دوست خوب

قال علیه السلام : من استفاد اخا فى الله فقد استفاد بیتا فى الجنه .

امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس براى کسب رضاى خدا، با دوستانش ‍ پیوند برادرى بر قرار کند، خانه اى در بهشت به دست آودده است (490 ).
حقوق دوستى

1- قال علیه السلام : لایفسدک الظن على صدیق وقد اءصلحک الیقین له . و من وعظ اخاه سرا فقد زانه ، و من وعظ علانیه فقدشانه .

امام جواد علیه السلام فرمود: بد گمانى تو را از دوستت جدا نکند، هر کس ‍ برادرش را مخفیانه نصیحت کند او را زینت بخشیده است ، و اگر اشکار پندش دهد آبرویش را مى برد(491)

2- قال : من لم یرض من اخیه بحسن النیه لم یرض منه بالعطیه .

امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس به حسن نیت برادرش قانع نباشد، بخششها او را راضى نخواهد کرد(492).
برکات دیدار با دوستان

قال علیه السلام : ملاقاه الاخوان نشره و تلقیح للعقل ، و ان کان نزرا قلیلا.

امام جواد علیه السلام فرمود: دیدار و ملاقات با دوستان ، هر چند کوتاه باشد، بیمارى روحى انسان را بر طرف ، و نیروى عقل و اندیشه را بارور مى سازد(493).
با چه کسى هم نشین شویم

1- قال علیه السلام : ایاک و مصاحبه الشریر فانه کالسیف ، یحسن منظره ، و یقبح اثره

امام جواد علیه السلام فرمود: از رفاقت و دوستى با آدم بد پرهیز کن ، زیرا او همانند شمشیر برهنه است ، ظاهرش زیبا و آثارش زشت است (494 ).

2- امام جواد علیه السلام در گفتگوى خود با متوکل به او فرمود: لا تطلب الصفا ممن کدرت علیه ، ولاالنصح ممن صرفت بسؤ ظنک الیه . و انما قلب غیرک لک کقلبک له .

از کسى که نسبت به او خشم ورزیده اى صفاى دل مخواه ، و از کسى که به او بد گمان هستى ، پذیرفتن نصیحت را انتظار نداشته باش ، زیرا قلب دیگران نسبت به تو همانند قلب تو نسبت به آنان است (495).

3- قال علیه السلام : کفى بالمر خیانه اءن یکون اءمینا للخونه .

امام جواد علیه السلام فرمود: در خیانت کار بودن انسان ، همین قدر بس ، که امین خیانتکاران باشد(496).

4- قال علیه السلام : لا تعاد احدا حتى تعرف الذى بینه و بین الله تعالى ، فان کان محسنا لا یسلمه الیک ، و ان کان مسیئا فان علمک به یکفیکه ، فلاتعاده .

امام جواد علیه السلام فرمود: با هیچ کس دشمنى مکن تا آن که به آنچه بین او و خداى تعالى است آگاه شوى ، پس اگر نیکو کار باشد او را به تو واگذار نخواهد کرد، یعنى از او به تو بدى نخواهد رسید، و اگر بدکار باشد همین اندازه که او را شناخته اى بس است ، و پاداش و عوضى که خدا به او مى رساند کافى است (497).
ملاک هاى برترى

قال علیه السلام : الفضائل اءربعه اجناس : احدها الحکمه و قوامها فى الفکره ، و الثانى العفه و قوامها فى الشهوه ، و الثالث القوه و قوامها فى الغضب ، و الرابع العدل و قوامه فى اعتدال قوى النفس .

امام جواد علیه السلام فرمود: امتیاز و برترى انسان ها در چهار چیز است :

1- حکمت و دانش که اساس و پایه ى آن در تفکر و اندیشه ى او است .

2- پاکدامنى و عفت که بر اساس آن در کنترل شهوت است .

3- قدرت و نیرومندى که اساس آن در کنترل کردن غضب و خشم است .

4- عدالت و انصاف که ریشه ى آن ، معتدل کردن قواى نفسانى انسان است (498).

سزاى تشویق کردن آدم فاسد

قال علیه السلام : من اءمل فاجرا کان اءدنى عقوبته الحرمان .

امام جواد علیه السلام فرمود، کسى که انسان زشت کار را در اعمال زشتش ‍ تاءیید و امیدوار کند، کمترین سزاى او محروم شدن از نعمتهاى الهى است (480).
سه نفر در ظلم به دیگران شریکند

قال علیه السلام : العامل بالظلم ، والمعین له ، والراضى به شرکإ .

