نویسنده: سید مصطفی حسینی

بسیار جالب است که بیانات علمای اعلام که سال ها عمر شریف خود را صرف فهم و درک معارف قرآن کریم و اهل بیت (ع)، نموده اند، در زمینه حفظ قرآن مطالعه نماییم و از نظرات علما در این باره مطلع گردیم. لذا در این مقاله به ذکر فرمایشات این بزرگان می پردازیم.
– شهید اول رحمت الله علیه:
آیاتی از قرآن را برگزین و ورد خود ساز اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتما آن را حفظ و از بر نما و اگر آن توان را در خود ندیدی، هر مقدار از آیات توانستی حفظ کن و در این امر، کوتاهی مکن. وصیتنامه شهید اول ر.ک غایه المراد ص 183.
– شهید ثانی رحمت الله علیه:
شهید ثانی در کتاب شریف منیه المرید در باب اداب تعلیم و تعلّم می فرماید: اوّلین کاری که طالب علم موظّف به انجام آن است حفظ متقن قرآن کریم می باشد چرا که قرآن اساس علوم و اهم آن می باشد و سیره متقدّمین بر این بود که فقه و حدیث را به غیر حافظ قرآن تعلیم نمی نمودند و پس از حفظ قرآن، اشتغال او به سایر علوم نباید به نحوی باشد که منجر به فراموشی قرآن گردد و یا آن را در معرض فراموشی قرار دهد، بلکه باید فراگیری آن را ادامه داده و روزانه مقداری از آن را دائما تلاوت نماید. منیهالمرید- ص 263.
– آیت الله العظمی بروجردی رحمت الله علیه:
از حفظ داشتن قرآن توشه ای برای انسان است. افسوس بر کسی که از دنیا برود و توشه ای نداشته باشد. زندگی آیت الله بروجردی ص 165.
– حضرت آیت الله العظمی بهجت قدس سره:
قرآن را حفظ کنیم تا همیشه با ما باشد و ما با او باشیم، به قرآن تحصّن بکنیم و آن را وسیله حفظمان در فتن و شدائی دنیا قرار بدهیم. به سوی محبوب ص 71.
… قرآن را حفظ کنید نتیجه حفظ قرآن قابل توصیف نیست… قاعدتا حفظ قرآن خیلی آسان است و تکرار هم لازم ندارد: «سهل الله حفظه لامته» خداوند، حفظ قرآن را بر امت رسول خدا (ص) آسان نموده است. ولی ابقا و نگهداری از آن تکرار لازم دارد، زیرا که فرمود: «تعاهدوا هذا القرآن، فإنّه وحشی.» قرآن را تکرار کنید، که زود از خاطر می رود. در محضر حضرت آیت الله بهجت ص 115.
– حضرت آیت الله العظمی تبریزی رحمت الله علیه:
حفظ قرآن کریم ثواب و فضیلت بزرگی دارد لکن کسی که قرآن را حفظ کرده باید محافظت کند تا از یادش نرود، کوتاهی کردن در این امر بعد از حفظ قرآن به نحوی که یادش برود اشکال دارد. والله العالم.
– مرحوم نهاوندی (مؤلف تفسیر الرّحمان):
حفظ قرآن از مهم ترین عبادات و مؤکّدترین مستحبّات است. از آنجایی که حفظ قرآن از روی معرفت و ایمان، نورانیّت قلب و انشراح صدر و انبساط روح و تهذیب نفس را به دنبال دارد؛ اجر او روز قیامت هم سنخ با اوست، زیرا حافظه قرآن غرق در نور خداست و نزد خداوند از مقرّبان است. و مع الاسف ان عبادت با فضیلت در زمان ما ترک شده است در حالی که در زمان های قبل از این، شیوع داشته است به طوری که طبق آنچه گفته شده است غیر حافظ قرآن در بین مسلمانان موهون بوده است. تفسیر نفحات الرحمن، ج1، ص 35.
– علّامه شهید استاد مطهّری رحمت الله علیه:
حفظ کردن قرآن مثل تلاوت کردن آن امر بسیار مطلوبی است و مخصوصا بعد از آن که انسان حفظ کرد نباید بگذارد فراموش بشود. شاید گناه هم داشته باشد که انسان قرآن را حفظ کند و بعد این قدر نخواند تا فراموش بشود. افرادی که حافظه شان ضعیف است لااقل اگر یک سوره دو سوره پنج سوره حفظ می کنند، نگذارند که همان سوره ها فراموش بشود؛ چون بعضی، حرام و گناه می دانند که انسان قرآن را حفظ کند و بعد بگذارد فراموش بشود. کتاب آشنایی با قرآن ج 5 ص 228.
– حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دام ظله:
«من معتقدم که طلبه ها دو دسته اند؛ یک دسته حافظه های قوی و زمینه های ذهنی مناسبی برای حفظ قرآن دارند به گونه ای که اگر وقت بگذارند، به راحتی می توانند حافظ قران شوند. من به این گونه افراد سفارش می کنم که حفظ قرآن را به طور جدّی پیگیری کنند، حوزه ها یک عدّه حافظ قرآن در سطح عالی داشته باشند؛ ولی گروه دیگری هم هستند که تا این اندازه آمادگی ندارند و اگر بخواهند حافظ قرآن شوند، باید همه وقتشان را روی حفظ بگذارند. من به این دسته توصیه می کنم آیاتی را که برای استشهاد بر مسایل مختلف مورد نیاز است حتما از حفظ داشته باشند.» مجله پیام قرآن پیش شماره 6 شهریور 72، ص 52.
ایشان در یکی از جلسات درس خارج خود فرموده بودند: «مرحوم آیت الله خویی در دوران پیری به حفظ قرآن مشغول شدند» و آنچه که معروف است این است که در همان سنین پیری موفق به حفظ بیش از 25 جزء از کلام الله شده بودند.
– حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی دام ظله:
حفظ قرآن کریم بسیار فضیلت دارد و سیره متشرّعه از هنگام نزول قرآن در بین همه طبقات مؤمنین بر حفظ آن بوده و هست و وضوح مطلب به قدری است که محتاج به شرح و تفصیل نیست.
-آیت الله جعفر سبحانی دام ظله:
اگر خداوند عمر دوباره ای به من بدهد در درجه اوّل در وقت، صرفه جوئی می کنم. مثلاً ما، روزی «مقامات حریری» و یا اشعار عرب را حفظ می کردیم اما از حفظ قرآن باز می ماندیم در صورتی که باید قرآن را حفظ می کردیم. مجله سباء سال سوم، ش 21 ص 12 .
در دیداری که تعدادی از حافظان قرآن با ایشان داشتند، سؤال شد، برخی روایاتی که در فضل حفظ و حافظ قرآن آمده است، توجیه تأویل کرده و می گویند، مراد حفظ الفاظ نیست، ایشان در پاسخ فرمودند: «اصولاً در زمان پیغمبر، قرآن حفظی بوده است کتابت، کم بود چند نفر، قرآن را می نوشتند؛ همه حفظی بود؛ حفظ قرآن مهم است قدم اوّل است، انسان می خواهد نماز بخواند قدم اول حفظ قرآن است، حفظ نماز است».
ایشان در پاسخ به سؤال دوم که در خصوص تأثیر حفظ قرآن در تحصیل بود فرمودند:
«قرآن نور است. انسان اگر در ذهنش نور باشد معلوم است که مؤثّر است. من امتحان کرده ام کسانی که با قرآن مأنوسند، کم یا زیاد، کمتر گناه می کنند… همین انس با قرآن، انسان را از گناه نگاه می دارد»
– حضرت آیت الله معرفت رحمت الله علیه:
امروزه همانند دوره صدر اسلام حفظ قرآن در سینه ها یکی از ضروریات جامعه اسلامی به شمار می رود و اساسا حاکمیت قرآن در صورتی است که تک تک افراد جامعه از آیات مربوطه به هر حادثه و پیش آمد آگاهی داشته و مستحضر باشند. و در حمله قرآن به کسانی می گویند که قرآن را در سینه حامل باشند نه آنکه صرفاً در نوشته ها و در محفظه کتابخانه ها، خلاصه حفظ و ضبط و قرائت صحیح قرآن یکی از واجبات شرعی است در همه زمان ها به ویژه در عصر حاضر و در سایه حکومت عدل اسلامی. وفق الله تعالی الحاملین للقرآن العاملین به.
– آیت الله حسن زاده آملی مدظله العالی:
حقیقت امر این است که از همان ابتدا عشق عجیبی به دیوان شعرا و نیز نظم و شعر داشتم روی این ذوق، همان وقت، تمام دوبیتی های بابا طاهر را حفظ بودم و تمام رباعیات خیام را و اکثر غزلیات حافظ را، همین طور دیگران را. ای کاش از همان وقت کسی به من می گفت که آقا به جای این که این ها را حفظ کنی، شروع کن به حفظ قرآن و الان این حسرت برای من به جای مانده است که این عشق و علاقه ای که به دواوین (دیوان های) شعرا داشتم، کاش در حفظ قرآن به کار می بردم. میراث ماندگار ص 563. نهضت قرآنی که به برکت انقلاب اسلامی در میهن اسلامی مان آغاز گشته است، مرهون خون هزاران شهید و تلاش خادمان دلسوز قرآن کریم می باشد، در این میان تلاش ها و رهنمودهای مقام معظّم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای دام ظله العالی به عنوان پرچم دار این نهضت مبارک، تأثیر بسزایی در اوج گیری و به بار نشستن حرکت قرآنی در کشور داشته است. در ادامه به برخی از بیانات ایشان در این خصوص اشاره خواهیم کرد:
مردم مسلمان ایران باید حفظ قرآن را جدّی بگیرند… و آن را به عنوان سرمایه ای بزرگ در زندگی خویش بکار گیرند. این شرف بزرگی است که آیات الهی برای همیشه در ذهن و دل شما ماندگار باشد، ما به قرآن نیاز داریم… من از نوجوان ها خواهش می کنم که قدر سنین فراگیری و حفظ را که الان در آن هستند بدانند و قرآن را حفظ کنند. نوجوانان باید قرآن را حفظ کنند تا معارف آن در سینه ها نفوذ پیدا کند. قرآن کتاب هدایت ص 43.
