قالَ علی علیه السلام:
«خالِطُوا النّاسَ مُخالَطَهً اِن مِتُّم مَعَها بَکَوا عَلَیکُم، وَ اِن عِشتُم حَنُّوا اِلَیکُم»
امام علی (ع) می فرماید: با مردم چنان معاشرت کنید، که اگر از دنیا رفتید بر شما بگریند، و اگر زنده ماندید از صمیم قلب خواهان معاشرت با شما باشند.
بنا به نقل امام باقر (ع) رسول اکرم (ص) فرموده است:
اسلام دین متانت است با مدارا و معاشرت مهربانانه در آن وارد شوید. «فاوغلو فیه برفق» پیام دین پیام محبت و مهروزی است، مسلمان وظیفه دارد در امر دین اهل مدارا باشد؛
هم با خودش مدارا کند و در انجام تکالیف و وظایف به خود سخت نگیرد، هم با دیگران اهل رفق و مدارا باشد.
امام صادق (ع) می فرماید:
« ان شئت ان تکرم فلن و ان شئت ان تهان فاخشن» «اگر می خواهی در جامعه محترم باشی و همه به دیده اکرام به تو بنگرند، نرم خو و مداراجو باش، و اگر بد خلقی در پیش گرفتی، و خشونت طلبی را پیشه خود ساختی، تحقیر شده و مورد اهانت مردم قرار خواهی گرفت»؛
و نیز آن حضرت می فرماید:
«من کان رفیقاً فی امره نال ما یرید من الناس» «کسی که دوست دارد، در روابط اجتماعی خود موفق شود، و از آمیزش اخلاقیِ شایسته مردم برخوردار باشد، رفق و مدارا با دیگران را در پیش گیرد»
هلال بن حکم می گوید:
هنگامی که به دیدار رسول اکرم (ص) توفیق یافتم، و به پذیرش اسلام مفتخر شدم، آموزه هایی از دین باوری را به دست آوردم.
از جمله این که آموختم هر وقت عطسه کردم، حمد خدای را به جای آورم، و اگر دیگری عسطه کرد برای او دعا کنم، و برای وی طلب رحمت نمایم، غافل از این که صحبت کردن در نماز به هر شکل و هر اندازه ای که باشد مجاز نیست!
روزی در صف جماعت بودم، و به امامت پیامبر (ص) نماز می خواندم، ناگهان یکی از نمازگزاران عطسه کرد. من بی اختیار برای او دعا کردم و «یرحمک الله» گفتم.
همه نمازگزاران متوجه من شدند، بعضی از آنان زیر چشمی، به من نگاه کردند و به تندی و خشم مرا زیر نظر گرفتند. از خود پرسیدم مگر چه اتفاقی افتاده است که این چنین مورد قهر و غضب دیگران قرار گرفته ام. من بی توجه به رفتار نمازگزاران حرف می زدم و در عین حال «سبحان الله» مکرر آنان را می شنیدم.
وقتی نماز تمام شد، پیامبر (ص) فرمود: «چه کسی بین نماز حرف زد؟». همه به من اشاره کردند. انتظار برخورد تندی داشتم، امّا پیامبر (ص) به مهربانی مرا خواست، و فرمود:
«اِنَّما الصَلواهُ لِلقراءهَ وَ لِذِکرالله عَزَّ وَجَل وَ اِذا کُنتَ فی الصَلواهَ فَلیکُن ذِلکَ حالُک»
وقتی در نمازی، حرف خارج از نماز نزن، نماز برای قرائت قرآن و ذکر خداوند است و حالت نمازگزار باید حفظ شود.
رفتار پیامبر اکرم (ص) و رفق و مداری حضرت آن چنان هلال را تحت تأثیر قرار داد که می گوید: «فَما رَایتُ مُعلِّماً اَرفَقَ مِن رَسُول الله» (ص) من معلمی مهربان تر از رسول خدا ندیده ام.
چنین اخلاقی رمز موفقیت فرستاده خدا در بین مردم می باشد، که خدای متعال از آن به «خُلُقٍ عَظیمٍ» تعبیر فرموده است، بدیهی است که چنین رفتاری، در زندگی و مرگ، برای آدمی محبوبیت در پی خواهد داشت؛
آن وقتی که از دنیا برود دوست داران به دلیل این که دوست مهربانی را از دست داده اند در فقدانش اشک خواهند ریخت؛ اگر هم زنده بماند و با مردم زندگی کند، مورد اقبال همگان قرار گرفته و کانون مهرورزی مردم خواهد بود.
تو همچو سرکه ترش رو، به انگبین آمیز
که دافعِ مرض و راحتِ روان گردی
مباش مرده دل و، همدمی به جان بگزین
که از مصاحبت جان، تو نیز جان گردی
چو سایه باش ملایم، به پیش اهل صفا
که آفتاب صفت، شهره جهان گردی
محافظت و معاشرت انسانی، در دنیا و عقبای انسانی اثرگذار است و انسان حق شناس و خوش رفتار در بودنش محبوب همگان و در نبودنش کانون توجه حق شناسان خواهد بود.
