زندانى کردن «نور» در حصار شب، شیوه کهن ستمگران حاکم، در برخورد و مقابله با «حق» بوده است. خط فکرى و سیاسى امامان شیعه، از همین رو همواره از سوى قدرتها، مورد تضییق و محدود یت و انزواى تحمیلى قرار گرفته بود.
طبیعى است که در چنان شرایط، نوشتن و گفتن و سرودن و نشر تفکر و راه و خط آنان، از اسلوبهاى مؤثر شیعه به حساب مىآمد و پیروان حق، با زبان و قلم و شعر و مرثیه و اشک و عزادارى، در «احیاء امر ائمه» و زنده نگهداشتن حماسهها و بیان فضایلشان تلاش مىکردند. در آن عصر خفقان، طرح «خط امامان» ، نوعى مبارزه سیاسى اجتماعى بود و خطرها در پى داشت.
جلسات انس و دیدار شیعیان، وسیلهاى براى الهام گیرى و یافتن محورهاى «وحدت مکتبى» به حساب مىآمد و شعر و مرثیه و نوحه و گریستن و عزادارى بر شهیدان کربلا و سید الشهدا و مظلومیت اهل بیت علیهم السلام در آن عصر «نتوانستن» ها، ابعادى از مسأله زنده نگهداشتن مشعل حق و دعوت به «نور» و «ایمان» بود.
سرودههاى موضع دار شاعران شیعى در آنچه که به اهل بیت مربوط مى شد، به طور عمده دو محور اساسى داشت: مدایح و مراثى.
استفاده از مدح و مرثیه، همواره به عنوان اهرمى در دفاع از حق و مبارزه با حکومتهاى جور، مورد استفاده قرار مىگرفت. برپایى مراسم سوگوارى براى ائمه و احیاى خاطره شکوهمند و الهام بخش حیات و جهاد و شهادتشان، همواره در تاریخ، حرکت آفرین و بیدارگر بوده است.
سنت شعر گفتن و مرثیه خواندن و گریستن و گریاندن در مجالس سوگ اهل بیت نیز، مورد تشویق و دستور امامان بود، چرا که عزادارى، رساندن صداى مظلومیت آل على به گوش مسلمانان بود و رسالتى عظیم داشت. اقامه مجالس به یاد آنان، بیان رنجهاى جانکاه پیشوایان حق و خون دلهاى ائمه عدل، فاش ساختن و آشکار کردن ناله مظلومانه آنان در هیاهوى پرفریب اغواگران بود و عزادارى براى شهید، انتقال فرهنگ شهادت به نسلهاى آینده تلقى مىشد… و این خط همچنان ادامه یافت، تا اکنون.
در اینگونه مجالس، احساس و عاطفه، به کمک شعورمىآید و مکتب عاشورا زنده مىماند و اشک، زبان گویاى احساسهاى عمیق یک انسان متعهد و پاى بند به خط حسینى و کربلایى است.اشک، دلیل عشق است و نشانه پیوند. اشک، زبان دل است و شاهد شوق.
دلى که به حسین علیه السلام و اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم عشق دارد، بى شک در سوگ آنان مىگرید و با این گریه، مهر و علاقه درونى خود را نشان مىدهد و گریه بر حسین علیه السلام تجدید بیعت با «کربلا» و فرهنگ شهادت است و امضاى راه خونین شهیدان. اشک، خون مىسازد و مجاهد و شهید مىپرورد.
جبهههاى گرم ایران اسلامى در سالهاى «دفاع مقدس» ، گویاترین و زنده ترین سندى است که نشان مىدهد چگونه عشق عاشورایى و مراسم نوحهخوانى و اشک ریختن بر سالار شهیدان، محرم را ماه «پیروزى خون بر شمشیر» مىسازد و اشک را به سلاحى کارى و مؤثر تبدیل مىکند.
