نویسنده: آیت الله سیدمحمّدتقی مدرسی
مترجم: محمد تقدمی صابری

نگاهی به درونمایه و محورهای سوره ی معارج
همان گونه که سیاق بیشتر سوره های مکی چنین است، سوره ی معارج بیماریهایی قلبی را بررسی و درمان می کند، که ایمان را باز می دارند، همچنین این سوره روشی را برای ساختن شخصیت ربانی ترسیم می کند. در یک سوم نخست سوره (آیات 1-18) سیاق درباره صحنه هایی از رستاخیز سخن می گوید، آنجا که رویدادهای طبیعی وحشتناکی روی می دهد. همچنین از آثاری سخن می گوید که این رویدادها در جان گنهکاران بر جای می گذارد؛ در آن روز هر یک از گنهکاران آرزو دارد گرامی ترین و نزدیک ترین کسان خود و یا تمامی آنها را فدا کند تا خود رهایی یابد.
با این سخن، قرآن از رهگذر آگاهی دادن نسبت به زمان ابدی که آدمی ناگزیر باید با آن به سر برد، نگرش او را درباره ی مفهوم زمان تصحیح می کند تا بیماری به تأخیر انداختن [توبه] را درمان کند.
بر این بنیان، قرآن به ویژگی آزمندی و بی تابیِ سختِ آدمی اشاره می کند، که این ویژگی او را بر می انگیزد چون صدمه ای به او رسد، عجز و لابه کند و چون خیری به او رسد، بخل ورزد و در نهایت او را به دوگانگی دچار می سازد، که بر اساس محیط و شرایط دگرگونی می یابد. قرآن تأکید دارد که این ویژگیها در آنان که به حق نماز می گذارند، یافت نمی شود، چه، آنان به سوی افق جاودانگی بالا رفتند و تنها در لحظه ی کنونی خویش به سر نمی برند و از عوامل آن اثر نمی پذیرند.
قرآن سپس حالت آرزو ورزی آدمی را برمی رسد و می گوید او طمع دارد بدون ایمان با تلاش به بهشت درآید، امّا هرگز، رهایی از عذاب با آرزو و دوست داشتن به دست نمی آید، بلکه تنها از راه کردار نیک و تلاش است که می توان بدان دست یافت. نماز به راستی کشتی رستگاری مؤمنان و کلید شخصیت الهی آنان است که از انفاق صدقه، ترس از عذاب، امانت داری و پیمان داری، نگاه داشتن دامن مگر از راه حلال، ایستادن بر شهادت و گواهی و مداومت بر نماز، نشان دارد. اینها در حقیقت برنامه هایی هستند که برای ساختن شخصیت آدمی، از نماز الهام گرفته شده اند و در فرجام کار، آدمی را در زمره ی بهشتیانی جای می دهند که گرامی اند. (آیات 19-35)
در پایان (آیات 36-44 ، قرآن، راهوار رؤیاها و آرزوهایی را زمینگیر می کند که کافران و گنهکاران دوزخی، بر آن سوارند، این راهوار، آنان را به دریای خروشانی از خشم و کیفر خدا و باختن دنیا و آخرت می رساند، چه، آرزوها، آرزومندان را در مرداب غفلت و سرگرمی می افکند پس به ناگاه روزی که بدان وعده داده می شدند، فرا می رسد، در حالی که آنان برای دیدار با خدای آماده نشده اند و برای آینده، زاد و توشه ای برنگرفته اند و این قطعاً فرجام هر روشی است که به جای تلاش و کار، بر آرزوها تکیه می کند.
منبع مقاله :
مدرسی، سید محمدتقی؛ (1386)، سوره های قرآن: درونمایه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمی صابری، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.