنده و نجات بخش می دانند و معتقدند که رمز پیشرفت و انحطاط فرد و جامعه به نوع تربیت بستگی دارد و به همین دلیل خود را وقف زندگی فرزندان و تربیت آنها می کنند.
ایشان سعی دارد اخلاق اسلامی را به شیوه ای عملی به فرزندانش بیاموزد؛ اخلاقی که مملو از جرأت، شجاعت، گذشت، ایثار و سخنوری است، در واقع موفقیت حضرت فاطمه(س) در مسیر مادری باید سرمشقی برای زنان جهان باشد و این مسأله مرهون دیدگاهی است که این بانوی گرامی اسلام با استفاده از اندیشه اسلامی برای خویش اتخاذ کرده است.

* آیا سیره فاطمی را به درستی شناسانده ایم؟
شناخت و معرفی تمام ابعاد وجودی و شخصیت حضرت زهرا(س) می تواند به عنوان الگوی کامل در جهان امروز مطرح شود و تا ابد روشن بخش راه حق طلبان باشد. اما ما در کشورمان آیا توانسته ایم سیره فاطمی را به درستی به مردم نشان دهیم؟
دکتر عودی با اشاره به اینکه کانونهای زیادی در سراسر کشور با نام مبارک حضرت زهرا(س) و با هدف تأسی به روش ایشان فعالیت می کنند، می گوید: متأسفانه این مؤسسات نتوانسته اند سیره حضرت فاطمه(س) را عملی کنند؛ حتی کتابهایی هم که در زمینه سیره آن حضرت تألیف شده، نتوانسته ابعاد شخصیت والای ایشان را به مردم معرفی کنند، به نظر من این کانونها و مؤسسات با توجه به ثروت عظیم اطلاعاتی که در مورد سیره حضرت زهرا(س) در اختیار دارند می توانند در قالب گروهها و طرحهای پژوهشی جوانب مختلف زندگی آن بانوی بزرگوار را مورد بررسی قرار داده و نتایج آن را در دسترس مردم قرار دهند.
وی ادامه می دهد: همچنین رسانه های جمعی به ویژه صدا و سیما نقش مهمی در این زمینه دارند، زیرا اغلب مردم فرصت ندارند به مطالعه سیره آن حضرت بپردازند، بنابراین نمایش زندگی حضرت زهرا(س) در قالب فیلم، سریال تلویزیونی سهم بسیاری در روشنگری اذهان جامعه خواهد داشت.
این استاد دانشگاه، دلیل بسیاری از انحرافهای دختران جوان را ناآگاهی و آشنا نبودن آنها به الگوهای دینی شان می داند و می گوید: اگر سیره حضرت زهرا(س) در قالب یک درس 2 واحدی تعلیم و تربیت در مدارس به ویژه در مقاطع حساس راهنمایی و دبیرستان تدریس شود، دختران ما به رشد بالایی خواهند رسید.

***
به طور خلاصه علل و عوامل جاودانگی حضرت زهرا(س) عبارتند از:
1- آگاهی وسیع و پردامنه ای که زمینه ساز بصیرت فاطمه(س) در تصمیم گیری هاست.
2- ایمان راستینی که در خون و رگهای او جاری است.
3- عملی که از آگاهی و ایمان ایشان نشأت گرفته و توأم با اخلاص، صدق و تلاش است.
4- عقلی که به وسیله آن خدا را عبادت می کند و رضای او را می جوید.
5- عشق به معبود که عطش دلش را جز به لقای رحمت حق سیراب نمی سازد.
6- رقت قلبی که نشأت گرفته از عاطفه الهی است.
7- مدیریت، تدبیر و کیاست
همچنین صبر، آزادی خواهی، آزادمنشی، جرأت، شجاعت، خلوص، تقوا، عفت و…
… این جنبه ها است که زهرا(س) را برای کل تاریخ ممتاز و جاودانه ساخته است.