برزخ در روایات

در کتب معروف شیعه و اهل تسنن، روایات فراوانى است که با تعبیرات مختلف و کاملاً متفاوت، از جهان برزخ، عالم قبر و ارواح و خلاصه جهانى که میان این عالم و عالم آخرت قرار دارد، سخن مى گوید:

1 ـ در حدیث معروفى که در کلمات قصار «نهج البلاغه» آمده است، مى خوانیم: على(علیه السلام)هنگام مراجعت از جنگ «صفین» وقتى نزدیک کوفه، کنار قبرستانى که بیرون دروازه قرار داشت رسید، رو به سوى قبرها کرده، چنین گفت:

یَا أَهْلَ الدِّیَارِ الْمُوحِشَهِ وَ الَْمحَالِّ الْمُقْفِرَهِ وَ الْقُبُورِ الْمُظْلِمَهِ! یَا أَهْلَ التُّرْبَهِ! یَا أَهْلَ الْغُرْبَهِ! یَا أَهْلَ الْوَحْدَهِ! یَا أَهْلَ الْوَحْشَهِ! أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابِقٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لاحِقٌ، أَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُکِنَتْ، وَ أَمَّا الأَزْوَاجُ فَقَدْ نُکِحَتْ، وَ أَمَّا الأَمْوَالُ فَقَدْ قُسِمَتْ، هَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَا فَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَکُمْ؟

ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ: أَمَا لَوْ أُذِنَ لَهُمْ فِی الْکَلامِ لاَ َخْبَرُوکُمْ أَنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوى:

«اى ساکنان خانه هاى وحشتناک و مکان هاى خالى، و قبرهاى تاریک! اى خاک نشینان! اى غریبان! اى تنهایان! اى وحشت زدگان! شما در این راه بر ما پیشى گرفتید، و ما نیز به شما ملحق خواهیم شد، اگر از اخبار دنیا بپرسید: به شما مى گویم: خانه هایتان را دیگران ساکن شدند، همسرانتان به نکاح دیگران در آمدند، و اموالتان تقسیم شد، اینها خبرهائى است که نزد ما است، نزد شما چه خبر؟!

سپس رو به یارانش کرده، فرمود: اگر به آنها اجازه سخن گفتن داده شود حتماً به شما خبر مى دهند: بهترین زاد و توشه براى این سفر پرهیزکارى است».

روشن است: تمام این تعبیرات را بر مجاز و کنایه نمى توان حمل کرد، بلکه همه آنها خبر از این واقعیت مى دهد که انسان بعد از مرگ داراى یک نوع حیات برزخى است، مى فهمد و درک مى کند و اگر اجازه سخن گفتن داشته باشد سخن هم مى گوید.

2 ـ در حدیث دیگرى از «اصبغ بن نباته» از على(علیه السلام) مى خوانیم: روزى حضرت از «کوفه» خارج شد و به نزدیک سرزمین «غرى» (نجف) آمد و از آن گذشت; «اصبغ» مى گوید: ما به او رسیدیم، در حالى که دیدیم روى زمین دراز کشیده است «قنبر» گفت: اى امیرمؤمنان! اجازه نمى دهى عبایم را زیر پاى شما پهن کنم؟ فرمود: نه، اینجا سرزمینى است که خاک هاى مؤمنان در آن قرار دارد و این کار تو مزاحمتى براى آنها است.

«اصبغ» مى گوید: عرض کردم، خاک مؤمن را فهمیدم چیست؟ اما مزاحمت آنها چه معنى دارد؟

فرمود: یَا بْنَ نَباتَه! لَوْ کُشِفَ لَکُمْ لَرَأَیْتُمْ أَرْواحَ الْمُؤْمِنِیْنَ فِى هذَا الظَّهْرِ حِلَقاً حِلَقاً، یَتَزاوَرُونَ وَ یَتَحَدَّثُونَ، اِنَّ فِى هذَا الظَّهْرِ رُوحُ کُلِّ مُؤْمِن وَ بِوادِى بَرَهُوتِ نَسَمَهُ کُلُّ کافِر:

«اى فرزند «نباته» اگر پرده از مقابل چشم شما برداشته شود، ارواح مؤمنان را مى بینید که در اینجا حلقه حلقه نشسته اند، یکدیگر را ملاقات مى کنند و سخن مى گویند اینجا جایگاه مؤمنان است و در وادى برهوت ارواح کافران».

3 ـ در حدیث دیگرى از امام على بن الحسین(علیه السلام) مى خوانیم: اِنَّ الْقَبْرَ اِمّا رَوْضَهٌ مِنْ رِیاضِ الْجَنَّهِ، أَوْ حُفْرَه مِنْ حُفَرِ النّارِ!:

«قبر باغى است از باغ هاى بهشت یا گودالى از گودال هاى جهنم»!.

4 ـ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: البَرْزَخُ الْقَبْرُ، وَ هُوَ الثَّوابُ وَ الْعِقابُ بَیْنَ الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ… وَ اللّهِ ما نَخافُ عَلَیْکُمْ اِلاَّ الْبَرْزَخَ:

«برزخ همان عالم قبر است که پاداش و کیفر میان دنیا و آخرت است، به خدا ما بر شما نمى ترسیم مگر از برزخ»!.

5 ـ در حدیث دیگرى که در کتاب «کافى» نقل شده است، بعد از ذکر این جمله، مى خوانیم: راوى از امام سؤال کرد: وَ مَا الْبَرْزَخُ: «برزخ چیست»؟ امام فرمود: اَلْقَبْرُ مُنْذُ حِیْنَ مَوْتِهِ اِلى یَوْمِ الْقِیامَهِ: «قبر از زمان مرگ تا روز قیامت ادامه دارد».

6 ـ در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم شخصى خدمتش عرض کرد: جمعى نقل مى کنند: ارواح مؤمنان بعد از مرگ در سینه پرندگان سبز رنگى قرار مى گیرند که اطراف عرش الهى مى گردند؟! امام فرمود: لا، الْمُؤْمِنُ أَکْرَمُ عَلَى اللَّهِ مِنْ أَنْ یَجْعَلَ رُوحَهُ فِی حَوْصَلَهِ طَیْر وَ لکِنْ فِی أَبْدَان کَأَبْدَانِهِمْ:

«چنین نیست، مؤمن نزد خدا گرامى تر از این است که روح او را در سینه پرنده اى محبوس کند، بلکه ارواح مؤمنین در بدن هائى همانند بدن هایشان قرار دارد».

7 ـ در حدیث دیگرى که در کتاب «کافى» نقل شده از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: در مورد ارواح مؤمنین از حضرتش سؤال کردند، فرمود: فِی حُجُرَات فِی الْجَنَّهِ یَأْکُلُونَ مِنْ طَعَامِهَا وَ یَشْرَبُونَ مِنْ شَرَابِهَا وَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَقِمِ لَنَا السَّاعَهَ وَ أَنْجِزْ لَنَا مَا وَعَدْتَنَا:

«آنها در حجره هائى از بهشت قرار دارند، از غذاهاى بهشتى مى خورند، و از نوشیدنى هایش مى نوشند، و مى گویند: پروردگارا! هر چه زودتر قیامت را بر پا کن و به وعده هائى که به ما داده اى وفا فرما». (1)

1- تفسیر نمونه، جلد 14، صفحه 340.