سابقه عزادارى و سوگوارى بر مظلومیت خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بسیار دیرینه است و خود پیامبر و على و فاطمه و…علیهم السلام و فرشتگان و کروبیان و جن و انس بر مظلومیت «آل الله» گریسته و مجالس عزا و گریه بر پا کردهاند. حتى انبیاى گذشته هم اشکى ریزان و دلى سوزان و توسل و توجهى به خاندان عصمت و اسوههاى شهادت داشتهاند.
شبهه آفرینیهاى کج فهمان یا مغرضان نسبت به مسأله گریستن و عزادارى و توسل و اقامه مراسم و شعائر دینى در سوگ امامان مظلوم و شهید، جز از بى خبرى آناناز تعالیم اسلام و دستورها و سنتهاى پیامبر اسلام، نشأت نمىگیرد.
این مجموعه چهل حدیث که پیش رو دارید، برخى از احادیث مربوط به این سنت ارزشمند و سازنده را در بردارد.امید است که آشنایى با فرهنگ دینى و عمل به آن، وسیله نجات ما و سبب شفاعت «اهل بیت» از ما در روز قیامت گردد.
آتش عشق حسینى
” قال رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم: ان لقتل الحسین علیه السلام حراره فى قلوب المؤمنین لا تبرد ابدا.”
پیامبراکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: براى شهادت حسین علیه السلام، حرارت و گرمایى در دلهاى مؤمنان است که هرگز سرد و خاموش نمىشود. (جامع احادیث الشیعه، ج 12، ص556)
عاشورا، روز غم
قال الرضا علیه السلام:” من کان یوم عاشورا یوم مصیبته و حزنه و بکائه جعل الله عزوجل یوم القیامه یوم فرحه و سروره.”
امام رضا علیه السلام فرمود: هر کس که عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریهاش باشد، خداوند روز قیامت را براى او روز شادى و سرور قرار مىدهد. (بحارالانوار،ج 44، ص284)
محرم، ماه سوگوارى
قال الرضا علیه السلام:” کان ابى اذا دخل شهر المحرم لا یرى ضاحکا و کانت الکابه تغلب علیه حتى یمضى منه عشره ایام، فاذا کان الیوم العاشر کان ذلک الیوم یوم مصیبته و حزنه و بکائه… ”
امام رضا علیه السلام فرمود: هر گاه ماه محرم فرا مىرسید، پدرم (موسى بن جعفر علیهماالسلام) دیگر خندان دیده نمىشد و غم و افسردگى بر او غلبه مىیافت تا آن که ده روز از محرم مىگذشت، روز دهم محرم که مىشد، آن روز، روز مصیبت و اندوه و گریه پدرم بود. (امالى صدوق، ص 111)
دیدههاى خندان
قال رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم:” یا فاطمه! کل عین باکیه یوم القیامه الا عین بکت على مصاب الحسین فانها ضاحکه مستبشره بنعیم الجنه.”
پیامبراکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: فاطمه جان! روز قیامت هر چشمى گریان است، مگر چشمى که در مصیبت و عزاى حسین گریسته باشد، که آن چشم در قیامت خندان است و به نعمتهاى بهشتى مژده داده مىشود. (بحارالانوار،ج 44، ص293)
سالگرد سوگ حسین (ع)
عن الصادق علیه السلام: “نیح على الحسین بن على سنه فى کل یوم و لیله و ثلاث سنین من الیوم الذى اصیب فیه.”
حضرت صادق علیه السلام فرمود: یک سال تمام، هر شب و روز بر حسین بن على علیه السلام نوحه خوانى شد و سه سال، در روز شهادتش سوگوارى برپا گشت. (بحارالانوار،ج 79، ص102)
بودجه عزادارى
قال الصادق علیه السلام: ” قال لى ابى: یا جعفر! اوقف لى من منالى کذا و کذا النوادب تندبنى عشر سنین بمنى ایام منى.”
