در نظام آفرینش و تداوم و بقاع آن، همه در کارند و مشغول انجام وظیفه می باشند، و همه به دنبال هدفهای تکاملی از قبل تعیین شده در حرکتند، حرکت و تلاش، هدفداری، و انجام وظیفه، در همه ی موجودات مشاهده می شود. ( کل فی فلک یسبحون) انبیاء 33.
و انسان نیز از این نظام هماهنگ و هدفدار جدا نمی تواند باشد، مسؤولیت، و هدفهای ارزنده ی همواره او را بحرکت و تلاش، و انتخاب و انجام وظیفه، وامیدارد، اگر همه در کارند او هم باید کاری را و شغلی را انتخاب کند، و اگر همه دارند طبق یک طرح عمومی هماهنگ به امر پروردگار جهان انجام وظیفه می کنند، او هم باید در خط ایثار و فداکاری قدم بردارد.
همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار
شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری

اول- اصل کار و هدفداری
دوم- نیازهای مختلف و استعدادهای گوناگون
اصل هدفداری و تلاش و کار مداوم گرچه در همه جا به چشم می خورد اما واقعیت شگرف دیگری نیز همه ی عقلهای بشری را به تحیر وامیدارد و آن کار هدفدار حکیمانه است، که خدای حکیم با الهام و راهنمائی لازم، هر موجودی را، به کار مخصوص بخود آشنا فرموده و ابزار و لوازم مورد نیاز همان کار را فراهم کرده است تبارک الله احسن الخالقین، مختلف بودن نوع کارها و مسؤولیتها، ما را به حقیقت دیگری رهنمون می شود، تا فلسفه ی آفرینش را به گونه ی دیگری دقیقتر و حساب شده بنگریم که نیازهای مختلف و گوناگون را بدون کارهای مختلف، نمی شود پاسخ مثبت داد و می نگریم که خدای عالم حکیم برای رفع نیازهای گوناگون، موجودات مختلف، با جسم و جان متفاوت، با ابراز و اعضاء گوناگون، آفریده است.
– استعدادهای گوناگون.
– ذوق و سلیقه های مختلف.
– عناصر و أشیاء فراوان و متفاوت با خاصیت های گوناگون.
-ابزار و وسائل و اعضاء و جوارح متفاوت.
– روحیات و افکار متفاوت و مخالف هم.
– مسؤولیتهای گوناگون همراه با کارهای متناسب با آن.
در نتیجه به قانون زوجیت ( انا خلقناکم من ذکر و انثی) 13 حجرات در رابطه با واقعیت های یاد شده مطرح می گردد، و خدای حکیم زن و مرد را با خصوصیات مختلف ( جسمی ) و ( روانی ) آفرید، و به هر کدام مسؤولیتی متناسب با ویژگی های ذاتی و فطری و اخلاقی اش بخشید، که هر کدام از زن و مرد باید کارهای هماهنگ با ذوق و سلیقه ی خدادای خویش انتخاب کند و همواره در خط انجام وظیفه باشد، در نتیجه اصل کار و هدفداری یک قانون عمومی، طبیعی و در انسانها یک اصل مسلم تکاملی است، که همه باید کار کنند گرچه بین انسان و سایر موجودات در اصل کار و هدفداری، تفاوتهای زیادی وجود دارد، مثلا انسان اختیار و انتخاب دارد که در اکثر پدیده ها نیست، اما نوع و کیفیت کارها را تا حدودی ( طبیعت) و ( فطرت) خدادادی تقسیم کرده است، که اختیار و انتخاب در چهارچوب همان ضوابط و مقررات الهی است، می بینیم زنان، وظیفه ای در دوران بارداری، و مراحل پس از زایمان و شیرخوارگی کودکان دارند که این وظیفه را طبیعت و فطرت به عهده ی آنها گذ ارده است.
خوب در این ایام گرفتارند، و محتاج به نیازمندی های زندگی، و از همه مهمتر محتاج به (سرپرستی) و (حفاظت) می باشند که در اینجا وظیفه و مسؤولیت مردان مشخص می شود، اگر زن مادر است و باید رنج مادری را بکشد، مرد پدر است و باید کفیل خرج زن و فرزند باشد و سرپرست خانواده. پس هر دو (مرد و زن) باید کار کنند، اما کاری متناسب با طبیعت و مسؤولیت خویش، اگر زن مادر است و باید مشکلات بچه داری را تحمل نماید، خداوند به مادران و زنان همراه با ابزار و اعضاء لازم جسمی، ( احساسات قوی) و (غریزه مادری) و (عواطف گرم) و بی مانند عطا فرمود، که رمز این تفاوتها رفع نیازمندیهای گوناگون است، و این یک اصل حیاتی و سرنوشت سازی می باشد، که فلسفه اجتماعی و نظام آفرینش چنین اقتضائی دارد.

