گریز عارف از گناهان، یکى از اصولى ترین برنامه هاى زندگى اوست، براى عارف مصیبتى بزرگتر از آلوده شدن به گناه نیست و تنفّر قلبى و عملى عارف از گناه تنفّرى شدید است.
یکى از مهمترین پایه هاى اسلام اجتناب و دورى از گناه است. آن قدر که اسلام بر دورى از گناه پافشارى دارد اصرار بر عبادت ندارد.
اگر در آیین عزیز الهى دقت کنیم، مىبینیم که بزرگترین عبادت و پر ارزشترین خط بندگى، دورى جستن از معاصى است.
در روایات، تقوا و خوددارى از گناه به عنوان افضل عبادات و پر پاداشترین بندگىها به حساب آمده است.
عارف به اثر وضعى گناه در دنیا و عقوبت سخت آن در آخرت واقف است و براساس این آگاهى کسب خوف کرده و خوف در وجود او، بهترین عامل وشدیدترین علّت براى گریز از گناه است.
به روایاتى در این باب توجه کنید:
آثار شوم گناه
عَنْ أَبى جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ: إِنَّ الْعَبْدَ یَسْأَلُ اللّهَ الْحاجَهَ فَیَکُونُ مِنْ شَأْنِهِ قَضاءُها إِلى أَجَلٍ قَریبٍ أَوْ إِلى وَقْتٍ بَطیئٍ فَیَذْنِبُ الْعَبْدُ ذَنْباً فَیَقُولُ اللّهُ تَبارَکَ وَتَعالى: لِلْمَلَکِ لانْقُضْ حاجَتَهُ وَأَحْرِمْهُ إِیّاها فَإِنَّهُ تَعَرَّضَ لِسُخْطى وَاسْتَوْجَبَالْحِرْمانَ مِنّى «1».
امام باقر علیه السلام فرمود: بنده از خدا حاجتى مىخواهد که اقتضا دارد دیر یا زود برآورده شود سپس آن بنده دچار گناهى مىشود و خداى تبارک و تعالى به فرشته مأمور برآوردن حاجت مىفرماید: حاجتش را اجابت مکن و او را از آن محروم دار؛ زیرا خود را در معرض خشم من قرار داد و سزاوار محرومیّت شد.
عَنْ أَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: إِنَّ الْرَجُلَ یُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ صَلاهَ اللَّیْلِ وَإِنَّ الْعَمَلَ السَیِّئَ أَسْرَعُ فى صاحِبِهِ مِنَ السِّکِّینَ فى اللّحْمِ «2».
امام صادق علیه السلام فرمود: انسان گناه مىکند، از نماز شب با آن همه خصوصیّت و آثار دنیایى و آخرتى محروم مىگردد و به حق که اثر گناه در گنهکار از اثر کارد در گوشت سریعتر است.
قالَ أَمیرُالْمُؤْمِنینَ علیه السلام: لا وَجَعَ أَوْجَعُ لِلْقُلُوبِ مِنَ الذُّنُوبِ، وَلا خَوْفَ أَشَدُّ مِنَ الْمَوْتِ، وَکَفى بِما سَلَفَ تَفَکُّراً وَکَفى بِالْمَوْتِ واعِظاً «3».
امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: دردى براى قلوب، دردناکتر از گناهان نیست و ترسى سختتر از ترس براى مرگ نیست و گذشته براى عبرت گرفتن کافى است و مرگ براى اندرز دادن بس است.
عَن أَبى الْحَسَنِ علیه السلام: إِنَّ للّهِ عَزَّوَجَلَّ فى کُلّ یَوْمٍ وَلَیْلَهٍ مُنادِیاً یُنادى: مَهْلًا مَهْلًا عِبادَ اللّهِ عَنْ مَعاصى اللّهِ، فَلَوْ لا بَهائِمُ رُتَّعٌ، وَصِبْیَهٌ رُضَّعُ، وَشُیُوخٌ رُکَّعٌ لَصُبَّ عَلَیْکُمُ الْعَذابُ صَبّاً، تُرَضُّونَ بِهِ رَضّاً «4».
حضرت رضا علیه السلام فرمود: خداوند یک منادى دارد، یک شب و روز فریاد مىزند: اى بندگان خدا! از حرکت به سوى نافرمانیها بایستید، بایستید که اگر چهارپایان چرنده و کودکان شیرخوار و پیران رکوع کننده نبودند، عذابى بر شما فرو مىریخت که نرم و کوبیده شوید.
