بدیهی است که اولین جوانه های ارتباط بین انسان ها، در حریم خانواده پدیدار می گردد و بهترین خاستگاه روابط سالم و مطلوب، خانه و خانواده می باشد.
رابطه خوشایند و آرام بخش زن و شوهر نه تنها مناسب ترین بستر رشد و شکوفایی و تعالی شخصیت آن ها را فراهم می نماید، بلکه چنین رابطه ای از نیاز های ضروری فرزندان نیز به شمار می رود و به نوبه خود در رشد و تعالی آن ها بسیار مؤثر است.
رابطه زن و شوهر سرچشمه همه عاطفه ها و بستر گیراترین و جذاب ترین رابطه هاست. رابطه زن و شوهر آمیزه ای است از زیباترین تلاقی چشم ها، گیراترین تبادل کلام ها، هماهنگ ترین طپش قلب ها و همسو ترین اندیشه ها.
رابطه بین همسران آیه ای است آرام بخش و مهر آفرین،[1] رابطه ای است پاک و بی آلایش[2] رابطه گل و گلدان، طبیب و درمان، گلبرگ و ریحان،[3] انگشتر و نگین، دل و دلدار،[4] گردن و گردن بند،[5] اندام و لباس[6] و بهار آفرین دل ها و روشنی بخش چشم ها.[7] حال ای خانم و آقای عزیز بیاییم به خاطر آرامش زندگی، رشد و کمال جمع کوچک و نورانی خویش و به خاطر خدای مهربان که ما را از تنهایی بیرون آورد و همسری برایمان انتخاب نمود، ارتباطی صمیمی، پرجاذبه، حکیمانه و خردمندانه را بین خود و همسر برقرار کنیم و بدانیم که با توجه به این روش، به خواسته ها و آرزوهای خواهیم رسید.
شناخت دنیای زن و مرد
قبل از هر چیز باید دانست که برای ایجاد ارتباطی شایسته، برتر و پرجاذبه، دو شناخت کلی لازم است:
یکی شناخت دنیای مردان و دنیای زنان؛ یعنی شناخت تفاوت این دو جنس و تفاوت زیستی و روان شناختی بین زن و مرد.
دوم: شناخت این آقا یا خانم از بین تمام آقایان و خانم ها، یعنی شناخت همسر فعلی خود. این شناخت های دوگانه متضمن جهات متعددی است. مثلاً شناخت دوم شامل موارد زیر است:
1. شناخت روحیات، حساسیت ها، ارزش ها، سلیقه ها و توانمندی های همسر.
2. شناخت نیازها، حتی نیاز های فیزیولوژیک و جسمانی و شناخت بهترین راه ارضاء آن.
3. شناخت موقعیت های محیطی (قبلی و فعلی) همسر، مثل این که در چه محیط و خانواده ای رشد و نمو داشته و الان در این شهر ـ به ویژه در شهر غربت ـ در چه وضعیتی به سر می برد.
شناخت از نوع اول نیز به نوبه خود دارای اهمیت بسزایی است، مثلاً شناخت این که مرد ها کل نگر و زن ها جزء نگرند، در بالا بردن سطح تفاهم و کم کردن سطح نزاع و درگیری بسیار مؤثر است، وقتی زن از امور بسیار جزئی یک مهمانی برای شوهر خود سخن به میان می آورد، یا وقتی آقا وارد منزل می شود، او را هدف سوالات ریز خود قرار می دهد و از هر دری سخن به میان می آورد، این غالباً ناشی از روحیه جزء نگری زن است نه حالت تجسس و حساسیت و بدبینی او.
این شناخت به مرد کمک می کند که اولاً به حرف های او گوش فرا دهد، ثانیاً او را متهم نکند که چرا از زندگی دیگران حرف می زنی؟ چرا اسرار و امور داخلی زندگی دیگران را نقل می کنی؟ چرا انقدر حرف می زنی؟ چرا نسبت به من حساس و بدبین شده ای و ده ها چرا از این قبیل، اگر مرد از این شناخت بهره نبرد خانمش متعاقباً به او می گوید:
تو مرا آدم به حساب نمی آوری!؟ به حرف هایم گوش نمی دهی؟ از جواب به سوالاتم شانه خالی می کنی و طفره می روی؟ تو خیال می کنی من نفهم هستم؟ و ده ها سوال از این قبیل.
ارتباط کلامی:
نحوه برقراری ارتباط کلامی از عواملی است که در ایجاد تفاهم، نقشی تعیین کننده دارد. همسرانی که می دانند از چه عبارات و کلماتی برای بیان مقصود استفاده کنند، به خوبی مسیر حرکت خویش را در زندگی هموار می نمایند.
هر واژه یا کلمه ای دارای نوعی بار روانی و عاطفی است و تأثیرات مسلم و پایداری را بر شنونده بر جای می گذارد. یک ارتباط کلامی موفق، رابطه ای است که بر رشد و شکوفایی و شادابی زندگی بیفزاید.