سوم- ارزش های والای کار مادران
حال که روشن شد همه در کارند، و انسان نیز باید کاری را و شغلی را متناسب با خود انتخاب کند، به اهمیت ویژگی کار و مسؤولیت مادران توجه کنیم آیا هیچ شغل و پستی قابل مقایسه با کار مادر است؟ آیا کاری با نوع و کیفیت کار مادران وجود دارد؟ اگر جواب منفی است به عظمت نقش زن و به ارزشهای والای «کار مادری» پی می بریم درست است که مادران نیز شغلی دارند و مسؤولیتی به ( نام تربیت فرزند) را به عهده گرفتند و کاری بر اساس فطرت و طبیعت زنانه شان انتخاب نمودند، اما آیا این انتخاب با دیگر انتخابهای موجود و شغل ها و کارهای دیگری که انسانها انجام می دهند، قابل مقایسه است؟ هرگز! در هیچ مسؤولیت و کاری مانند مسؤولیت مادری این همه ارزشهای والا نهفته نیست که به بعضی از آنان اشاره می شود.
1- تأمین جان و حق حیات: در تمام کارها و مراکز کارگری تأمین جان کارگر مطرح است اگر جان و سلامت کارگر در کاری، یا کارگاهی، مورد تهدید باشد آن کار را انتخاب نمی کند، و در صورت انتخاب استعفاء می نویسد، خوب، آیا در کار مادران، و انتخاب فرزند، تأمین جانی وجود دارد؟ چه کسی و کدام طبیبی می تواند 100% تأمین جانی و سلامت از خطرات را برای مادری تضمین نماید، آیا مادران در کاری که انتخاب کرده اند تأمین جانی دارند؟ آنها که در هر ناله ی در هنگامه ی زایمان مرگ خویش را می نگرند چه چیزی می تواند آن همه ایثارگریهای مادران را جبران کند از این رو رسول خدا ( صلی الله علیه و آله) می فرمودند ( زنی که باردار می شود و تحمل مشکلات می کند، و تا زایمان و پس از آن مانند مجاهدی است که در میدان جنگ، جهاد می نماید) (1)
2- سلامت و تندرستی: در تمام کارهای بشری، و کارگاهها مسأله اول سلامت و تندرستی کارگران می باشد، که اگر کارگری از سلامت و صحت برخوردار نباشد نمی تواند کار کند، با طراوت و شاداب باشد، و هیچ کارگری حاضر نیست کار بدون سلامت را انتخاب نماید، جز بیچاره مادر که کار مادری را همراه با درد و رنج و ضعف و بیماری و انواع ناراحتی های دوران بارداری، و خطرات هنگام زایمان، و خونریزی های شدید، و مشکلات پس از آن و شب زنده داریهای خطرناک، و طاقت فرسای دوران شیرخوارگی کودک، و هزاران مشکل دیگر… انتخاب می کند و بر این انتخاب نیز به خود می بالد، و همراه با این همه درد و رنج و مصیبت با لبخندهای مادرانه کودک را در آغوش می فشرد، و انجام وظیفه می کند، آیا هیچ انسانی کاری را با این همه خطرات و مشکلات انتخاب می نماید؟
3- اصل استراحت: انسانها با توجه به اصل استراحت، کاری را انتخاب می کنند، اگر کارگر استراحت کافی نداشته باشد، از توان کاری نامطلوبی برخوردار است، و هیچ کارگری بدون استراحت لازم، و یا با در خطر قرار گرفتن اصل استراحت، کاری را انتخاب نمی کند، اما زنان و مادران با یقین به عدم استراحت لازم، و در خطر قرار گرفتن اصل استراحت، کار مادری را انتخاب می کنند و پس از انتخاب و بارداری، تا دوره ی نوجوانی، آنچه که وجود ندارد استراحت برای مادر است، اینجاست که روح ایثارگری و فداکاری مادران، همانند ندارد و تنها خدا می تواند پاداش رنج مداوم مادران را در بهشت عطا فرمایند. ( الجنه تحت اقدام امهات)
4- رفاه و تأمین مسائل ایمنی:
تأمین مسائل ایمنی و رفاه یکی از مسائل مهم کارگران و انتخاب کار است، اگر کارگری بداند در فلان کارگاه یا فلان مرکز کارگری، مسائل ایمنی و رفاه تأمین نمی شود، بلکه در خطر است، آن کار را انتخاب نمی کند، و به سراغش نمی رود، در صورتی که مادر، این سمبل فداکاری و ایثار، با یقین به خطرات و عدم وجود رفاه و تأمین مسائل ایمنی، کودک را، فرزند را، انسان را، انتخاب می کند، تا انسانیت و انسان بماند و زندگی تداوم یابد و در این راه، همه ی مشکلات و خطرات را به جان می خرد، مادر، این فرشته ی همیشه در کار و پیکار حاضر می شود، خود را فدا کند و از خود چشم بپوشد، اما در این انتخاب پر خطر چه کسی سلامتی مادر را تضمین می کند؟ چه مقام مسؤولی می تواند رفاه و استراحت زن باردار را تأمین نماید؟ و کدام متخصص کار کشته ای می تواند، مسائل ایمنی را در کار مادر رعایت کند؟ مادر است و این همه دردها، و رنج ها، ایثارگری ها، و خود گذشتگی ها، که درود خدا بر او باد، با توجه به مسائل مهم یاد شده می دانیم که کار مادر قابل مقایسه با هیچ کار و انجام وظیفه ای نمی تواند باشد

چهارم- اهمیت نقش مادران در تربیت کودک
پس از مطرح شدن کار مادر، و ذکر واقعیتهای مهم و سرنوشت ساز شغل مادری، به ابعاد مختلف و ارزشهای مهم این وظیفه الهی، انسانی، بپردازیم، تا روشن شود، که مادر شدن و انتخاب کار مادری، این قدرها هم آسان نیست، و قابل مقایسه با هیچ شغل و پست و کاری نمی باشد گرچه یادآوری و نقد و بررسی ارزشهای مهم مادری به چندین جلد کتاب و صدها مقاله و شعر نیازمند است، اما در این سری درسها (هم به قدر تشنگی باید چشید) به بعضی از آنها اشاره می کنیم.
– در همه ی کارها انسان با ماشین سر و کار دارد و مادر در شغل مادری با انسان کار می کند، و انسان می سازد، که آینده و تکامل و ترقی و اصالت و انسانیت، همه و همه، به مادر و نوع تربیت او مربوط می شود، در برخورد با ماشین، اگر هم استهلاک مطرح باشد مهم نیست، ماشین، ماشین، است بدی و خوبی صفات و روحیات انسان به ماشین منتقل نمی گردد، اما مادر با کودک این انسان تازه بدوران رسیده تماس دارد، که اخلاق و صفات مادر به او منتقل می گردد( که در درسهای گذشته توضیح داده شد).
– هیچ کارگری نسبت به آینده های دور و تداوم کار، مسؤولیت ندارد او مسؤول کار خویش در یک زمان مشخص است، در آینده های دور چه خواهد شد به او مربوط نیست، اما در کار مادر و تربیت کودک، انسانیت انسان مطرح است، که آینده ساز است، پس آینده های دور به مادران باتجربه نیازمند است، تا چه کودکی، و چه انسانی، را به جامعه عرضه خواهد کرد، هم آینده های دور به مادران مربوط می شود، و هم آینده ی فرزندان، هم زشتی و زیبایی فرزندان به مادر برمی گردد، و هم صفات روانی و اخلاقی آنان، پس باید گفت مادران با یک دست گهواره را می جنبانند و با دست دیگر چرخ نظام جوامع بشری را می گردانند.
– تحولات اجتماعی و حرکتهای تاریخ ساز، ترقی و تکامل، عقب ماندگی و رکود، همه و همه به نوع و طرز کار مادران بستگی دارد این فاطمه علیها السلام بود که حسین (علیه السلام ) و زینب ( علیها السلام) را به جامعه بشری عرضه فرمود تا حماسه ی عاشوراء شکل گرفت، و الگوی نهضت های رهائی بخش انسانهای ستمدیده ی زمین شد.
– همه مشاغل فرهنگی، و مسؤولیتهای تربیتی، در مراحل بعد از تربیت خانوادگی، مطرح می شوند، اما نقش مادر (شغل مادری) در مراحل آغازین تربیت است، مادر باید انسان بسازد و تحویل مدرسه ی و مراکز تربیتی و فرهنگی دهد، که اگر قدم اول ناموفق و ناسالم باشد، در مراحل بعدی تربیت چندان موفق نخواهند شد.
– مادر با کودکش تنها رابطه ی غذائی و جسمی ندارد، که خصوصیات روحی مادر نیز در کودک اثر می گذارد، پرورش روحی و عاطفی کودک، تنها به مادر بستگی دارد، و کودک همراه با شیر خوردن و تغذیه شدن، خصوصیات روانی و اخلاقی و معنوی مادر را نیز کسب می کند.