شما جوانان و نوجوانانی که قرآن را فرا می گیرید، این را بدانید که یک ذخیره مادام العمر برای اندیشیدن و فکر کردن را برای خودتان فراهم می کنید. این چیز بسیار با ارزشی است. ممکن است در سنین جوانی، معانی و معارف عمیقی را از آیات قرآن استنباط نکنید و نتوانید درست بفهمید- فقط چیزهای سطحی و اندکی از معارف را بفهمید- اما به موازات بالا رفتن سطح معلومات و پیشرفت علمی، هر چه علم شما بیشتر بشود،از آیات قرآن که در حافظه شما و در ذهن شماست، بیشتر استفاده می کنید. حضور قرآن در ذهن انسان، نعمت بسیار بزدگی است. فرق است بین کسی که برای مطلبی، بارها آیات قرآن و فهرست های قرآنی را جستجو می کند تا ببیند در این باره آیه ای وجود دارد یا نه، با آن کسی که آیات قرآن در ذهن اوست، قرآن در دل اوست، آیات قرآن جلوی چشم اوست؛ نگاه می کند، آنچه را که هر بخشی از معارف اسلامی به آن نیاز دارد، از قرآن استنباط و استخراج می کند و روی آن فکر و تامّل می کند و از آن استفاده می برد. انش با قرآن در دوران کودکی و نوجوانی، تا دوران جوانی، یک نعمت بسیار بزرگ است. البته این مقدّمه است؛ آشنایی با الفاظ و ظواهر قرآن، گام اوّل است؛ اما گامِ اوّلِ لازم. اگر دانش پژوهان دینی و قرآنی، این قدم را برندارند، قدم های بعدی دشوار و گاهی هم ناممکن خواهد شد. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جمعی از حافظان و قاریان قرآن نونهال و نوجوان کشور 1380/06/28
مسأله حفظ را خیلی جدّی بگیرید. متأسّفانه ما و بچه هایمان، حفظ قرآن نداریم. بگذارید یک خرده جلو برویم و در سطح کشور مسأله حفظ قرآن را گسترش بدهیم؛ آن گاه حرفی نداریم که در موقع سربازی، حافظان قرآن را معاف کنیم. البته ما نباید این طور بگوییم که حافظ قرآن معاف است؛ چون مسأله سربازی در این جا، غیر از سربازی در مصر است. سربازی در این جا، مثل قرآن خواندن است و جهاد فی سبیل الله است. جهاد فی سبیل الله با قرآن خواندن، عدلین هستند؛ اینها از هم جدا نیستند. بیانات در مراسم تودیع با قاریان قرآن: استاد شحات محمّدانور و استاد محمّد بسیونی 1369/12/01

نتیجه بررسی بیان علما:

– هدف از نزول آیات قرآن، تدبر در آن بوده است «کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا ایاته ولیتذکّرا اولوالالباب» سوره ص آیه 29، تدبر در آیات با یک بار و دو بار و دو بار خواندن حاصل نمی شود و نیاز به انس دائمی با قرآن دارد. از بهترین شیوه های انس با قرآن حفظ آیات کریمه آن می باشد. پس حفظ قرآن یکی از مقدمات تدبر در قرآن می باشد.
– در گفتار بزرگان دائماً بر این نکته تأکید شده است که مبادا قرآن صرفاً در مجلس مردگان و بر سر مزار ایشان تلاوت گردد که این قران برای تنبّه زندگان نازل گردیده است و این آیات، آیات زندگی است: «لینذر من کان حیّا و یحقّ القول علی الکافرین» سوره مبارکه یس آیه 70 پس برای این که اعمال ما مطابق با احکام قرآن باشد باید از جایگاه تک تک آیات که در مورد مسائل مختلف وارد شده است اطلاع داشته باشیم و این جز با انس بسیار قوی با قرآن کریم مقدور نخواهد بود، که بهترین وجه آن حفظ قرآن می باشد.
منبع: ماهنامه قرآنی نسیم وحی- شماره 26