نویسنده: بهاء الدین خرّمشاهی

به قلم استاد قرائی، نشر مرکز ترجمه ی قرآن مجید
کسانی که از «کثرت» ترجمه های امروزین قرآن مجید به زبان فارسی شگفت زده می شوند، اگر بدانند که ترجمه ی کتاب قدسی آسمانی ما به زبان های انگلیسی و فرانسه در قرن بیستم، هر یک از ترجمه های فارسی بسی بیشتر است و به تجدید چاپ های بیشتری می رسد، به طرز دیگری شگفت زده خواهند شد.
درباره ی ترجمه های فرانسه جز ذکر یک آمار در این مقاله سخنی نمی گویم و خوانندگان فرهیخته را به منابع ذی ربط احاله می دهیم. (1) طبق آمار و فهرست کتاب شناسی جهانی ترجمه های قرآن مجید که در سال 1986 منتشر گردیده است (2) و کتاب شناسی ترجمه های قرآن مجید را که در فاصله ی 1515 تا 1980 به 65 زبان منتشر شده اند به دست می دهد. در این فاصله ی زمانی- و هرچه زمان بیشتر می رود تعداد ترجمه ها بیشتر می شود- تعداد ترجمه های کامل قرآن به انگلیسی 295 و تعداد ترجمه های غیرکامل و جزوی 131 فقره، و تعداد ترجمه های کامل فرانسوی به ترتیب مزبور، 116 و 21 عنوان بوده است.
این کتاب شناسی آثار ترجمه شده را تا 24 سال پیش به دست می دهد، و می توان حدس واقع گرایانه زد که با توجه به رویداد مهم انقلاب اسلامی ایران، که تا سال ها توجه سیاسی و کنجکاوی جهان و جهانیان را برانگیخته، روی آوردن مترجمان زبان های 65 گانه و شاید بیش از این تعداد زبان های دیگر (تا مرز 150 زبان) بسی بیشتر شده است، و ویراست جدید این کتاب که با رفع نواقص قبلی، و افزایش ترجمه های جدید تدوین و تدارک شده و در دست انتشار است، شاید حجمی دو چندان چاپ اول پیدا کند. در همین کتاب شناسی، آمار ترجمه های فارسی کامل، اعم از چاپ شده ی فارسی به صورت مستقل یا همراه با تفسیر 107 عنوان، و ترجمه های فارسی غیرکامل 65 عنوان است. حال آن که ترجمه های کهن و خطی فارسی که قریب به اتفاق آن ها تحت اللفظی و بین السطور است از یکهزاره فقره برمی گذرد و کتاب شناسی آن ها را همین نهاد قرآنی مبارک، یعنی «مرکز ترجمه ی قرآن مجید به زبان های خارجی» ان شاء الله به زودی منتشر خواهد کرد.
آری ترجمه های امروزین قرآن کریم در فاصله ی یک قرن اخیر- از اوان مشروطیت تا حال به 50 عنوان نمی رسد که نگارنده ی این سطور بررسی توصیفی و انتقادی آن ها را با لحاظ کردن 5 شرط در دست تدوین نهایی برای طبع و نشر از سوی همین مرکز دارد. آن 5 شرط عبارتند از 1. محدوده ی زمانی یک قرن اخیر 2. همراه با تفسیر یا در «دل» تفسیر نبودن ترجمه 3. کامل بودن/ ناقص نبودن 4. تحت اللفظی نبودن که مشخصه ی اصلی و تمامی ترجمه ی کهن فارسی است (بیش از یک هزار ترجمه، در بیش از یک هزاره) 5. منظوم نبودن آن ها.
لازم است از تاریخچه ی ترجمه ی قرآن کریم به زبان انگلیسی، اطلاعاتی- ولو اندک- برمبنای سلسله مقالات ترجمه ی قرآن به زبان های مختلف، که در حجمی برابر با 200 صفحه در دانشنامه ی قرآن و قرآن پژوهی آمده است، از بخش مربوط به ترجمه ی انگلیسی، عرضه بداریم.

1. نخستین ترجمه ی انگلیسی غیر کامل از قرآن، درسال 1515م (که فقط چند دهه از پیدایش و رواج صنعت نوپای «چاپ» می گذشته) در لندن چاپ شده است.
2. نخستین ترجمه ی کامل قرآن به زبان انگلیسی به همت الگزاندر راس (3) اسکاتلندی صورت گرفته. تاریخ نشر این ترجمه را که از روی ترجمه ی فرانسوی آندره دوریه انجام گرفته بعضی از محققان 1649، بعضی از جمله آرتور آربری که خود مترجم قرآن است 1657م یاد کرده اند.
3. در قرن هفدهم میلادی نخستین ترجمه ی انگلیسی مستقیماً از عربی و نص مقدس قرآن کریم انجام گرفته است و مترجم ویلیام بدول (4) بوده است.
4. یک نقطه ی عطف مهم دیگر، انتشار ترجمه ی جورج سیل (5) در سال 1734 م است که تا امروز بیش از صد بار تجدید چاپ یافته است. این ترجمه با نگارش ردّیه نگرانه انجام گرفته است.
5. سرآغاز ترجمه های امروزین و سرراست قرآن کریم، به انگلیسی ترجمه ی ج. و. رادول (6) است (چاپ اول در لندن، به سال 1861 م که تا امروز به احتمال واقع گرایانه بیش از 20 بار تجدید چاپ شده است.)
ترجمه های مهم دیگر عبارتند از:

الف) هنری پالمر (7) (یا درست پامر).
ب) ترجمه ی مارمادوک پیکتال (8) (که به اسلام گروید و نام اسلامی او «محمد» است). این ترجمه، جزء منابع ترجمه ی استاد علی قلی قرائی، مترجم ترجمه ی متین و مانگار مطرح در این مقاله است.
پ) ترجمه ی ریچارد بل (9) اسلام شناس و قرآن پژوه اسکاتلندی که آرایش و ترتیب و توالی سوره ها را به ترتیب نزول- برمبنای تحقیقات و معیارهای خود و تکیه بر منابع اسلامی- درآورده بود و تعلیقاتی تفسیرگونه نیز همراه ترجمه ی خود آورده بود. این ترجمه در 2 جلد در سال های 1937 تا 1939 منتشر شد. در سال های اخیر تفسیری بر مبنای حواشی تفسیری او انتشار یافته است. و اگر اشتباه نکنم پس از تلاش های دستیار ارشد او مونتگمری وات، در دهه های اخیر ترتیب و توالی ترجمه اش، بر وفق نظم و توالی آیات و سوره ها در قرآن رسمی جهان اسلام (روایت حفص از قرائت عاصم) (10) بازگردانده شده است. همین مونتگمری وات، شاگرد و دستیار و همشهری ریچاردبل است که مقدمه ی تاریخ قرآن او را با بازنگری خود بازنگاری اساسی کرده است که به صورت مهم ترین یا یکی از دو مهم ترین تاریخ قرآن که اسلام شناسان غرب نوشته اند (آن دیگری تاریخ قرآن به آلمانی نوشته تئودور نولدکه) منتشر شده، و با ترجمه ی اینجانب انتشار یافته است.