گونه هایی از ارتباط کلامی
ارتباط کلامی تحت عناوین مختلف و با مصادیق متعدد تحقق می یابد که در این جا به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
1. با نام خداوند سبحان به استقبال همسر رفتن:
می دانیم که «سلام» از اسماء الهی است «السلام المومن»[8] یعنی: خداوند سلامت آفرین و ایمنی بخش است. لفظ سلام (گذشته از معنای آن) دارای لطافتی خاص و آهنگ آن ملایم با طبع و گوش نواز است. کلمه یا کلامی نیکوست که علاوه بر داشتن معنی و مضمون عالی،چینش حروف آن طوری باشد که به انسان آرامش بخشد.
حضرت امیر المومنین ـ علیه السلام ـ می فرماید: «نرمش در سخن، و گویا و رسا سلام کردن یکی از عبادت ها است.» بیائیم با عمل به این دستور آسمانی، فضای خانه را بهشتی کرده و پاره ای از بهشت را در دنیا مشاهده کنیم.
2. ارتباط کلامی در قالب شوخی کردن
نمک زندگی کلمات دلنشین، شوخی و بذله گویی های آرام بخش است. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: هر بازی و سرگرمی، باطل و نارواست مگر بازی و شوخی با همسر که عملی مستحب است.
امام صادق ـ علیه السلام ـ از شخصی پرسید: چه اندازه با یکدیگر شوخی می کنید؟ عرض کرد خیلی کم فرمود: چنین نباشید، شوخی از خوش خلقی پدید می آید.
چه خوبست همسران این صفت را بخشی از زندگی روزانه خود قرار دهند تا با این کار بار زندگی را سبک و خستگی را از جان و تن همدیگر بیرون آورند که این خود عبادتی ارزنده است.
تذکر: آنچه که تذکرش لازم است این که اولاً باید از شوخی هایی که دل همسر را می رنجاند دوری گزید. ثانیاً شوخی با تحقیر و توهین همراه نباشد و گرنه این خود عاملی است برای سست کردن محبت و ایجاد شکاف و نزاع بین همسران.
3. ارتباط کلامی در قالب تمجید و تعریف و ابراز محبت.
یکی از توانایی های روحی و جاذبه های همسران، «ابراز محبت» نسبت به یکدیگر است. ابراز محبت یعنی آشکار نمودن علاقه قلبی. برای یک زندگی شیرین و جذاب، وجود محبت قلبی کافی نیست؛ بلکه باید به شکل ها و زبان های مختلف این محبت را نشان داد. شما می توانید با گفتن جملات ساده و بی آلایش از قبیل «دست شما درد نکند»، «به به چه غذای خوشمزه ای درست کرده ای»، «چه هدیه بجا و مناسبی تهیه کرده ای»، «چقدر این لباس بهت می یاد»، دل همسر خود را به دست آورید. زن ها فطرتاً زود رنج و حساس ترند، از این رو بیش از مردان نیازمند مهر و محبت هستند؛ وقتی زن با مهر و محبت مرد روبرو می شود، عشق و علاقه اش به همسر را بیش از گذشته نشان می دهد و انگیزه اش نسبت به تلاش بیش تر و خدمت به مرد افزون می شود. وقتی به همسرتان یادآوری کنید که دوستش دارید به او فهمانده اید که از زندگی با او خوشحال هستید و احساس رضایت می کنید، در این صورت او نیز دل به شما سپارد و هستی اش را پروانه وار به گرد شمع وجود شما نثار می کند.
از همین رو پیامبر عظیم الشأن اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرموده است: کسی که به همسرش بگوید: تو را دوست دارم، این جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.
غرور بی جا و گاهی اوقات حجب و حیای افراطی راه را بر تبادل عاطفی می بندد. برخی از همسران جوان، به ویژه مرد ها در اظهار محبت نسبت به همسرشان نوعی سردی یا «خسّت عاطفی» به خرج می دهند. حجب و حیا نیز به خصوص از ناحیه خانم های جوان، مانع از تبادل عاطفی است. امام رضا ـ علیه السلام ـ می فرماید: «بعضی زن ها برای شوهرشان بهترین غنیمت هستند، زنانی که برای شوهرشان اظهار عشق و محبت بکنند.»[9] به هر حال، گفتن جملاتی که حاکی از محبت زوجین نسبت به یکدیگر است نه تنها در رفع بسیاری از سوء تفاهم ها، سوء ظن ها و تردید ها مؤثر و کارساز است بلکه بر میزان و شدت محبت آن ها می افزاید و شیرین کامی زندگی را تضمین می کند.
