انتظار بدون عنصر پایدارى و شکیبایى و صبر در برابر مشکلات ، پوسته اى است بدون مغز و قالبى است بى محتوا، و در حقیقت انتظار نیست ، روح و جوهر اصلى انتظار، مقاومت و صبر است . کسى که منتظر تحقق یافتن هدف آرمانى است باید تا فرا رسیدن زمان پیدایى هدف و شکل گرفتن آرمان ، پایدارى و شکیبایى کند، و تاب و توان از دست ندهد، و هر ناملائمى را در آن راه با بردبارى بپذیرد. و چون صبر و پایدارى را از دست داد و بى شکیب گردید، و تاب و توان بر زمین نهاد، انتظار را نیز از دست داده است ، زیرا که پایدارى و صبر، تحقق بخش جوهر انتظار است . از این رو، همواره خصلت الهى و حیاتى انتظار با صبر و پایدارى قرین گشته است . و در احادیث از انتظار در پرتو صبر و انتظار فرج با صبر، سخن گفته اند:

امام على علیه السلام :
…استعینوا بالله و اصبروا، ان الارض لله یورثها من یشاء من عباده و العاقبه للمتقین. (1)
…از خدا کمک بگیرید و پایدارى پیشه سازید، که زمین از آن خدا است و به هر کس خواست آن را به وراثت مى دهد، و سرانجام نیک از آن پرواپیشگان است .
وعده حتمى الهى درباره وراثت صالحان پهنه زمین را، در صورت صبر و استقامت ، تحقق مى پذیرد.
امام صادق علیه السلام :
من دین الائمه الورع … و انتظار الفرج بالصبر. (2)
از دین امامان که مردم را به آن فرا مى خوانند پارسایى است … و انتظار فرج با صبر و شکیبایى .
امام رضا علیه السلام :
ما احسن الصبر و انتظار الفرج … (3)
چه نیکو است شکیبایى و انتظار فرج …
صبر و پایدارى مردم در آخرالزمان ستایش شده است ، و همین خصلت مهم ، مایه امتیاز آنان از مسلمانان صدر اسلام به شمار آمده است .
امام صادق علیه السلام :
عن النبى صلى الله علیه و آله سیاءتى قوم من بعدکم ، الرجل الواحد منهم له اجر خمسین منکم . قالوا یا رسول الله : نحن کنا معک ببدر و احد و حنین ، و نزل فینا القرآن ؟ فقال : انکم لو تحملوا لما حملوا لم تصبروا صبرهم (4)
امام صادق علیه السلام ، به نقل از پیامبر صلى الله علیه و آله : پس از شما کسانى بیایند که یک نفر ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد. اصحاب گفتند: اى رسول خدا ما در جنگ بدر و احد و حنین با تو بودیم و درباره ما آیه نازل شده است ؟ پیامبر فرمود: اگر آنچه به ایشان رسد از حوادث ایام به شما رسد، شکیبایى آنان را ندارید.
هدف اصلى از انتظار، زنده نگاه داشتن روح امید و نشاط، و احساس تعهد و مسئولیت ، و پیوند روحى با امام موعود است . و زنده بودن امید و احساس مسئولیت ، بدون صبر، ممکن نیست .
امام على علیه السلام :
انتظروا الفرج ، و لا تیاءسوا من روح الله ، فان احب الاعمال الى الله – عزوجل – انتظار الفرج .(5)
منتظر فرج باشید، و از گشایش الهى ماءیوس نگردید، زیرا که محبوبترین کارها نزد خداى بزرگ انتظار فرج است .
زمینه اصلى پایبندى به تکلیف و پیوند با حق و عدل و با امام موعود علیه السلام در انتظار تحقق مى پذیرد. و انتظار است که پدید آورنده امید است . و یاءس است که عوامل اصلى تکلیف نشناسى و بى تعهدى و دورى از حق و عدالت و گسستن پیوند از امام و آرمانهاى الهى اوست بنابراین ، جا دارد که انتظار فرج و امید به آینده و تحقق جامعه آرمانى مهدوى برترین اعمال شمرده شود:
امام رضا علیه السلام :
من آبائه علیه السلام عن رسول الله صلى الله علیه و آله : افضل اعمال امتى انتظار فرج الله – عزوجل . (6)
امام رضا علیه السلام به نقل از پدرانشان ، از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله : برترین اعمال امت من ، انتظار فرج از سوى خداوند بزرگ است .