امام جواد علیه السلام فرمود: سه گروه در ظلم و ستم شریکند:

1- کسى که ظلم مى کند.

2- کسى که به ظالم کمک مى کند.

3- کس که راضى به ظلم او باشد(481).
روزى که در انتظار ستمگر است

قال علیه السلام : یوم العدل على الظالم اءشد من یوم الجور على المظلوم .

امام جواد علیه السلام فرمود: روز اجراى عدالت (قیامت ) براى ظالم ، سخت تر از روزى است که مظلوم ظلم کرده است (482).
عاقبت گناه

قال علیه السلام : اثنان علیلان اءبدا: صحیح محتم و علیل مخلط.

موت الانسان بالذنوب اءکثر من موته بالاجل ، و حیاته بالبر اءکثر من حیاته بالعمر.

امام جواد علیه السلام فرمود: دو گروه همیشه بیمارند: انسان سالمى که فکر مى کند هیج وقت بیمار نمى شود، و مریضى که از خوردن آنچه مضر است پرهیز نمى کند(483).
چگونه دوست خدا باشیم

قال علیه السلام : لاتکن ولیا لله تعالى فى العلانیه و عدواله فى السر.

امام جواد علیه السلام فرمود: به ظاهر دوست خدا، و در پنهان دشمن او مباش (484).
سکوت

قال علیه السلام : اءحسن من العجب بالقول : اءن لایقول .

امام جواد علیه السلام فرمود: سخن نگفتن ، زیباتر از سخن آمیخته با عُجب و خودبینى است (485).
عادت هاى زشت

قال علیه السلام : سؤ العاده کمین لایومن .

امام جواد علیه السلام فرمود: عادت زشت و ناپسند کمین گاهى است که انسان هیچ گاه از خطر وقوع در آن احساس امنیت نمى کند(486).
همنشین خوب و بد

1- قال علیه السلام : فساد الاخلاق بمعاشره السفهإ ، و صلاح الاخلاق بمنافسه العقلا .

امام جواد علیه السلام فرمود: معاشرت و دوستى باانسان هاى سفیه و نادان اخلاق را فاسد، و همنشینى با انسانهاى فهمیده و عاقل اخلاق را شایسته و نیک مى سازد(487).

2- قال علیه السلام : من اءصغى الى ناطق فقد عبده فان کان الناطق یودى عن الله عزوجل فقد عبدالله ، و ان کان الناطق یودى عن الشیطان فقد عبد الشیطان .

امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس به سخن گوینده اى گوش فرا دهد بندگى او را پذیرفته است ، پس اگر گوینده از خدا سخن به گوید خدا را عبادت کرده است ، و اگر از شیطان سخن به گوید پرستش شیطان را پذیرفته است (488).

3- قال علیه السلام : قد عاداک من ستر عنک الرشد؛ اتباعا لما تهواه .

امام جواد علیه السلام فرمود: کسى که مانع پیشرفت و ترقى تو شود از هواهاى نفسانى خویش پیروى نموده و دشمن تو است (489).

توبه

قال علیه السلام : تاخیر التوبه اغترار، و طول التسویف حیره ، و الاعتلال على الله هلکه ، والاصرار على الذنب امن لمکر الله ، ((و لا یامن مکر الله الا القوم الخاسرون (468).

امام جواد علیه السلام فرمود: به تاءخیر انداختن توبه ضرر است ، و امروز و فردا کردن موجب سرگردانى ، و گناه را به گردن خدا انداختن هلاکت و نابودى است ، و پافشارى بر گناه ایمن بودن از حیله ى خداوند مى شود، خداوند فرموده است : جز زیانکاران خود را از مکر و (مجازات ) خدا ایمن نمى دانند(469).
سؤ ال در قیامت

قال اءبو جعفر علیه السلام لعمه عبد الله بن موسى :

امام جواد علیه السلام به عمویش عبد الله بن موسى فرمود: یا عم ! انه عظیم عند الله ان تقف غدا بین یدیه ، فیقول لک : لم تفتى عبادى بما لم تعلم ، و فى الاءمه من هو اءعلم منک ،

اى عمو! چه قدر سخت است روز قیامت ، آن هنگامى که در برابر خدا قرار مى گیرى و به تو گفته مى شود: چرا بدون دانش و آگاهى از مسائل دین براى بندگانم فتوا صادر مى کردى در حالى که در بین مردم با سوادتر از تو افرادى بودند(470).
فکر و اندیشه در کارها

1- قال علیه السلام : اظهار الشى قبل اءن یستحکم ، مفسده له .