ت) ترجمه ی آرتور جان آربری (11) اسلام شناس و ایران شناس، استاد زبان و ادب عربی و فارسی. ترجمه ی او مانند ترجمه ی پیکتال به حق جزء بهترین ترجمه های انگلیسی است. ترجمه ی او در 50 سالی که از انتشارش می گذرد بارها تجدید چاپ شده و اخیراً تجدید چاپ به صورت افست که با کوشش و مقدمه ی دوست فرزانه ی قرآن پژوه حجه الاسلام و المسلمین خسروشاهی انجام گرفته و در صورت اصلی و این تجدید چاپ ایرانی، بدون دربرداشتن متن مقدس قرآن بوده، با آوردن متن اصلی و تجدید آرایش صفحات، به طرز مطلوبی از سوی انتشارات انصاریان منتشر گردیده است.
ث) ترجمه ی تامس بالنتین اروینگ (12) اسلام شناس مسلمان شده (نام اسلامی او حاج تعلیم علی) و زبان شناس امریکایی که نگارنده ی این سطور نقد و نظری مثبت درباره ی این ترجمه ی شیوا و نسبتاً دقیق نوشته است. (13) این ترجمه اخیراً به همت انتشارات سهروردی، با اصلاحات و اجازه ی مترجم تجدید چاپ شده است.
ج) ترجمه ی عالی عبدالله یوسف علی که در خانواده ای اسماعیلی مذهب (از بُهره های مقیم هند) زاده شده و ترجمه اش به زبان فاخر و درجه ی امانت بالا، و احتوا بر بیش از 6000 تعلیقه ی روشنگر معروف است (چاپ اول لاهور، 1934-1937) که پس از حدوداً چهل بار تجدید چاپ، دارالقرآن/ دارالطباعه للقرآن عربستان سعودی که به کوشش گروهی از زبده ترین قرآن پژوهان و زباندان ها و زبان شناس های عرب و غیرعرب، در هر حال مسلمان، بهترین ترجمه های هر زبانی را (با توجه به اهمیت زبان ها) عیناً یا با اصلاحاتی در هیئت شکیل و شمارگان وسیع، تدوین و طبع می کند، این ترجمه را به عنوان برترین ترجمه ی انگلیسی برگرفته و برای استفاده ی جهانی و جهان اسلام منتشر ساخته است. (14)
گفتنی است که این ترجمه از منابع ترجمه ی مورد بحث در مقاله ی حاضر، یعنی ترجمه ی استاد علی قلی قرائی بوده است.
چ) ترجمه ی ن. ج. داوود (15) که یهودی عراقی است. این ترجمه در چاپ های اول 1956، و بعد، سوره ها را به ترتیب نزول، مانند کار ریچارد بل، مرتب کرده و نه متن مقدس قرآن را همراه داشت و نه شماره ی آیات را. در مجموع از ترجمه های قابل توجه است. انتشارات پنگوئین در دهه ی اخیر این ترجمه را به نظم و ترتیب مصحف رسمی جهان اسلام درآورده و همراه با نص قرآن منتشر کرده است.
ح) ترجمه ی میراحمد علی از شیعیان پاکستان، با حواشی آیت الله حاجی میرزا مهدی پویا یزدی، و نیز تعلیقات بسیار، با رد محققانه و می توان گفت نهاییِ تهمتِ تحریف قرآن که بعضی از نامحققان به شیعه ی امامیه ی اثناعشریه می زدند و قول چند نفر از اخباریان یا اخباری مسلکان قدیم شیعه را به عنوان نظرگاه رسمی شیعه جلوه می دادند. (16) گفتنی است که این ترجمه هم جزء منابع استاد قرائی است.
خ) ترجمه ی محمد اسد، یهودی عراقی مسلمان شده، که دارای حواشی ارزنده، و گاه غریب و خارق اجماع است.
د) ترجمه ی م. م. شاکر که این ترجمه هم دارای نظرگاه شیعی است و معروف است که بخش اعظم آن برگرفته از ترجمه ی انگلیسی محمدعلی لاهوری است. (17) ماجد فخری محقق لبنانی هم ترجمه ای نسبتاً قابل توجه از قرآن کریم به انگلیسی دارد.
ذ) ترجمه های انگلیسی هموطنان ایرانی و مسلمان و همگی شیعه که تاکنون نگارنده ی این سطور چهار عنوان از آن ها را در کتابخانه ی قرآن پژوهی خود دارد و پنجمی را که انتشارات اسلامیه در سال 1350 منتشر کرده، فقط از نشر آن خبر داد.
اما چهار ترجمه به قلم مترجمان ایرانی عبارتند از:

1. ترجمه به قلم جناب اکبر ایران پناه به صورت سه زبانی (متن مقدس عربی همراه با ترجمه ی فارسی و انگلیسی). بنده هنوز فرصت مقابله نیافته ام. ولی به احتمال بسیار ترجمه ی ایشان مبتنی بر یکی از ترجمه های نامبرده ی پیشین در همین مقاله است.
2. ترجمه ی استاد دکتر طاهره صفارزاده که ترجمه ی ایشان هم سه زبانی است. بر ترجمه ی انگلیسی آن، که مترجم محترم در مطبوعات اعلام کرده اند که 12 بار (در ظرف مدتی گاه: دو- سه ساله) در امریکا تجدید چاپ شده، نقد و نظری ندیده ام. اما بر ترجمه ی فارسی ایشان دو نقد سراغ دارم. (18)
3. ترجمه ی دوست دانشمندم استاد دکتر فضل الله نیک آیین که ترجمه ای منظوم است و زبانی فاخر و شکوهمند دارد و در محافل اسلام شناسی و در میان مسلمانان انگلیسی زبان غرب، با استقبال مواجه شده است. (19)
4. ترجمه ی استاد علی قلی قرائی.