1- شرک به خدا 2- آدم کشى 3- تهمت زنا زدن به زن پاکدامن 4- خوردن مال یتیم 5- زنا 6- فرار از جنگ 7- عقوق والدین.
و عدّهاى 13 گناه دیگر را به آن اضافه کردهاند:
1- لواط 2- جادوگرى 3- رباخوارى 4- غیبت 5- سوگند دروغ 6- شهادت ناحق 7- میخوارى 8- بىاحترامى به کعبه 9- دزدى 10- پیمانشکنى 11- تعرّب «9» بعد از هجرت 12- نومیدى از رحمت خدا 13- ایمنى از مکر پروردگار.
و بعضى دیگر از علما و بیداران راه حق، 14 گناه دیگر بر گناهان بالا افزودهاند:
1- خوردن مردار 2- خوردن خون 3- خوردن گوشت خوک 4- خوردن قربانى براى غیر خدا 5- خوردن هر حرامى مانند رشوه تحت عنوان سُحْت 6- قماربازى 7- کمفروشى 8- کمک به ظالم 9- حبس حق مردم بدون دستتنگى 10- اسراف 11- تبذیر 12- خیانت 13- اشتغال به کارهاى بیهوده 14- اصرار ورزیدن بر گناهان صغیره.
عَنْ نُعْمانِ الرّازى قال: سَمِعْتُ أَبا عَبْدِاللّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ زَنى خَرَجَ مِنَ الْإِیمانِ وَمَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ خَرَجَ مِنَ الْإِیمانِ، وَمَنْ أَفْطَرَ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضانِ مُتَعَمِّداً خَرَجَ مِنَ الإِیمانِ «5».
نعمان رازى مىگوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: کسى که زنا کند و آن کس که شراب بنوشد و شخصى که یک روز از ماه رمضان را عمداً بخورد از ایمان خارج شده است.
عَنْ عُبَیْدَهِ بنِ زُراره قالَ: سَأَلْتُ أَبا عَبْدِاللّهِ علیه السلام عَنِ الْکَبائِرِ: فَقالَ هُنَّ فى کِتابِ عَلى سَبْعٌ: الْکُفْرُ بِاللّهِ، وَقَتْلُ النَّفْسِ، وَعُقُوقُ الْوالِدَیْنِ، وَأَکْلُ الرِّبا بَعْدَ الْبَیِّنَهِ وَأَکْلُ مالِ الْیَتیمِ ظُلماً، وَالْفِرارُ مِنَ الزَّحْفِ، وَالْتَّعَرُّبُ بَعْدَ الْهِجْرَهِ، قالَ: فَقُلْتُ: فَهذا أَکْبَرُ الْمَعاصى؛ قالَ نَعَمْ قُلْتُ: فَأَکْلُ درهَم مِن مالِ الْیَتیمِ ظُلْماً أَکْبَرُ أَمْ تَرْکُ الصَّلاهِ قالَ تَرْکُ الصَّلاهِ قُلْتُ: فَما عَدَدْتَ تَرْکَ الصَّلاهِ فى الْکَبائِرِ فَقالَ: أَىُّ شَیءٍ أَوَّلُ ما قُلْتُ لَکَ قالَ: قُلْتُ الْکُفْرُ قالَ: فَإِنَّ تارِکَ الصَّلاهِ کافِرٌ یَعْنى مِنْ غَیْرِ عِلَّهٍ «6».
عبیده بن زراره مىگوید: از حضرت صادق علیه السلام درباره گناهان کبیره پرسیدم، فرمود: در کتاب على علیه السلام هفت گناه از گناهان کبیره است:
1- کفر به خدا، 2- آدم کشى، 3- عدم رعایت حقوق پدر و مادر، 4- خوردن ربا بعد از دانستن، 5- خوردن مال یتیم به ناحق، 6- فرار از جهاد، 7- ایمان بعد از اسلام. عرضه داشتم: اینها بزرگترین گناهانند؟ فرمود: آرى، گفتم:
گناه یک درهم خوردن مال یتیم به ناحق بزرگتر است یا ترک نماز، فرمود:
ترک نماز، عرضه داشتم: شما که ترک نماز را از کبائر نشمردى، فرمود: اوّلین چیزى که گفتم چه بود؟ عرض کردم: کفر، فرمود: تارک نماز کافر است، البته بدون علّت و عذر.