امام جواد علیه السلام فرمود: آشکار ساختن هر کارى پیش از انجام کامل آن ، سبب فساد و نابودى آن مى شود(471).

2- قال علیه السلام : مقتل الرجل بین لحییه ، و الراءى مع الاءناه ، و بئس ‍ الظهیر الراى الفطیر.

امام جواد علیه السلام فرمود: محل قتل انسان بین دو فکّ او است (کنایه از حفظ زیان )، اظهار عقیده و نظر بایستى با تاءمل و اندیشه همراه باشد، زیرا بدترین پشتوانه آرإ و نظریات سست و بى پایه خواهد بود(472).

3- از امام جواد علیه السلام پرسیده شد: حزم چیست ؟ فرمود: هو اءن تنتظر فرصتک و تعاجل ما اءمکنک ، فرصت را غنیمت شمردن و کار را به تاءخیر نینداختن (473).
مذمت پیروى از هواى نفس

1- قال علیه السلام : لن یستکمل العبد حقیقه الایمان حتى یؤ ثر دینه على شهوته ، و لن یهلک حتى یؤ ثر شهوه على دینه .

امام جواد علیه السلام فرمود: هیچ بنده ى به حقیقت و کمال ایمان نمى رسد مگر وقتى که شهوتهاى نفسانیش را فداى خواسته هاى دینش ‍ کند، و هیچ بنده نابود نمى شود مگر زمانى که شهوتش را بر دینش مقّدم به دارد(474).

2- شخصى به امام جواد علیه السلام عرض کرد: مرا وصیتى فرما، امام فرمود: ((وتقبل )) آیا مى پذیرى ؟ عرض کرد: آرى ، فرمود:

تَوَسَّدْ اَلْصَبْرَ، وَاعْتَنِقْ اَلْفَقْرَ، وَارْفَضْ اَلْشَهَواتِ، وَ خالِفْ اَلْهَوى ، وَاعْلَمْ اءَنَّکَ لَنْ تَخْلُو مِنْ عَیْنِ الْلّهِ، فَانْظُرْ کَیْفَ تَکُونُ.؛

صبر و بردبارى را بالین خویش ‍ قرار ده ، و دست به گردن فقر در آویز شهوتها را ترک ، و با خواهشها و هواهاى نفس مخالفت کن ، و بدانکه همیشه در منظر خداى سبحان هستى ، پس ببین چگونه باید باشى (475).

3- قالَ علیه السلام : راکِبُ الْشَهَواتِ لاتُقالُ عَثْرَتَهُ.

امام جواد علیه السلام فرمود: کسى که بر مرکب شهوتها سوار مى شود ایمن از سقوط و بیچارگى نیست (476).

4- قال علیه السلام : من اءطاع هواه . اءعطى عدوه مناه .

امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس مطیع هواى نفس خویش باشد، آرزوهاى دشمنش را بر آورده است (477).
رضایت به رفتار ناپسند

قال علیه السلام : من شهد اءمراء فکرهه کان کمن غاب عنه ، و من غاب عن اءمر فرضیه کان کمن شهده .

امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس شاهد کار ناپسندى باشد و از انجام آن ناراحت نشود، مانند کسى است که غائب بوده و آن را ندیده است . و آن کس که غایب بوده ولى راضى به انجام آن باشد مانند کسى است که حضور داشته است (478).
نیکو شمردن رفتار زشت

قال علیه السلام : من استحسن قبیحا کان شریکا فیه .

امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس عمل زشتى را نیکو شمارد، شریک در انجام آن خواهد بود(479).

سید ابوالفضل طباطبایى اشکذرى ، مهدى اسماعیلى

منبع: غدیر

490- تاریخ بغداد: 3/54. اعیان الشیعه : 2/35. کشف الغمه : 2/346. بحار الانوار: 75/78 ح 51. حلیه الابرار: 4/595. فصول المهمه ابن صباغ : 273.نور الابصار: 332. احقاق الحق : 19/602 و ص 605. نزهه الجلیس : 111.

491- کشف الغنه : 2/350. بحار الانوار: 75/82 ح 81 حلیه الابرار: 4/601. فصول المهمه ابن صباغ : 275. نور الابصار: 332. احقاق الحق : 12/433، و 19/604.

492- اعلام الدین : 309. بحار الانوار: 71/81 ح 2، و 75/365 ح 5. نزهه الناظر: اعیان الشیعه 2/36.

493- امالى مفید: 328 ح 13، مستدرک الوسایل ، 8/324 ح 9562. امالى الطوسى : 1/94، ح 145.