ترجمه های قابل توجه و ارزشمند انگلیسی قرآن کریم، بیش از این هاست. یکی از قرآن پژوهان مسلمان پاکستانی که نویسنده ی چندین نقد بر این گونه ترجمه هاست، در مقاله ای به نام «کتاب شناسی گزیده ی ترجمه های انگلیسی قرآن کریم»، نظر به این که در کتاب شناسی جهانی ترجمه های قرآن مجید، زیر نظر اکمل الدین احسان اوغلو که در پی نوشت شماره ی 2 همین مقاله مشخصات کتاب شناسی آن آمده است، توصیف و معرفی برای ترجمه ها نیامده است، در آن مقاله 35 ترجمه ی انگلیسی قرآن را با تفکیک سه گانه، الف) ترجمه های مسلمانان ب) ترجمه های غیرمسلمانان (قادیانی ها) پ) ترجمه های دیگری از قرآن به قلم غیرمسلمانان با شرح و بسط لازم و کافی، و به شیوه ی انتقادی و ارزیابانه، معرفی کرده است. (20)
کمابیش اطلاعات و آمار لازم، و چشم اندازی از پنج قرن تاریخچه و سابقه و کارنامه ی ترجمه های انگلیسی قرآن، عرضه شد، و زمینه ی مساعد برای معرفی جدیدترین ترجمه ی انگلیسی قرآن کریم به قلم استاد سیدعلی قلی قرائی، از برجسته ترین قرآن پژوهان و صاحب نظران کوشا در زمینه ی مسائل ترجمه های قرآن به انگلیسی، که کارنامه ی پربرگ و باری در زمینه ی ترجمه ی مقالات و رسالات قرآن پژوهی از فارسی و عربی به انگلیسی دارند، از همکاران و اعضای هیئت علمی مرکز ترجمه ی قرآن مجید به زبان های خارجی هستند، فراهم شد. عنوان ترجمه از این قرار است:
The Qur’an with an English Paraphrase و از سوی همان مرکز به عنوان مقبول ترین و معتبرترین و دقیق ترین ترجمه ی انگلیسی مرکز ترجمه، در سال جاری= 1382ش/2003 م منتشر شده است.
ابتدا به معرفی اجمالی مترجم فرزانه، سپس به معرفی این ترجمه (بیان ویژگی ها و اصول و مبانی مقبول مترجم و معمول در این ترجمه، و نظر بعضی از صاحب نظران درباره ی آن) می پردازیم.

درباره ی مترجم
استاد سید علی قلی قرائی در هجدهم ذیحجه (عید غدیر) سال 1366ق/ 3نوامبر 1947 م در شهر حیدرآباد، در آخرین سال حکومت خودمختار آن مملکت و نیز آخرین سال حکمرانی آخرین پادشاه آن سرزمین آصف جاه هفتم (1911-1948م) به دنیا آمد. این حکومت به وسیله ی رهبران استقلال هند، در سال 1948م مورد هجوم قرار گرفت و فرمانروایی سلسله ی آصف جاه پایان یافت. پدرش مرحوم سیدمحمدقلی خان قرائی مربی دو شاهزاده- فرزندان آصف جاه هفتم- بود. سپس استاد کالج تربیت مدرس وابسته به دانشگاه عثمانیه شد. او در علوم عقلی و نقلی اسلامی صاحب نظر بود و در زبان ادبیات عربی، فارسی، و اردو دست داشت. پدربزرگش «آقابزرگ شیرازی» از یکی از خاندان های اصیل شیراز بود، که در جوانی چندی به حیدرآباد رفت و در آن جا ازدواج کرد و به علت مخالفت با تسلط انگلیسی ها از آن جا به شیراز بازگشت و در واقعه ی مسجد گوهرشاد، در شهر مقدس مشهد رضوی بود.
سیدعلی نوجوان دروس دوره ی ابتدایی را در حیدرآباد به زبان اردو فراگرفت و سپس دوره ی نهایی دبیرستان را در دبیرستان «عالیه» که زبان آموزشی اش انگلیسی بود، گذراند و رتبه ی اول را احراز کرد. در سال 1964 م (1343ش) تحصیلات دانشگاهی اش را در رشته ی مهندسی مکانیک در دانشگاه عثمانیه آغاز کرد. پس از گرفتن لیسانس، در سال 1349ش/ 1970 م به آمریکا رفته و در دانشگاه ویسکانس در رشته ی مدیریت بازرگانی به تحصیل پرداخت و در 1971 این رشته را به پایان رساند. ولی چون از نابسامانی های اخلاقی و زندگی مادی امریکایی آزرده خاطر بود. در آغاز سال 1352ش/ 1973 م به هندوستان بازگشت. شادروان پدر ایشان همواره آرزوی بازگشت به ایران، سرزمین آبا و اجدادی اش، را داشت. ولی به این آرزو نایل نشد و در سال 1336 ش/1957 م در 47 سالگی به علت عارضه ی قلبی درگذشت.
استاد قرائی در سال 1354 ش/1975 م ازدواج کرد و وارد ایران- وطن مألوف نیاکانش- شد. سال های آخر سلطنت محمدرضا پهلوی از لحاظ فساد و انواع نابهنجاری های هیئت حاکمه و اشراف، به نظرش حتی از شیوه ی زندگی و مسائل اجتماعی و سیاسی امریکا نابسامان تر و تحمل ناپذیرتر آمد. به امید تدریس در رشته ی مدیریت بازرگانی به دانشگاه شیراز رفت و فرهنگ حاکم بر شهر- زادگاه نیاکانش- برای او دافعه داشت. پس از اندک زمانی اشتغال در شهرک صنعتی البرز قزوین، در سال 1355 به قم کوچید و در آن جا متوطن شد و تاکنون در این کانون پرشور علمی و مذهبی زندگی می کند.
جناب قرائی از همان آغاز تحصیلات دانشگاهی اش، به یادگیری زبان های فارسی و عربی و ژرف خوانی قرآن کریم و دین پژوهی روی آورد. مطالعه ی نهج البلاغه او را در اعتقادات مذهبی اش- تشیّع اثناعشری- راسخ تر کرد. و با جدیت روزافزون به فراگیری علوم قرآنی و حدیث و سایر علوم و معارف اسلامی و تاریخ اسلام و ادبیات فارسی پرداخت.
در طلیعه ی پیروزی انقلاب اسلامی ایران با همکاری جمعی از دوستان همفکرش ماهنامه ی پیام صلح را که اولین مجله ی انگلیسی زبان در ایران آن زمان بود، تأسیس کرد، که بیش از 12 شماره دوام پیدا نکرد. یک چند به کارهای فنی به عنوان مهندس نگهداری و تعمیرات در کارخانه های قم اشتغال داشت و در زمستان 1360 به عنوان ویراستار اخبار خارجی در روزنامه ی تهران تایمز که تحت نظارت سازمان تبلیغات اسلامی بود، به کار پرداخت. پس از چند ماه، سمت دبیر اجرایی فصلنامه ی التوحید به او محول شد. به مدت 14 سال (1362 تا 1376) در مقام سردبیری مجله ی التوحید فعالیت کرد. این نشریه، یکی از وزین ترین نشریات انگلیسی زبان در جهان اسلام بود.