همچنین جامعه و مردم معتقد به اسلام و دین باوران راستین و معتقدان به درستى وعده هاى قران و پیامبر و امامان ، باید از رخنه وسوسه هاى شیطانى در دل خود مانع گردند، و در دوران تباهیها، دشواریها، حوادث ناگوار، شکستهاى پیاپى ، رنگ باختگى ادعاها، نافرجامى تلاشها و کوششها، به نتیجه نرسیدن قیامها و منحرف شدن انقلابها، باید در دل و دورن استوار باشند، و هیچگونه تزلزل و ناامیدى به خویش راه ندهند. شکیبا باشند و بدانند که هر گونه یاءس در هر شرایطى پدیده اى شیطانى است .
امام صادق علیه السلام :
… فلا یستفزنک الشیطان ، فان العزه لله و لرسوله و للمؤ منین ، و لکن المنافقین لا یعلمون . الا تعلم ان من انتظر امرنا و صبر على ما یرى من الاذى و الخوف ، هو غدا فى زمرتنا… (7)
…شیطان تو را تحریک نکند. زیرا که عزت از آن خدا و پیامبر و مؤ منان است لیکن منافقان نمى دانند. آیا نمى دانى کسى که منتظر امر ماحاکمیت و اجتماع آرمانى ما باشد، و بر بیمها و آزارهایى که مى بیند شکیبایى ورزد در روز بازپسین در کنار ما خواهد بود…
بارى ، تلاشهاى ناکام ، کوششها و جوش و خروشهاى فراوانى که به هدف نرسیده است ، ممکن است کسانى را دچار یاءس و شکست کند، و شکیب از ایشان بستاند، و از کارآیى دین خدا و رهبرى الهى و آینده آن ماءیوس سازد. این یاءس از منطق دین و آیین خرد بدور است . باید از نفوذ چنین اندیشه هایى در ذهن افراد و جامعه پیشگیرى کرد، و با تکیه به خدا و ایمان به حتمیت وعده هاى الهى و اعتقاد به اصالت راه پیامبران و حقانیت تعالیم امامان معصوم علیه السلام ، پایدارى را زنده نگاه داشت ، و صبر پیشه کرد، و امیدها را به یاءس بدل نساخت و پیروزى دین خدا و عزت حتمى مؤ منان و تحقق جامعه عدالت بنیاد مهدوى را وعده تخلف ناپذیر دانست .
اجتماع شیعه ، داراى چنین انتظارى است اگر شیعى مذهب است. (8)
امام صادق علیه السلام :
المؤ من الطاق ! یا ابن النعمان ، و لا یکون العبد مؤ منا حتى تکون فیه ثلاث سنن : سنه من الله ، و سنه من رسول الله ، و سنه من الامام … و اما التى من الامام فالصبر فى الباءساء و الضراء حتى یاتیه الله بالفرج . (9)
اى پسر نعمان ! انسان مؤ من نیست مگر اینکه سه خصلت را در خود پدید آورده باشد: خصلتى از خدا و خصلتى از پیامبر و خصلتى از امام … آن خصلتى را که از امام باید در خود پدید آورد شکیبایى در دشواریها و مشکلات است ، تا فرج و گشایش الهى برسد.
در دعاها، حالت انتظار منتظران راستین ، چنین ترسیم شده است :
فلو تطاولت الدهور، و تمادت الاعمار، لم ازدد فیک الا یقینا، و لک الا حبا و علیک الا متکلا و معتمدا، و لظهورک الا متوقعا و منتظرا و لجهادى بین یدیک مترقبا… (10)
…اگر روزگاران به دراز کشد و عمر طولانى شود، یقینم به تو افزون گردد، و دوستیم فزونى یابد، و بر تو بیش از پیش تکیه کنم و مدد بخواهم ، و چشم به ظهورت دارم و منتظرم ، و آماده جهاد در راه توام …
گذشت روزگار و دیر پایى نظامهاى ستم بنیاد و انبوهى حوادث و ویرانیها و سیطره ناکامى و سلطه شکستهاى پیاپى و انقلابهاى نافرجام ، منتظر راستین را از آینده ماءیوس نخواهد ساخت ، و در اصالت راه و کار خود تردید نخواهد کرد، و در نیمه شب سرد و تاریک یلداى زندگى ، ایمان به نیمروز گرم و روشن تابستان را در دل زنده و پویا نگاه خواهد داشت .
پی نوشت :

1- مکیال 2/195
2- بحار 52/122
3- بحار 52/129.
4- مکیال2/222؛ به نقل از غیبت شیخ طوسى ، باب علائم الظهور.
5- بحار52/123.
6- بحار 52/ 122
7- کافى 8/37؛
8- مکیال 2/290. باید همه جامعه هاى اسلامى داراى چنین وضعى باشند. نه تنها شیعه ، زیرامسئله مهدى علیه السلام و ظهور او امرى اسلامى است که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله خبر آن را داده است ، و در دهها کتاب از کتب معتبراهل سنت ، در آن باره احادیثى مهم و فراوان رسیده است .
9- تحف العقول / 229 – 230.
10- مفاتیج الجنان 527.

منبع: کتاب عصر زندگى و چگونگى آینده انسان و اسلام