494- اعلام الدین : 309. بحار الانوار: 71/198 ح 34، و 75/364 ح 4 و ح 5. انوار البهیه : 265. مستدرک الوسایل : 8/351 ح 9634، و 12/312 ح 14173. اعیان الشیعه : 2/206. نزهه الناظر: 136 ح 10.

495- احقاق الحق : 19/601.

496- نزهه الناظر: 137 ح 16، بحارالانوار: 72/380، ضمن ح 42، و 75/346، ضمن ح 4. اعیان الشیعه : 2/36. انوار البهیه : 265.

497- اعلام الدین ، 309. بحار الانوار: 75/365 ح 5. اعیان الشیعه : 2/36. نزهه الناظر: 136 ح 13.

498- کشف الغمه : 2/348. بحار الانوار: 75/81. ح 68. حلیه الابرار: 4/599.
480- کشف الغمه : 2/350. بحار الانوار: 75/83 ح 83. فصول المهمه ابن صباغ : 275. نور الابصار: 332. احقاق الحق : 12/436 و 19/605.

481- کشف الغمه : 2/348. بحار الانوار: 75/81 ح 69. حلیه الابرار: 4/599. فصول المهمه ابن صباغ : 274. نور الابصار: 331.احقاق الحق ، 12/432، و 19/603.

482- کشف الغمه : 2/348. بحار الانوار: 75/81 ح 70. حلیه الابرار: 4/599. فصول المهمه ابن صباغ : 274. احقاق الحق : 12/435.

483- کشف الغمه : 2/350 و بحارالانوار: 75/83 ح 84. حلیه الابرار: 4/602. فصول المهمه ابن صباغ : 275 و نور الابصار: 332. احقاق الحق : 12/432، و 19/605.

484- اعلام الدین : 309. بحار الانوار: 75/365 ح 5.، اعیان الشیعه : 2/36. انوار البهیه : 365. نزهه الناظر: 136 ح 14.

485- نزهه الناظر: 136 ح 16، احقاق الحق : 19/601.

486- نزهه الناظر: 136 ضمن ح 16، احقاق الحق : 19/601.

487- کشف الغمه : 2/349. بحار الانوار: 75/82 ح 78. 4/601.

فصول المهمه ابن صباغ : 274. نور الابصار: 332. احقاق الحق : 12/430. و 19/604.

488- کافى : 6/434 ح 24. تحف العقول : 456. بحار الانوار: 2/94 ح 30. مستدرک الوسایل : 17/308 ح 21428. اعیان الشیهه : 2/35.اعتقادات شیخ مفید: 109.

489- اعلام الدین : 309. بحار الانوار: 75/364 ح 5. اعیان الشیهه : 2/36. انوار البهیه : 265. نزهه الناظر: 135 ح 6. احقاق الحق : 19/601.

468- الاعراف : 7/99.

469- تحف العقول : 456. بحار الانوار: 6/30 ح 36. اعیان الشیعه : 2/35.

470- عیون المعجزات : 122. بحار الانوار: 50/99 ح 12. انوار البهیه : 260.

471- تحف العقول : 457. بحارالانوار: 72/71 ح 13. اعیان الشیعه : 2/35.

472- کشف الغمه : 2/349. بحار الانوار: 75/81 ح 76. فصول المهمه ابن صباغ : 274. نورالابصار: 332. احقاق الحق : 12/434. و 19/604.

473- احقاق الحق : 19/602.

474- کشف الغمه 2/348. بحارانوار: 75/81. ح 67. حلیه ابرار: 4/599.

475- تحف العقول : 455. بحار الانوار: 75/358 ح 1. اعیان الشیعه : 2/35.

476- اعلام الدین : 309.انوار البهیه : 264. بحارالانوار 67/78 ح 11، و 75/364 ح 4. اعیان الشیعه : 2/36. نزهه الناظر: 135 ح 7. کشف الغمه : 2/349. حلیه الابرار: 4/600.

477- اعلام الدین : 309 و بحارالانوار: 75/364 ح 5. انوار البهیه : 264. نزهه الناظر: 134، ح 3.اعیان الشیعه : 2/36.

478- تحف العقول : 456. بحار الانوار: 97/81 ح 38. اعیان الشیعه : 2/35.

479- کشف الغمه : 2/349. بحارالانوار: 81/97 ح 79. حلیه الابرار: 4/601. فصول المهمه (ابن صباغ ) 275 و نور الابصار: 332.احقاق الحق : 12/431، و 19/604.