در این سال ها توفیق ترجمه ی چند متن مهم عربی و فارسی را به انگلیسی پیدا کرد، که عبارتند از:

1. بدایه الحکمه (اثر شادروان علامه طباطبایی)
2. شرح چهل حدیث (اثر شادروان امام خمینی)
3. سیری در نهج البلاغه (اثر شادروان آیت الله مطهری)
4. روح مجرد (اثر شادروان آیت الله طهرانی)
5. لب اللباب (اثر آیت الله طهرانی)
6. رساله ی سیر و سلوک (منسوب به بحرالعلوم)
7. گزیده ی اصول کافی (کلینی)
8. رسالت اخلاق (اثر سیدمجتبی موسوی لاری)
9. اوصاف الاشراف (خواجه نصیر طوسی)
10. تحریف در قرآن/ افسانه ی تحریف قرآن (اثر حجه الاسلام رسول جعفریان)
11. عاشورای حسینی (آیت الله مطهری)
12. ترجمه ی فارسی کتاب A Medieval Muslim Scholar at work نوشته ی اتان کلبرگ با عنوان کتابخانه ی ابن طاووس، با همکاری آقای رسول جعفریان. ایشان ده ها مقاله ی قرآن پژوهانه را نیز از فارسی و عربی به انگلیسی ترجمه کرده است. استاد قرآنی محقق و قرآن پژوهی چند زبانه است (اردو، فارسی، عربی، انگلیسی)، و ترجمه ها و نثر عادی انگلیسی ایشان بدون به اصطلاح «لهجه» یا گرایش آشکار منطقه ای است. در این باره بیشتر بحث خواهیم کرد.
پس از تأسیس مرکز ترجمه ی قرآن در سال 1373 ش چند تن از قرآن پژوهان و زبان شناسان و زبان دانان به عنوان همکار (چه به صورت کارمند چه مشاور و همکار پاره وقت) به همکاری دعوت شدند. جناب قرائی یکی از با کفایت ترین مشاوران مرکز است. ایشان پس از پیشنهاد مرکز برای اهتمام به ترجمه ای شیوا و دقیق به انگلیسی از قرآن، مدتی تأمل و تردید ورزید، اما به گفته ی خودشان با آن که تجربه ی ترجمه ی «عبارت به عبارت» قرآن را در ترجمه ی سوره های کوتاه قرآنی که در مفاتیح الجنان آمده، در کارنامه ی خود داشتند و این روش را کارآمد و به اصطلاح پاسخگو یافته بودند، باز برای احتیاط بیشتر همین شیوه ی ترجمه ی دقیق «عبارت به عبارت» را به نحو آزمایشی در ترجمه ی سوره ی بقره هم آزموده و نتیجه را مثبت یافتند. سپس پیشنهاد مرکز را با احتیاط علمی که احساس مسئولیت دینی هم به آن، خواه و ناخوه افزوده می شود، با اتکا به امداد و توفیق الهی و تکیه بر مهم ترین یعنی معتبرترین منابع قرآن شناسی اهل تشیّع و اهل تسنن، و مشورت مداوم با اهل فن و اهل زبان، با اهتمامی چهار- پنج ساله این ترجمه ی شیوا و دقیق را به دست داده اند.

درباره ی ترجمه
1. سخن درباره ی ترجمه را با بحث درباره ی عنوان این ترجمه آغاز می کنیم:
The Qur’an with an English paraphrase
ترجمه ی عادی این عنوان چنین است: قرآن، با نقل به معنا به انگلیسی یا با ترجمه ی آزاد به انگلیسی. زیرا paraphrase دو معنای مشهور دارد یکی ترجمه ی آزاد (21) چنان که در فرهنگ دو جلدی آکسفورد که روایت کوتاه تر فرهنگ عظیم بیست جلدی آکسفورد (OED) است چنین جمله ای آمده:
I have avioded paraphrase in favour of quotation
(من به نفع/ به قصد نقل قول [یا نقل به عین الفاظ] از نقل به معنا پرهیز کرده ام).
لذا بنده به محض ملاحظه ی این عنوان و داشتن این سابقه در ذهن که غربیان گاه برای بهتر فهمیدن کتاب مقدس، به جای ترجمه ی دقیق از آن ترجمه ی آزاد= نقل به معنا به دست می دهند، چون شیوه ی ترجمه ی آزاد را با سلیقه و سبک علمی استاد قرائی در تعارض می دیدم، حیران شدم. یک معنای paraphrase هم «تعبیر به بیان آسان تر» است. اما با شناختی که از سبک کار استاد قرائی داشتم، و شاید پیشتر هم نمونه ای از این ترجمه را دیده بودم، می دانستم که هیچ یک از این معانی مورد نظر و برآورنده ی هدف ایشان نیست، بلکه حتی برای ایشان و هدف مقدسشان «نقض غرض» دربردارد. وقتی بیشتر تأمل کردم و سبک ترجمه را که مطلقاً بی سابقه است دیدم و مقدمه و توضیح و روش کار ایشان را خواندم به این نتیجه رسیدم که مراد ایشان از paraphrase معانی یاد شده نیست. بلکه معنای سومی است که اتفاقاً با مقداری ابهام در کتب لغت هم آمده. پیش خود به این نتیجه رسیدم که مراد ایشان، چنان که تصریح کرده اند، پرهیز از ترجمه ی «کلمه به کلمه» (22) و روی آوردن به ترجمه ی «عبارت به عبارت» است که در مقدمه ی خود از آن به «رهیافت یا رویکرد عبارت به عبارت» (23) یاد کرده اند؛ و در همان مقدمه، تعبیر دیگری از شیوه ی کار خود به دست می دهند که باید آن را «[ترجمه ی] عبارت به عبارت با بازتاب دقیق [یا آینه وارِ متن]» (24) دانست.
حاصل آن که برای من، مخصوصاً با ملاحظه شیوه ی کار ایشان در سراسر متن، اطمینان واقعی حاصل شد که مراد ایشان از paraphrase، چنان که تعبیر phrase- for- phrase شارح و روشنگر آن است، ترجمه ی عبارت به عبارت است و لاغیر، و شاهد فال آن که در یک نوشته ی فارسی دیدم که ایشان تعبیر «ترجمه ی عبارت به عبارت» را به کار برده اند. قید «با بازتابی دقیق یا آینه وار» هم معنای مقصود ایشان را کامل، و شناخت مخاطبان را از روش و شیوه ی ایشان، به خوبی و درستی روشن می سازد.