( در مباحث گذشته تأثیر حالات روانی و تغذیه مادر را در کودک بیان کردیم)
– برای تداوم حیات انسانی، تنها مادر می تواند دخالت کند، ازدواج نماید، باردار شود، و انسانهای خوب و سالم تحویل جوامع بشری نماید، و برای این مسؤولیت، خداوند بزرگ از نظر جسم( ابزار و اعضاء زنانه، حالات فیزیکی لازم) و از نظر روح ( غریزه ی مادری، احساسات قوی، عواطف بسیار حساس) به مادران عطاء فرمود، گرچه بعضی از دانشمندان مغرور خواستند بگویند، مادرجایگزین دارد و به سراغ رحم مصنوعی رفتند، اما دیری نپائید که به عجز و نقص دانش خود اعتراف نموده و سر تعظیم در برابر نظام احسن الهی فرمود آوردند، و آن پرفسور ایتالیائی، که نطفه ای را در داخل دستگاه رحم مصنوعی پرورش می داد، روز 29 این اقدام را متوقف نمود زیرا گفت، اگر رشد جنین به همین وضع ادامه می یافت ممکن بود این جنین تبدیل به غولی شود، و ما هنوز به اسرار آفرینش آگاهی لازم نداریم (2)
– اهمیت و ارزش دیگر شغل مادری این است، که مادر همراه با شیردادن و رابطه ی مادرانه، در او ایجاد عادت می کند، و می دانیم اگر عادتهای خوب و لازم در کودکان ایجاد گردد، رستگاری و سعادتشان بیمه خواهد شد، و اگر از روی جهل و نادانی عادات بدی را در کودک بوجود آورد، به این زودی ها نمی توان آن را عوض کرد و به صداقت و سلامت اخلاقی کشاند.
– از نظر تربیت انسان کامل، هیچ گونه راه حل دیگری و جایگزین مطمئنی غیر از مادر وجود ندارد، چه کسی می تواند کودک را تربیت کند، و جسم و جانش را تغذیه نماید؟ آیا لبخندهای پرستار در پرورشگاهها می تواند جای لبخندهای شیرین معنی دار مادر را بگیرد؟
دکتر الکسیس کارل می گوید تعلیم و تربیت کودک مراقبت دائمی می خواهد که جز به وسیله مادر و پدر تأمین نمی شود، زیرا مادران از آغاز زندگی، خصائص بدنی و روانی و استعدادهای کودک را شناخته، و می توانند پرورش دهند (3) و این است رمز جاودانه بودن مادر که به قول امام امت ( مرد از دامن زن به معراج می رود) و این افتخار مادران را بس است که همه انبیاء و اولیاء و رادمرادان تاریخ همه و همه در دامن مادران رشد کردند و تربیت شده اند و این مادرانند که مربی اولیه ی أنبیاء و پاکان بشریتند. شخصی خدمت رسول خدا آمد و گفت یا رسول الله به چه کسی نیکی کنم؟ فرمود ( به مادرت) گفت، پس از آن به چه کسی نیکی کنم؟ فرمود ( به مادرت) بار سوم پرسید پس از آن به چه کسی نیکی نمایم؟ فرمود ( به پدرت) ( جاء رجل الی النبی (ص) فقال یا رسول الله، من ابر قال امک قال ثم من؟ قال امک قال ثم من؟ قال اباک ) (4) و قرآن کریم در رابطه با عظمت کار مادر و پدر و ارزشهای معنویشان فرمود: و قضی ربک الا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا اما یبلغن عندک الکبر احدهما او کلاهما فلا تقل لهما اف و لا تنهر هما و قل لهما قولا کریما. 22 اسراء
( و خدای تو حکم کرده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکوئی کنید و چنانچه یکی از آن دو یا هر دو پیر و سالخورده شوند زنهار کلمه ای که رنجیده خاطر شوند، مگوئید، و کمترین آزار به آنها مرسانید و با ایشان با اکرام و احترام سخن بگوئید) می بینیم که احسان و اطاعت به پدر و مادر را پس از پرستش خدا و ایمان به الله، ذکر فرمود آنگاه می فرماید: و اخفض لهما جناح الذل من الرحمه و قل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا 23 اسراء
( و همواره پر و بال خود را به عنوان تواضع و تکریم با کمال مهربانی در نزدشان بگستران و بگو پروردگارا چنانکه پدر و مادر مرا از کودکی به مهربانی پرورش دادند، تو هم در حق آنها، رحمت و مهربانی فرما).

پی نوشت ها:

1. مکارم اخلاق ج 1 ص 268.
2. روزنامه اطلاعات شماره10411
3. انسان موجود ناشناخته ص 260
4. تفسیر نورالثقلین ج 3 ص 152 و اصول کافی ج 3 ص 233.
منبع: کتاب مسئولیت تربیت