خداوند متعال راه توبه و برگشت را به روی انسان ها گشوده است و آنان می توانند با توبه و استغفار، گناهان گذشته خود را جبران کنند و پس از توبه به درگاه خدا دیگر بار راه تقوا و عبادت را پیش گیرند. به این جهت قرآن مجید و روایات اهل بیت (ع)، مردم را به توبه دعوت و تشویق نموده اند.
خداوند در یکی از آیات فرموده است: «قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه ا… ان ا… یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم و انیبوا الی ربکم» ؛ ای بندگان خدا که بر خود اسراف و ستم کرده اید، از رحمت خداوند ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد و به درگاه پروردگارتان انابه کنید.»
آیات دیگری هست که همگی دلالت بر غفران و بخشش و عفو الهی دارند. غفران و عفو در لغت به معنای پاک کردن و محو کردن آثار (گناه) است.
در روایات از پیامبر (ص) نقل شده است : « التائب من الذنب کمن لا ذنب له : کسی که از گناه توبه کند، مثل کسی است که گناهی نکرده است». بنابراین توبه کردن از گناهان باعث زدودن گناه و پاک شدن می شود و در روز قیامت از گناه بازخواست نمی شود. اما تذکر چند نکته لازم است :
1 ـ توبه باید واقعی و حقیقی باشد : چه بسا افرادی که استغفار می کنند، باز به گناه آلوده می شوند و هیچ گونه تصمیم جدی بر ترک گناه نمی گیرند. کار این گونه افراد با این گونه استغفار و توبه، شبیه استهزاء و مسخره کردن خدا است! امیرالمومنین (ع) در مورد کسی که استغفار لفظی و ظاهری داشت، فرمود : « مادرت بر تو بگرید! آیا می دانی توبه و استغفار به چه معنایی است؟ استغفار مقام بلندمرتبگان است و شش معنا و مرحله دارد که اولین مرحله آن پشیمانی جدی از کرده های زشت است ».
2ـ پذیرفته شدن توبه بسیار مهم است : انجام گناه بسیار آسان است اما توبه و قبول شدن توبه مشکل است، مخصوصا توبه از برخی گناهان نیاز به گریه و انابه فراوان به درگاه خدا دارد.
3 ـ اگر حق الناس را ضایع کرده است، ابتدا باید آنان راضی شوند، سپس توبه و استغفار به درگاه خدا پذیرفته شود.
4 ـ کسی که از ابتدا راه اصلاح پیش گیرد، بسیار تفاوت دارد با کسی که اهل معصیت بوده و بعد توبه کرده است، زیرا در آن مدت که او اهل تقوا و پاکی بوده، به همان مقدار جلوتر از گناهکار و از ارج و قرب معنوی بسیاری برخوردار است.

از کجا بفهمیم که خداوند توبه ما را قبول کرده است؟

پذیرش توبه شرایط خاصی دارد. هر گاه آن شرایط محقق گشت، توبه نیز مورد قبول حق تعالی قرار می گیرد. خداوند در آیات کثیری به گناهکاران و کسانی که به نفس خویش ستم کردند و آن را در معرض معصیت قرار دادند، توصیه کرده است که توبه کنند و رابطه بین خود و خدا را اصلاح کنند. خداوند همه گناهان آنان را خواهد بخشید. قرآن مجید می فرماید : « مگر کسانی که توبه کردند و به اصلاح کارهای فاسد خود پرداختند و آنچه را کتمان کرده بودند، بیان کنند. در این صورت توبه آنها را می پذیرم و من بسیار عذرپذیر و قبول کننده توبه و مهربانم ».

چه کسی در وفای به عهد راستگوتر از خداوند است؟

قرآن مجید وعده داده که خداوند توبه را از بندگانش می پذیرد. بنابراین گناهکاری که به گناه خویش اعتراف دارد و از آن پشیمان است و عزم جدی بر ترک گناه و جبران گناهان گذشته از حق الناس و حق ا… دارد، باید به قبولی توبه خویش و رحمت و مغفرت خداوند امیدوار باشد.
پس از انجام توبه هیچ حالت انتظاری برای قبول توبه نیست. امام علی (ع) می فرماید : « به هر کس که چهار چیز اعطا شد، از چهار چیز محروم نگردد؛ هر کس دعا کرد، از اجابتش محروم نشد و هر کس توبه کرد، از قبولی آن محروم نگردید و هر کس استغفار کرد، از بخشش محروم نشد و هر کس شکر فرستاد، از افزون شدن محروم نخواهد شد».

راه هایی که انسان می تواند دریابد توبه او پذیرفته شده:

1 ـ احساس بهجت و آرامش خاصی که پس از دعا و توبه به انسان دست می دهد یا به تعبیر دیگر احساس سبکی از گناهان و آلودگی ها.
2 ـ هر قدر انسان از گناهان خود به طور جدی پشیمان شده و با تضرع و التجای بیشتری خدا را بخواند، توبه او مقبول تر است. بنابراین میزان انقلاب روحی انسان در حال استغفار نیز می تواند به عنوان یک علامت به کار آید.
3ـ میزان اعتماد به وعده های نیکوی الهی، قابلیت و عنایات الهی را افزون می سازد. بنابراین هر اندازه خداباوری و توکل و اعتماد به وعده های او را در خود افزون یافتیم، می توانیم بیشتر امید یابیم که ما را پذیرا گشته است.
4 ـ هر قدر آثار واقعی توبه در اعمال و کنش های ما بیشتر هویدا گردد، یعنی رغبت کمتری به گناه و اراده و عزم راسخ تری در اطاعت پروردگار یابیم، نشان می دهد که توبه ما واقعی تر بوده و به همین نسبت مقبول تر واقع گردیده است. امام امت (ع) می فرمودند : « اگر بعد از ماه مبارک رمضان تغییری در حالات خود یافتید، به همان نسبت وارد ضیافت ا… شده اید. ولی اگر دگرگونی در شما پدید نیامد، از آن بی بهره ماندید».
نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که آیا ما توانسته ایم همه شرایط لازم توبه را محقق سازیم ؟ آیا شیرینی گناه از جان ما به طور کامل رخت بر بسته است؟
این مساله است که ما را پیوسته در حال خوف و رجا نگه می دارد. هم امیدوار به لطف و رحمت الهی باشیم و هم خوف و واهمه از این که مبادا برخی از شریط توبه را محقق نساخته باشیم.
منبع: نشریه موفقیت شماره 20