گفته شد که این ترجمه همراه با متن مقدس قرآن است، آن هم نه با ترجمه ی آیه به آیه، زیرا اغلب آیات قرآنی از چند جمله و چندین عبارت تشکیل شده اند. لذا ابتدا یک عبارت قرآنی (غالباً 2 تا 5-6 کلمه ای) می آورند و سپس در مقابلش ترجمه ی آن را. یک بختیاری هم به ایشان در اجرای این روش مدد رسانده است. و آن این است که هرچه اجرای این روش با شیوه در ترجمه ی فارسی ناکام و ناکارآمد است و بیش از یک هزار ترجمه ی فارسی در بیش از یک هزاره، شاهد صدق این قولند و این ناشی از تفاوت یک زبان هند و اروپایی یعنی فارسی، با یک زبان سامی، یعنی عربی است، ولی با کمال تعجب بین ساختار جمله در عربی که ابتدا فعل را می آورد و سپس مفعول را، با ساختار جمله در انگلیسی- و نه در فارسی- این همسویی و همخوانی برقرار است. لذا با کاربست شیوه ی ترجمه ی عبارت به عبارت، ترجمه ی انگلیسی از حیّز طبیعی نحوی جملات یا عبارات خود خارج نمی شود. و این ابتکار، باب تازه ای در ترجمه ی قرآن به زبان انگلیسی (و زبان های هم ساختار با آن) می گشاید و نقطه ی عطفی در تاریخ ترجمه ی انگلیسی قرآن کریم است. به مثال زیر توجه فرمایید:
And we shaded you with clouds,
وَظَلَّلْنَا عَلَیْکُمُ الْغَمَامَ
and sent down to you manna and qualis:
وَأَنزَلْنَا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى
Eat of good things we have provided for you’
کُلُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ And they did not wrong us’
وَمَا ظَلَمُونَا
but they used to wrong [only]themselves.
وَلَکِن کَانُواْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ
متن و ترجمه ی آیه ی 57 سوره ی بقره را که به شیوه ی عبارت به عبارت، با تقطیع بسیار طبیعی لفظی- معنایی انجام گرفته ملاحظه فرمودید. نکته های مهم این است که:

1. این روش کاملاً بی سابقه و ابتکاری است؛ و هیچ یک از مترجمان نامدار دیگر، که از آن ها یادکردیم، به صرافت استفاده از این شیوه نیفتاده اند. این امتیاز مهم، از اعتبارهای ویژه ی ترجمه ی استاد قرائی است. 2. کاربست این روش، نه فقط با روال و روند و ساخت و ساختار نشر و جمله نویسی (و هر جمله نویسی در هر زبانی، در اکثر قریب به اتفاق جملات متشکل از عبارات، و به اصطلاح عبارت به عبارت است مگر جمله های بسیط و کوتاه) عربی و انگلیسی مخالفت ندارد، بلکه کمال موافقت و همخوانی را با آن ها داشت و 3. ارزش آموزشی دارد و 4. میزان دقت و امانت و انطباق هر عبارت قرآنی به سرعتِ خواندن و مقابله کردن سریع، قابل تشخیص و داوری است.
اینک به بیان سایر ویژگی های این ترجمه ادامه می دهیم:
2. مترجم قرآن شناس، در اغلب صفحات پانوشت های توضیحی مناسب (حتی در بحث از اختلاف قراآت) یا بیان شأن نزول، یا رفع ابهام از ظاهر آیات و عبارات قرآنی و نظایر آن نگاشته اند که همواره با ذکر منبع/ منابع است.
3. پیش گفتاری محققانه و مهم و مفید درباره ی مشکلات ترجمه ی قرآن و بیان ریزه کاری های سنجیده و اندیشه شده ی روش خود نگاشته اند که گزاره ها- و نه گزارشی سراسر- از آن، نظر به تنگنای مقال و مجال خود در این مقاله، ترجمه و نقل می کنیم:
«… از ترجمه ی یک متن ادبی، انتظار می رود که این چهار شرط اساسی را احراز کند یا برآورده سازد: 1. بتواند معانی متن مبنا را به شیوه ای قابل فهم، برساند؛ 2. شکل و شیوه ی بیانش، طبیعی و آسان فهم باشد؛ 3. فحوایی از سبک و سیاق متن اصلی را در برداشته باشد؛ 4. انگیزش یا واکنشی مشابه [با متن اصلی برای اهل آن زبان] در خواننده ی ترجمه پدید آورد. اما ترجمه ی قرآن کریم با آن که ممکن است دو شرط از این شرط های چهارگانه را به درجات مختلف، بسته به مهارت [و طبع و توان] مترجم برآورده سازد، پیداست که در راه احراز دو شرط یا بایستگی آخر- حتی به تقریب- موانع گذرناپذیر، وجود دارد.
نخست این که در زمینه ی رسانایی کامل معانی متن مبنا، بر سر راه هر ترجمه ای محدودیت های مسلم و مشهود قرار دارد. در این جا اولین مشکل که مترجم با آن مواجه می شود، فقدان کلمات/ اصطلاحاتی است که در زبان انگلیسی، از نظر معنا شناختی، معادل کلمات عربی خاص باشد که بعضی از آن ها نقش کلیدی در [ابلاغ] پیام قرآنی دارند، نظیر تقوی، کفر، ایمان، شرک، حقّ، باطل، معروف، منکر، فتنه، غیب، سنت، توبه، ولی، و ظُلم. در این موارد، مترجم باید به تقریب یا رسانایی تقریبی، بسنده کند، و این معادل های تقریبی از انتقال طیف معنایی کامل و غنای کلمات/ اصطلاحات اصلی، قاصرند، و در نهایت معنایی ابتر و نادرخور در قبال پیام تنزیل عرضه می دارند.