امام صادق علیه السلام مىفرماید: پدرم امام باقرعلیه السلام به من فرمود: اى جعفر! از مال خودم فلان مقدار وقف نوحه خوانان کن که به مدت ده سال در «منا» در ایام حج، بر من نوحه خوانى و سوگوارى کنند. (بحارالانوار،ج 46، ص220)
نوحه خوانى سنتى
عن ابى هارون المکفوف قال:”دخلت على ابى عبد الله علیه السلام فقال لى: انشدنى، فأنشدته فقال: لا، کما تنشدون و کما ترثیه عند قبره…”
ابوهارون مکفوف مىگوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام رسیدم. امام به من فرمود: «برایم شعر بخوان». پس برایش اشعارى خواندم. فرمود: اینطور نه، همان طور که (براى خودتان) شعر خوانى مىکنید و همانگونه که نزد قبر حضرت سید الشهدا مرثیه مىخوانى. (بحارالانوار،ج 44، ص287)
پاداش شعر گفتن براى حسین علیه السلام
قال الصادق علیه السلام: “ما من احد قال فى الحسین شعرا فبکى و ابکى به الا اوجب الله له الجنه و غفر له.”
امام صادق علیه السلام به جعفر بن عفان فرمود: هیچ کس نیست که درباره حسین علیه السلام شعرى بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آن که خداوند، بهشت را بر او واجب مىکند و او را مىآمرزد. (رجال شیخ طوسى، ص289)
سرودن براى اهل بیت علیهم السلام
قال الصادق علیه السلام: “من قال فینا بیت شعر بنى الله له بیتا فى الجنه. ”
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس در راه ما و براى ما یک بیت شعر بسراید، خداوند براى او خانهاى در بهشت، بنا مىکند. (وسائل الشیعه،ج 10، ص467)
اصحاب مدح و مرثیه
قال الصادق علیه السلام: “الحمد لله الذى جعل فى الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثى لنا. ”
امام صادق علیه السلام فرمود: خدا را سپاس که در میان مردم، کسانى را قرار داد که به سوى ما مىآیند و بر ما وارد مىشوند و ما را مدح و مرثیه مىگویند. (وسائل الشیعه،ج 10، ص469)
شعر خوانى در ایام عزا
قال الرضا علیه السلام:” یا دعبل! احب ان تنشدنى شعرا فان هذه الایام حزن کانت علینا اهل البیت علیه السلام.”
امام رضا علیه السلام به دعبل (شاعراهل بیت) فرمود: اى دعبل! دوست دارم که برایم شعرى بسرایى و بخوانى، چرا که این روزها (ایام عاشورا) روز اندوه و غمى است که بر ما خاندان رفته است. (جامع احادیث الشیعه، ج 12، ص567)
مرثیه، نصرت اهل بیت علیه السلام
عن الرضا علیه السلام:” یا دعبل! ارث الحسین علیه السلام فانت ناصرنا و مادحنا ما دمت حیا فلا تقصر عن نصرنا ما استطعت.”
امام رضا علیه السلام فرمود: اى دعبل! براى حسین بن على علیه السلام مرثیه بگو، تو تا زندهاى، یاور و ستایشگر مایى، تا مىتوانى، از یارى ما کوتاهى مکن. (جامع احادیث الشیعه،ج 12، ص567)
شیعیان همراه و همدل
قال على علیه السلام: “ان الله…اختار لنا شیعه ینصروننا و یفرحون بفرحنا و یحزنون لحزننا.”
على علیه السلام فرمود: خداوند براى ما، شیعیان و پیروانى برگزیده است که ما را یارى مىکنند، با خوشحالى ما خوشحال مىشوند و در اندوه و غم ما، محزون مىگردند. (غررالحکم،ج 1، ص235)
کشته اشک
قال الحسین علیه السلام:” انا قتیل العبره لا یذکرنى مؤمن الا بکى.”
حسین بن على علیه السلام فرمود: من کشته اشکم. هیچ مؤمنى مرا یاد نمىکند مگر آن که – به خاطر مصیبتهایم- گریه مىکند. (بحارالانوار،ج 44، ص279)
یک قطره اشک
قال الحسین علیه السلام: “من دمعت عیناه فینا قطره بوأه الله عز و جل الجنه.”