4. ارتباط کلامی هنگام صدا کردن یکدیگر
شکل مخاطب قرار دادن یکدیگر نیز در پایداری و پرنشاطی زندگی حائز اهمیت است. صدا زدن، آغاز ارتباط کلامی و زمینه ساز یک ارتباط عاطفی سالم و سازنده یا ارتباطی سرد و پرتنش است. با نوع صدا زدن، انسان حدس می زند بعدش چه اتفاقی می افتد، بعدش تبادل است یا تخاصم. وقتی شما همسر محبوب تان را با نام مورد پسندش یا همراه با پیشوند یا پسوند مناسب و یا با لحنی دلنشین و آرام بخش صدا می زنید علاوه بر این که خستگی و اندوه را از جان و تن او می زدایید،[10] و به او می فهمانید که دوستش دارید، اعتماد و اطمینان نیز در او می آفرینید که به سخن شما با جان و دل گوش دهد و بدین طریق به هدف نهایی تان در برقراری ارتباط می رسید در این رابطه ذکر چند نکته ضروری است:
الف) هیچ گاه بدون ذکر نام همسرتان یا جایگزین مناسب با او شروع به سخن نکنید.
ب) جایگزین مناسب می تواند بر اساس سلیقه طرفین انتخاب شود.
ج) از پیشوند یا پسوند های تحریک آمیز و موهن خود داری شود.
5. ارتباط کلامی در پوشش دعا
از ارتباط های بسیار سازنده جذاب و شور آفرین، ارتباطی است که همسران در قالب دعا برای همدیگر، بر قرار می کنند. چه لذت بخش و روح افزاست که همسران همدیگر را در پیشگاه پروردگار مهربان واسطه قرار دهند. این نیازی است که خداوند در قرآن با لطافت خاصی و به زبان دعا به همسران تعلیم فرموده و از اهمیت آن پرده برداشته که این چنین (به صورت جمعی و خانوادگی) به درگاه من بیایید و مرا بخوانید. این یکی از آداب دلنشین و رشد آفرین دعا و ارتباط سازنده زوجین با یکدیگر است. وقتی همسران در حضور یکدیگر برای هم دعا می کنند این بهترین و شوق انگیز ترین حالتی است که همسران از آن پی به میزان صمیمیت و محبت یکدیگر می برند.
خواندن دعاهایی همچون: «ربنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قره اعین و اجعلنا للمتقین اماما»؛[11] پروردگارا، به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مایه روشنی چشمان (ما) باشد و ما را پیشوای پرهیزکاران گردان.
«رب اغفرلی و لوالدیَّ و لمن دخل بیتی مومناً…؛[12] پروردگارا مرا و پدر و مادرم و هر مومنی را که به سرای من داخل شود، بیامرز.» و چه مصداقی روشن تر و مهم تر از همسر برای لمن دخل بیتی ….
— رفتار های کلامی تسهیل کننده ارتباط
– مثبت گویی: چه خوب گفتی ـ کار درستی کردی
– انعطاف پذیری: باشه ـ عیبی نداره ـ این که تو میگی بهتره
– گزیده گویی، سکوت
– ابراز وجود، عرضه کردن خود، حالت اقبال: چه خبر؟ کسی تلفن نزد؟ دیگه چه خبر؟
– محبت، تکریم و قدرشناسی: آقا مهدی: زهرا خانم دست شما درد نکند … ممنون می شم اگر …
– موضوع مداری: این جا حق با توست، این جا خوب عمل کردی.
– جمع گرایی (ما): زندگی باید بر اساس سلیقه هر دومان باشد، ما باید، بچه هامان.
— رفتار های کلامی بازدارنده ارتباط
– منفی گویی ـ نق زدن: بعید است با هم کنار بیاییم ـ این چه میوه ای است خریدی؟
– نفوذ ناپذیری و جبهه گیری: همین که گفتم، غیر ممکنه، نمیشه من همینم که هستم.
– پرگویی: امان ندادن در صحبت ـ از هر دری سخنی گفتن، بی ربط سخن گفتن.
– روبرگردانی، حالت ادبار: خانم کار دارم! زود باش! ناهار چه داریم! کاری نداری، خدا حافظ ….
– سرد و بی عاطفه، توهین و قدر نشناسی: وظیفه ات بوده؟ مگر چه کار کردی؟ این که کاری نداشت!
– کلی گویی، تعمیم: هرگز، هیچ وقت ـ همیشه کارهایت همین جوره
– فردگرایی (من): تو دخالت نکن ـ نمی گذارم زندگی ام تباه بشه ـ با جون کندن زندگی ام را به این جا رساندم.
[1]. و من آیاته أن خلق لکم …. لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه.
[2]. فانکحوا ما طاب لکم من النساء.
[3]. المرأه ریحانه.
[4]. من انفسکم ازواجاً.
[5]. المرئه قلاده.
[6]. هن لباس لکم و انتم لباس لهن.
[7]. ربنا هب لنا من ازواجنا … قره أعین.
[8]. حشر/ آیه 23.
[9]. مستدرک الوسائل، ج2، ص 351.
[10]. در حدیث است که صدا زدن (اگر ب نیکویی انجام شود) لذتی دارد که سختی و خستگی را از جان و تن دور می کند.
[11]. فرقان/ 74.
[12]. نوح/ 28.
مرکز مشاوره موسسه امام خمینی(ره)- ارتباط کلامی بین همسران