[در این جا مترجم دانشور، در پانوشت تعداد معتنابهی از کلمات/ اصطلاحات دیگر قرآنی که همین کیفیت را دارند، به میان آورده اند از جمله: امر، آیه، عزم، بغی، برائه، بأس، بِر… تا تسخیر، طیّب، طغیان و نظایر آن ها، جمعاً 60 کلمه] و در ادامه ی سخن خود آورده اند: اما درباره ی شرط اساسی یا بایستگی دوم که ترجمه باید بیانش آسان یاب و طبیعی باشد باید گفت این مسئله عمدتاً به دریافت مترجم از ماهیت، معنا و مقصود ترجمه، و رهیافت یا رویکرد او بستگی دارد…
[در این جا از قول یوگن نایدا صاحب نظر بزرگ نامدار ترجمه، به ویژه ترجمه ی کتب مقدس، در کتاب در راه نیل به علم ترجمه، صفحات 165، 166 چنین نقل کرده اند:] ترجمه پویای همخوان با اصل، چنین تعریفی دارد: «نزدیک ترین معادل طبیعی به پیام زبان مبدأ»…
خواننده ی آگاهِ ترجمه ی متون ادبی از این تقریب، یا بلکه نارسایی سرشتی سرشته در روند ترجمه باخبر است. چنین نارسایی در مورد ترجمه های قرآن کاملاً هویداست. غایت قصوایی که ترجمه می تواند به آن برسد این است که هم چون وسیله ای برای دستیابی یا راه یافتن به خود قرآن عربی، به کار آید. ترجمه های تحت اللفظی بین السطوری [که به صورت زیرنوشته ی آیات انجام می گیرد] در زبان فارسی و اردو فراوان است. در واقع، این رهیافت و شیوه، عملکرد غالب در ترجمه های قرآن که در دو قرن اخیر به چاپ رسیده، بوده است. ترجمه های جدیدتر فارسی گرایشی به دورشدن از این شیوه نشان می دهند، حال آن که این عملکرد هنوز در زبان اردو حاکم است. از آن جا که این زبان ها، همانند خود عربی، از راست به چپ نوشته می شوند، کاربرد ترجمه ی بین السطور- به صورت شیوه ای مناسب و مردم پسند از ارائه ی معانی متن مقدس قرآن درآمده است. این هیئت برای خوانندگانی که متن عربی قرآن را صرفاً به خاطر ثواب قرائت متن، نمی خوانند، بلکه مشتاقند که استفاده ی بیشتری از درک و دریافت معانی آن و تأمل در آیات قرآنی ببرند، بسیار مدد رسان است… بعضی از این ترجمه های تحت اللفظی یا بین السطوری، به ویژه نمونه های کهن تر آن، ترجمه های کلمه به کلمه اند. آن ها فی الواقع [نوعی] فرهنگ های [دو زبانی] قرآنی اند به این شرح که معنای هر کلمه یا عبارت عربی را در زیر سطر اصلی می آورند. این ها، هرچند در مقام فرهنگ، مفید هستند. غالباً در مفهوم سازی معانی متن قرآنی، ناکارآمدند، چرا که نثر ترجمه در نهایت، دست و پاشکسته، غیرطبیعی و در بعضی مواقع سردرگم است.
ترجمه ی تحت اللفظی (بین السطوری) انگلیسی قرآن، نظیر آنچه در اردو و فارسی هست، آشکارا کم فایده است؛ زیرا دو زبان [انگلیسی از یک سو، و فارسی یا اردو از سوی دیگر] در دو جهت مخالف همدیگر نوشته می شوند. شیوه ی عبارت به عبارت که در ترجمه ی حاضر به کار بسته شده، به این قصد بوده که بخشی از فایده ی ترجمه های تحت اللفظی (بین السطوری) را به خوانندگان انگلیسی زبان قرآن مجید برساند. شیوه ی ترجمه ی عبارت به عبارت با دقت آینه وار (25) رهیافت جدیدی است که در ترجمه ی متون مقدس اسلامی، و عمدتاً قرآن و حدیث، باب شده است. در این رهیافت، متن مبنا (یا مبدأ) به صورت عبارت به عبارت پیش می رود و ترجمه در مقابل آن عبارت به عبارت می آید. هر عبارت در زبان مقصد یا گیرنده، مفاد معنای هر عبارت را در متن مبنا، آینه وار بازمی تاباند و فرا می نمایاند.
اول بار که چنین شیوه ای به ذهنم رسید، به هیچ وجه روشن نبود که آیا کارا، و کارآمد است یا نه. به نظر می رسید سرانجام به سبک و سیاقی غیرطبیعی و کژومژ درخواهد آمد. ولی چون آهسته آهسته در ترجمه پیش رفتم، مایه ی شگفتی بود که دیدم این شیوه کارایی دارد (با چند استثنای معدود، فی المثل آیه ی 105 سوره ی بقره که فعل یَوَدُّ در آغاز جمله می آید). در هر حال، نتیجه ی کار آنچنان که در آغاز انتظار می رفت، ناسنجیده و نابسامان نبود. باری، مترجم مدام می بایست از عهده ی دو مشکل برآید: اول اهتمام به رساندن معنای کامل هر عبارت از متن مبنا (مبدأ) در عبارتی همسان و همخوان از متن مقصد؛ و دوم ربط و پیوند دادن عبارت های متوالی، به شیوه ای که، تا آن جا که ممکن است، نثری شیوا، روشن، مفهوم، طبیعی و از نظر سبک و سیاق پذیرفتنی پدید آورد.
فایده مندی چنین شیوه ای برای خواننده ای که می خواهد متن عربی را با اتکا به ترجمه ی هر عبارت و آیه، دریابد، آشکار است. آنچه برای پیگیری معنای متن عربی قرآن، نیاز دارد، دانشی ابتدایی از زبان عربی است، یعنی دانشی اجمالی از واژگان و صرف و [نحو] عربی. حاصل آن که، خواننده ای که عجالتاً چنین دانشی اجمالی از عربی داشته باشد، چندان مشکلی در پیگیری و درک متن عربی به کمک ترجمه ای که در این جا عرضه شده، نخواهد داشت. پس از چند روز قرائت، امید است که خواننده خود بتواند متن عربی را بدون نیاز به مراجعه به ترجمه پی بگیرد. روش و رهیافتی که دراین ترجمه از آن پیروی شده، از این قرار است:

1. از آن جا که هدف اصلی و اعلای من تهیه ی ترجمه ای بود که راهیابی مستقیم به متن عربی قرآن را ممکن سازد، کوشیده ام حتی المقدور بین عبارت ها و شبه جمله های متن مبدأ و مقصد، معادل رسمی/ متعارف بیاورم، ولی به هنگام ضرورت، از جرح و تعدیل لازم برای خوش خوانی و مفهومیت، روشنی و طبیعی بودن بیان تردید نورزیده ام، البته تا آن جا که محدودیت کاربست روش «ترجمه ی عبارت به عبارت دقیق» اجازه می داده است. این جرح و تعدیل ها [در ترجمه ها] انواع گوناگون دارد و شرح همه ی آن ها در این جا ممکن نیست. عمده ی آن ها عبارتند از: تغییرات دستور زبانی، نظیر تغییر زمان های افعال، وجه فعل، اشخاص و ضمائر و اعداد؛ آوردن اسم به جای فعل و بالعکس؛ همچنین حذف ها و افزوده های ناگزیر؛ و آشکارساختن آنچه در متن مبدأ، به ابهام و اشاره آمده است. که گاه این تغییرات شامل تعدیل اصطلاحات (تغییرات اصطلاحی) و نیز نحوی می گردد. خوانندگان باید از وجود چنین تغییرات، هنگامی که متن عربی را با ترجمه مقابله و همخوانی می کنند، آگاه باشند. [گفتنی است که مترجم دانشور برای هر یک از این تغییرات، نمونه ای در پانوشت آورده اند].
2. این ترجمه بر وفق آنچه در میان تفسیرهای مفسران محتمل الصدق تر بوده، انجام گرفته است. گاه نظرگاه های تفسیری بدیل را که مهم و معنی دار به نظر می رسیده، در پانوشت یاد کرده ام. در سراسر این ترجمه استنادهای مفصل به تفسیرهای کهن و مقبول (کلاسیک) قرآن نموده یا به آن ها ارجاع داده ام، نظیر تفسیر طبری، فخررازی، زمخشری و سیوطی در میان آثار اهل سنت و تفسیر المیزان علامه ی طباطبایی، مجمع البیان طبرسی و تفسیر برهان [سیدهاشم] بحرانی در میان آثار شیعه.