علّامه مجلسى رحمه الله معتقد است که جمله «مِنْ غیر عِلَّهٍ» یا کلام مرحوم کلینى است یا یکى از روایت کنندگان.
گناهان کبیره از نظر بزرگان
مرحوم مجلسى رحمه الله از شیخ بهایى در تعریف گناهان کبیره این اقوال را ذکر مىکند:
1- هر گناهى که خداوند در قرآن مجید انسان را به خاطر آن به عذاب تهدید کرده است.
2- هر معصیتى که شارع برایش حدّى معین کرده و در قرآن نسبت به آن تهدید آمده است.
3- هر گناهى که ارتکاب آن دلالت بر بىاعتنایى به دین داشته باشد.
4- هر گناهى که حرمتش به دلیل قطعى ثابت شده باشد.
5- هر معصیتى که در کتاب و سنّت به شدّت مورد تهدید قرار گرفته باشد.
6- ابن مسعود مىگوید:
گناهان از اوّل سوره نساء تا آیه شریفه [إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ] «7» کبیره است.
7- هر گناهى کبیره است؛ زیرا هر معصیتى مخالفت خداست و کوچک و بزرگى آنها نسبت به بالا و پایین است: مثلًا بوسیدن زن نامحرم نسبت به زنا صغیره و نسبت به نظر کردن به او کبیره است.
سپس علّامه بزرگ، خدمت گزار بىنظیر مرحوم مجلسى رحمه الله مىگوید:
گویا نظر کسى که همه گناهان را کبیره دانسته این است که گناه را نباید کوچک و ناچیز شمرد؛ چنانچه در اخبار بسیارى آمده است:
گناه را کوچک نشمارید؛ زیرا نافرمانى شخص بزرگ، بزرگ است و مخالفت با پروردگار جلیل سنگین «8».
ولى این موضوع منافات ندارد که برخى از گناهان نسبت به خود بزرگتر از برخى دیگر باشد و به صغائر و کبائر تقسیم گردد که اگر از کبائر کنارهگیرى شود صغائر آنها آمرزیده گردد و ارتکاب کبیره و اصرار بر صغیره با عدالت منافات دارد.
امّا در رابطه با شماره گناهان کبیره، برخى آنها را هفت عدد دانستهاند:
1- شرک به خدا 2- آدم کشى 3- تهمت زنا زدن به زن پاکدامن 4- خوردن مال یتیم 5- زنا 6- فرار از جنگ 7- عقوق والدین.
و عدّهاى 13 گناه دیگر را به آن اضافه کردهاند:
1- لواط 2- جادوگرى 3- رباخوارى 4- غیبت 5- سوگند دروغ 6- شهادت ناحق 7- میخوارى 8- بىاحترامى به کعبه 9- دزدى 10- پیمانشکنى 11- تعرّب «9» بعد از هجرت 12- نومیدى از رحمت خدا 13- ایمنى از مکر پروردگار.
و بعضى دیگر از علما و بیداران راه حق، 14 گناه دیگر بر گناهان بالا افزودهاند:
1- خوردن مردار 2- خوردن خون 3- خوردن گوشت خوک 4- خوردن قربانى براى غیر خدا 5- خوردن هر حرامى مانند رشوه تحت عنوان سُحْت 6- قماربازى 7- کمفروشى 8- کمک به ظالم 9- حبس حق مردم بدون دستتنگى 10- اسراف 11- تبذیر 12- خیانت 13- اشتغال به کارهاى بیهوده 14- اصرار ورزیدن بر گناهان صغیره.
ادامه دارد ….
پی نوشت ها:
(1)- الکافى: 2/ 271، باب الذنوب، حدیث 14.
(2)- الکافى: 2/ 272، باب الذنوب، حدیث 16.
(3)- الکافى: 2/ 272، باب الذنوب، حدیث 28.
(4)- الکافى: 2/ 272، باب الذنوب، حدیث 31.
(5)- الکافى: 2/ 278، باب الکبائر، حدیث 5.
(6)- الکافى: 2/ 278، باب الکبائر، حدیث 8.
(7)- نساء (4): 31.
(8)- وسائل الشیعه: 15/ 313، باب 43، حدیث 5/ 206.
(9)- تَعَرَّب: اخلاق و رفتارش شبیه عربها شد (عربهاى زمان جاهلیت).