حسین بن على علیه السلام فرمود: چشمان هر کس که در مصیبتهاى ما قطرهاى اشک بریزد، خداوند او را در بهشت جاى مىدهد. (احقاق الحق،ج 5، ص523)
بهشت، پاداش عزادارى
قال على بن الحسین السجاد علیه السلام: “ایما مؤمن دمعت عیناه لقتل الحسین و من معه حتى یسیل على خدیه بوأه الله فى الجنه غرفا.”
امام سجاد علیه السلام فرمود: هر مؤمنى که چشمانش براى کشته شدن حسین بن على علیه السلام و همراهانش اشکبار شود و اشک بر صورتش جارى گردد، خداوند او را در غرفههاى بهشتى جاى مىدهد. (ینابیع الموده، ص429)
به یاد فرزندان فاطمه علیها السلام
قال السجاد علیه السلام: “انى لم اذکر مصرع بنى فاطمه الا خنقتنى لذلک عبره.”
امام سجاد علیه السلام فرمود: من هرگز شهادت فرزندان فاطمه علیها السلام را به یاد نیاوردم، مگر آن که به خاطر آن، چشمانم اشکبار گشت. (بحارالانوار،ج 46، ص109)
سوگوارى در خانهها
قال الباقر علیه السلام: “ثم لیندب الحسین و یبکیه و یأمر من فى داره بالبکاء علیه و یقیم فى داره مصیبته باظهار الجزع علیه و یتلاقون بالبکاء بعضهم بعضا فى البیوت و لیعز بعضهم بعضا بمصاب الحسین علیه السلام.”
امام باقرعلیه السلام نسبت به کسانى که در روز عاشورا نمىتوانند به زیارت آن حضرت بروند، اینگونه دستورعزادارى دادند و فرمودند: برحسین علیه السلام ندبه و عزادارى و گریه کند و به اهل خانه خود دستور دهد که بر او بگریند و در خانهاش با اظهار گریه و ناله بر حسین علیه السلام، مراسم عزادارى بر پا کند و یکدیگر را با گریه و تعزیت و تسلیت گویى در سوگ حسین علیه السلام در خانههایشان ملاقات کنند. (کامل الزیارات، ص175)
اشک على علیه السلام در سوگ شهداى کربلا
قال الباقر علیه السلام: “مر على بکربلا فى اثنین من اصحابه قال: فلما مر بها ترقرقت عیناه للبکاء ثم قال: هذا مناخ رکابهم و هذا ملقى رحالهم و هیهنا تهراق دماؤهم، طوبى لک من تربه علیک تهراق دماء الأحبه.”
امام باقر علیه السلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام با دو تن از یارانش از «کربلا» گذرکردند، حضرت، هنگام عبور از آنجا، چشمهایش اشک آلود شد، سپس فرمود: اینجا مرکبهایشان بر زمین مىخوابد، اینجا محل بارافکندنشان است و اینجا خونهایشان ریخته مىشود، خوشا به حال تو اى خاکى که خون دوستان بر روى تو ریخته مىشود! (بحارالانوار،ج 44، ص 258)
اشک، حجاب دوزخ
قال الباقر علیه السلام: “ما من رجل ذکرنا او ذکرنا عنده یخرج من عینیه ماء و لو مثل جناح البعوضه الا بنى الله له بیتا فى الجنه و جعل ذلک الدمع حجابا بینه و بین النار.”
امام باقرعلیه السلام پس از شنیدن سرودههاى «کمیت» درباره اهل بیت، گریست و سپس فرمود : هیچ کس نیست که ما را یاد کند، یا نزد او از ما یاد شود و از چشمانش هر چند به اندازه بال پشهاى اشک آید، مگر آن که خداوند برایش در بهشت، خانهاى بنا کند و آن اشک را حجاب میان او و آتش دوزخ قرار دهد. (الغدیر،ج 2، ص202)
جواد محدثی