بعضی از آثار دیگر که مورد مشورت و مراجعه بوده در کتابنامه ی آخر همین پیشگفتار یادشده است. به احادیث تفسیری ائمه اهل بیت- علیهم السلام- نظر به اهمیت بی همتایی که در تأویل قرآن دارند، توجه مخصوص داشته ام…
3. توجه به اصطلاحات (تعبیرات اصطلاحی) قرآنی، بخش مهمی از خط مشی به کار بسته در این ترجمه است. [مترجم دانشور، این تعبیرات اصطلاحی را به سه دسته تقسیم کرده و گفته اند که ترجمه ی تحت اللفظی، و نه استعاری و اصطلاحی، بعضی از آن ها که معادل انگلیسی ندارد، برای انگلیسی زبانان می تواند مفهوم باشد. سپس برای هرگونه مثال های متعددی زده اند]…
4. ترجمه بر مبنای روایت حفص از قرائت عاصم که رایج ترین و مردم پسندترین قراآت قرآن کریم در سراسر جهان اسلام است انجام گرفته است.
5. موارد حذف و ایجاز در قرآن- که در زمینه ی فرهنگی انگلیسی عبارت است از «حذف کلمه یا عبارتی که از نظر ترکیب نحوی کامل، وجودش ضرورت دارد، اما برای فهم و دریافت معنا ضروری نیست»- غالباً فراتر از این توصیفات است و همواره چندان آشکار نیست. به این موارد [که در ترجمه تکمیل شده] در پانوشت ها اشاره شده است.
6. در بعضی موارد، ارجاعات متقابل، در ذیل آیات ذکر شده، ولی یک فهرست موضوعی نسبتاً مفصل، متشکل از نام ها و اصطلاحات [و واژگان و مفاهیم کلیدی] در بخش پیوست ها آمده است…
مترجم کاردان در پایان پیش گفتار از «مرکز ترجمه ی قرآن مجید به زبان های خارجی» و مدیر آن حجه الاسلام استاد محمد نقدی، برای واگذاری چنین ترجمه ای به ایشان و حسن اعتماد و تشویق و همه گونه حمایت ها، تشکر کرده است. همچنین از همیاری ها و همکاری های استاد دکتر محمد لِگنهاوزن (ایران شناس، اسلام شناس، قرآن پژوه مسلمان شده ی آمریکایی که استاد مدعو در پژوهشکده ی حکمت و فلسفه ی اسلامی در تهران و اغلب دانشگاه ها و دانشکده ها و نهادهای علمی شهر مقدس قم است- و راقم این سطور در یک دهه ی پیش افتخار شرکت و حضور یک دوره از درس «فلسفه ی دین» ایشان را در پژوهشکده یا انجمن فلسفه داشت- صمیمانه سپاسگزاری کرده اند، که با شکیبایی و دقت نظر ذاتی خود، اصطلاحات مفیدی برای بهسازی ترجمه به عمل آورده، و پیشنهادهایش در تدوین خط مشی ویژه این ترجمه بسی کارساز بوده است. همچنین از جناب شجاع علی میرزا که سراسر دست نوشته ی ترجمه را خوانده و پیشنهادهایی برای اصطلاحاتی کرده اند که مآلاً به صحت و سلامت [لفظی- معنوی] متن نهایی مدد رسانده است، تشکر خود را اعلام داشته، و از خوانندگان محترم در خواست کرده اند که تذکرها و نقد و نظرهای خود را به نشانی ناشر و مترجم ارسال نمایند. همچنین از کوشش گران دیگر به نیکی یاد کرده و ثواب این ترجمه را به روح مکرم خواهر شهید خود اهدا کرده اند. در این پیشگفتار یاد و سپاسی از استاد حامد الگار که نقد و نظری کوتاه و در عین حال مهم بر این ترجمه نوشته اند که در دو لب برگردان لفاف روی جلد چاپ شده به میان نیامده، و به احتمال قریب به یقین، این امر ناشی از این بوده که دکتر الگار ترجمه را در هیئت چاپ شده ی کامل، ملاحظه کرده اند.
در این جا مناسب است، اظهارنظرهای استاد دکتر محمد لگنهاوزن و پروفسور حامد الگار را ترجمه و نقل کنیم:
«این ترجمه ای شگرف است. هم دقیق است، هم شیوا. مترجم در این کار به تعادل مطلوبی دست یافته است. این ترجمه نسبت به ترجمه های موجود، از پیشرفت واقعی برخوردار است» (دکتر محمد لِگنهاوزن).
«آنچه علی قلی قرائی در ترجمه اش که آگاهانه «قرآن با ترجمه ی عبارت به عبارت انگلیسی» نامیده، به ثمر رسانده است، احیای هنر ترجمه به عنوان مددکار درک و دریافت متن اصلی است، که ماهرانه با نیازهای قرآن پژوهان انگلیسی زبان (یا انگلیسی خوان) انطباق داده شده است. این ترجمه، هم از نظر شیوه ی آرایش [صفحه] و هم برگردان تغییرات اصطلاحی، با متن اصلی همارا و هماهنگ است. مترجم همواره به نهایت درجه از نزدیکی با متن عربی، همراه با روشنی و شیوایی بیان، نایل شده است. همین است که به اساسی ترین وجه ترجمه را با متن اصلی همساز گردانده است.
قرائی هرچند ترجمه اش را به صورت ترجمه ی عبارت به عبارت معانی قرآنی منظور می دارد- که وسیله ای است برای راهیابی و دستیابی به متن اصلی- باید به تأکید گفت که ترجمه ی او، حتی اگر ارجاعات متقابل منظم به نص عربی، مورد نظرِ خواننده نباشد، در کمال خوش خوانی است. در نتیجه، هر قرآن پژوهی، حتی اگر قصد نداشته باشد که از آن به عنوان پلی به متن متعالی اصلی عربی استفاده کند، می بایست که نگاهی به ترجمه ی او بیندازد و لذت و فایده ببرد.
زبانی که قرائی برگزیده [و پیش گرفته]، روشن، پاکیزه و پیراسته، سرراست، متین، و به یکسان و به دور از کهن گرایی (آرکائیسم) و نوگرایی (مدرنیسم) است که [دو گرایش اخیر] به [کار] سایر مترجمان قرآن آسیب رسانده است.
