نویسنده: آیت الله سیدمحمّدتقی مدرسی
مترجم: محمد تقدمی صابری

نگاهی به درونمایه و محورهای سوره ی الرحمن
پروردگار بی نیاز و ارجمند از چه رو هستی را آفریده است؟ آیا نه برای اینکه پروردگار سبحان، رحمان است؟ آیات رحمت او در همه چیز جلوه گر شده است؛ در این کتاب (قرآن) که ما را به سوی نورِ او رهنمون است و اگر نبود ما پروردگار را نمی شناختیم و در این انسان که پروردگار او را به نیکویی آفرید و گرامی اش داشت و بدو بیان آموخت تا بر بسیاری از آفریدگان برترش بدارد و در آفتاب تابان و ماه پرتو افشان و در بوته هایی که به رحمت او رام هستند و درختانی که در برابر بزرگی او سر بر زمین می سایند و در آسمانی که آن را برافراشت و بام نگاهدارنده اش ساخت و در نظامی حساب شده که آن را اندازه گیری کرد و در ترازویی که آن را برای مردمان قرار داد تا با دادگری در میان خود داوری کنند و از اندازه درنگذرند. (آیات 1-9)
آری؛ شکوه و عظمت پروردگار سبحان در آیات او جلوه گر شده، پس آیا در دلهای بندگانش جلوه نمی کند تا او را بشناسند و در جوار رحمت او جای گیرند و به جزا او را آرزو نکنند؟ چه بسیار است بی بهرگی آن که بر لب ساحل رحمت پروردگار، تشنه به سر برد، چرا که به دریای رحمت او راه نیافته است!
آیات سوره ی الرحمن پی در پی می آیند و این نام مبارک (الرحمن) را یادآور می شوند، نامی که اگر نور آن در جانمان بازتاب یابد، آن را در آرامش، امید، چشمداشت، توکل، بخشش و بزرگی فرو می برد.
پروردگار ما رحمان (بخشایشگر) است، پس نومیدی چرا؟ اگر رحمان آفریدگار ماست، پس فروبستگی چرا؟
آیا پروردگار زمین را برای مردم ننهاده است که در آن میوه ها و نخلهایی است با خوشه های غلاف دار؟ پس از چه رو نعمتهای او را دروغ انگاریم و بدانها کفر ورزیم؟ (از جمله ی این دروغ انگاری این است که نعمتهای پاکیزه را، که خداوند برای ما آفریده، بر خود حرام داریم و از جمله ی کفر ورزیدنها اینکه: از رحمت او نومید گردیم و با دلسردی کنج عزلت گزینیم.) (آیات 10-13)
پروردگار، آدمی را که جهانی گسترده است، نخست از گِل خشکیده ای سفال مانند، آفرید (پس آیا او نیروی آن ندارد که آدمی را در جایگاهی ستوده بیانگیزد تا گرامی ترین آفریدگانش باشد؟) پس نومیدی و دروغ انگاری چرا؟
خداوند، جن را از تشعشعی آتشین، بیافرید، پس جنیان و آدمیان کدام یک از نعمتهای او را منکرند؟ (آیات 14-16)
سیاق، ما را از جلوه های رحمت پروردگار آگاه می گرداند که درآمد و شد دقیق و حساب شده ی فصلها، حرکت آبها بر اساس نظمی ناگزیر که میان آب شیرین و شور جدایی می افکند، جلوه گر می شود. از این آبها مروارید و مرجان برمی گیریم و کشتیهای بزرگ با حسابی حکیمانه در این آبها به حرکت درمی آیند، پس چگونه آیات او را دروغ می انگارند؟ (آیات 17-25)
قرآن اشاره دارد که تکیه آدمی نباید بر نظام آفرینش باشد، چه، این نظام فناپذیر است، بلکه باید تکیه او بر آفریدگار آن باشد، زیرا ذات بشکوه و ارجمند اوست که باقی خواهد ماند. قرآن سپس یادآور می شود که گنجینه های رحمت پروردگار پایان پذیر نیست و هر که در آسمانها و زمین است خواهان گوهرهای این گنجینه است و ما نیز باید خواهان آن باشیم، پس از چه رو، خداوند را دروغ انگاریم و بخششهای او را از کف بدهیم؟ (آیات 26-30)
فرجام دروغ انگاشتن آیات و نعمتهای پروردگار تنها بر باد رفتن آرزوهای دنیوی نیست، بل در آخرت نیز زیانی بسیار به باد می آورد. آیات، اینگونه ما را از فرجام دروغ انگاری در روز بزرگِ حسابرسی، بیم دهد، پس چگونه ممکن است تا از حکومت پروردگار بگریزیم؟ گیریم که ما از کرانه های آسمانها و زمین به بیرون رخنه کردیم، پس آیا بدون بهره گیری از تسلط پروردگار از آنها رخنه می کنیم؟ آیا شراره هایی از تفته ی آهن و مس را [فرو فرستاده خواهد شد] در شمار نمی آوریم؟ آیا می توانیم در برابر آن ایستادگی کنیم؟ پس بنابراین چرا نعمتهای پروردگار بی نیاز و ارجمند را دروغ انگاریم؟ و آیا در روزی که آسمان از هم شکافد و چون چرم گلگون گردد، می توانیم نعمتهای پروردگار را دروغ انگاریم؟ (آیات 31-38)
در آن روز، جستن گنهکاران جایی ندارد، آیا آنان از سیمایشان شناخته نمی شوند؟ در آن روز گنهکاران را از دست و پایشان می گیرند و آنان را در آتشی می افکنند که آن را دروغ می پنداشتند (دروغ پنداشتن آنها آن هنگام بود که روز رستاخیز و نعمتهای پروردگار را دروغ می پنداشتند). (آیات 39-45)
بیایید به پروردگار توانا و جبّار ایمان آوریم و از او بهراسیم تا بهشت را به ما ارزانی دارد، پس هر کس را که از مقام پروردگارش بهراسد، دو باغ است که سایه ای گسترده، چشمه هایی روان، میوه هایی رنگ رنگ و تختهایی جواهر نشان دارد و بر آنها ابریشم نازک بافت و درشت بافت نهاده شده است. آری؛ این پاداش نیکی آنان است. (46-61)
یک جایگاه فروتر از اینان، دو باغ وجود دارد که شاخه های آن به هم پیچیده اند و در آن دو باغ، دو چشمه همواره جوشان است و گونه های میوه در آن آماده. همچنین در آنجا زنانی نکوروی و نکو خوی وجود دارند و حورانی پرده نشین در دل خیمه ها، که دست انسان و یا جنّی هرگز بدانها نرسیده و در آنجاست که نیکوکاران بر بالش سبز و فرش نیکو تکیه می زنند. چرا تمامی این نعمتهایی را که قرآن بدانها بشارت می دهد، دروغ انگاریم تا برای رسیدن به آنها تلاش نکنیم؟ خجسته باد نام پروردگار بشکوه و بزرگوارت. (آیات 62-78)
منبع مقاله :
مدرسی، سید محمدتقی؛ (1386)، سوره های قرآن: درونمایه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمی صابری، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.