این امر… همواره بر عهده ی مترجم بوده که تفسیر را تابع وظیفه ی اصلی ترجمه بگرداند؛ نه آن که هرگونه رأی و نظر شخصی را که خود داشته باشد بر متن تحمیل کند. و تا آن جا که توانسته برای [پی بردن] فراتر از متن، به منابع [معتبر] مراجعه کرده تا اصحّ اقوال را برگزیند و آن ها را بشناسد و بشناساند. قرائی هر سه ی این زمینه ها موفق بوده است.
قرائی در آغاز ترجمه ی عبارت به عبارتش از معانی قرآنی، پیش گفتاری آورده است که در آن نه فقط از روش ترجمه ای که در پیش گرفته سخن گفته، بلکه، مهم تر از آن از انگیزه ی کلی و وجودی اش که باید انسان را به مطالعه ی قرآن وادارد، یعنی: نیاز آغازین به شناخت منشأ خود، طبیعت، قصد و غایت هستی و سرنوشت و سرانجام [آفرینش] گفت و گو کرده است. مسئله ساده و روشن است. در واقع، تحسین و ارج گزاری جدی و عمیق به پیام قرآنی، به کل کوشش های موفق قرائی، روح و جان بخشیده است. ما مطالعه ی ترجمه ی او را به همه ی کسانی که تعلق خاطر [و پروای] جدی به قرآن کریم دارند، صمیمانه توصیه می کنیم» (پروفسور حامد الگار).

پی‌نوشت‌ها:

1. «ترجمه ی فرانسوی قرآن کریم»، نوشته ی شادروان دکتر جواد حدیدی، در دانشنامه ی قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاء الدین خرّمشاهی، 2 جلد (تهران، انتشارات دوستان [و] ناهید).
2. مشخصات این اثر که به زبان انگلیسی است از این قرار است:
world Bibliography of Translations of the Meanings of the Holy Qur’an: 1515-1980,Istanbul, Organization of Islamic Canference, Research Center for Islamic History, Art and Culturs, 1986 XCIX+880+34p.
این اثر به سرپرستی پروفسور دکتر اکمل الدین احسان اوغلو تدوین و منتشر شده است. گفتنی است که دوست دانشمند کتاب شناس و فهرست نگار کوشا جناب آقای محمد آصف فکرت این اثر را ترجمه و نگارش به فارسی کرده اند با این مشخصات:
کتاب شناسی جهانی ترجمه ها و تفسیرهای چاپی قرآن مجید به شصت و پنج زبان (1515-1980م)، فراهم آورده ی عصمت بینارق- خالدران، ترجمه و نگارش محمد آصف فکرت (مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی، 1373، ص 359).
3. A.Ross
4. W.Bedwell
5. G.Sale
6. J.w.Rodwell
7. H.Palmer
8. M.Pickthall
9. R.Bell
10. مقاله ی «مصحف مدینه»، در دانشنامه ی قرآن و قرآن پژوهی، پیش گفته.
11. A.J.Arberry
12. T.B.Irving
13. «ترجمه ای جدید از قرآن مجید به انگلیسی» نوشته ی بهاء الدین خرّمشاهی، در نشر دانش، سال 7، شماره ی 2، بهمن و اسفند 1365. تجدید چاپ شده در قرآن پژوهی، هفتاد بحث و تحقیق قرآنی، نوشته ی ب. خرّمشاهی.
14. دارای دو صفحه ی عنوان، و نظم آن مانند خود قرآن از راست به چپ، القرآن الکریم و ترجمه ی معانیه و تفسیره الی اللغه الا نکلیزیه، تنقیح و اعداد: الرئاسه العامّه لادارات البحوث العلمیه و الافتاء و الدعوه و الارشاد. المدینه، مُجمَّع الملک فهد لطباعه المصحف الشریف، 1410H.
عنوان به انگلیسی: The Holy Quran, English translation of the meaningsand commentary
15. N.J.Dawood
16. با این مشخصات:
The Holy Quran. translated by S.V.MirAhmad Ali. with notes from Ayatullah… Pooya Yazdi. New york, Tahrike Tarsile Qur’an, 1988.
با مقدمه ای در 173ص، شامل قرآن پژوهی و شناخت قرآن از نظرگاه شیعه ی امامیه ی اثناعشریه. با بحثی بسیار محققانه در رد تهمت تحریف و آوردن آرا و فتاوی بزرگان و اعلام شیعه. از جمله کلیشه ی عین دستخط آیت الله محمدهادی حسینی میلانی، و آیت الله سیدمحمود حسینی شاهرودی، و آیت الله سیدمحسن حکیم، و آیت الله سیدابوالقاسم موسی خوئی.
17. با این مشخصات کتاب شناختی:
بدون تاریخ New york,Tahrike Tarsile Qur’an القرآن حکیم. The Qur’an. Translated by M.H.Shakir ستاد دکتر مهدی گلشنی، فیزیک دان برجسته که دارای آثار قرآن پژوهی و دین پژوهی متعدد است، با همکاری یکی از فضلای قرآن شناس، به تهذیب و اصلاح عمیق این ترجمه اهتمام کرده اند، که چند جزء از آن از سوی سازمان تبلیغات اسلامی انتشار یافته، و هنوز به اتمام نرسیده است. نیز از سوی انتشارات انصاریان به چند صورت تجدید چاپ شده است.
18. نخست نقد قرآن شناس و مترجم دقیق النظر قرآن کریم به فارسی، دوست دانشمندم جناب استاد مسعود انصاری با عنوان «نقدی بر ترجمه ی خانم دکتر صفارزاده از قرآن مجید». در ترجمان وحی، سال ششم، شماره 11. دوم نقد و نظر به قلم نگارنده ی این سطور که برای کتاب بررسی ترجمه های امروزین فارسی قرآن کریم نوشته شده است.
19. معرفی کوتاهی از این ترجمه در ترجمان وحی، شماره ی 8 آمده است. سپس در شماره ی دهم همین نشریه دوست فرزانه ی قرآن پژوه جناب آقای مرتضی کریمی نیا، گفت و گویی با استاد دکتر فضل الله نیک آیین، انجام داده اند، که روشنگر است. اما هنوز از نقد و نظر علمی- تحقیقی و فنی بر این ترجمه (که به احتمال زیاد باید نوشته شده باشد) خبر ندارم.
20. «کتاب شناسی گزیده ی ترجمه های انگلیسی قرآن کریم» نوشته ی ا. ر. قدوائی، ترجمه ی علی حقی، در مجله ی مترجم، شماره ی ویژه ی مباحث ترجمه ی قرآن، سال سوم، شماره ی دهم، تابستان 1372، مشهد، صص 205-218.
21. free rendering/ trasnaltion
22. word- for- word translation
23. phrase- for- phrase approach
24. mirror paraphrasing
25. mirror paraphrasing
منبع مقاله:
خرّمشاهی، بهاء الدین؛ (1389)، قرآن پژوهی (2)، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست.