مراسم خواستگاری یکی از زیباترین مراسم ها در زندگی والدین و جوان می باشد لذا باید سعی شود که به بهترین نحو و با کیفیت عالی برگزار شود تا خاطره خوشی از آن در ذهن پایدار بماند. اما قبل از آن توجه شما را به نکته ای جلب می نماییم:
ازدواج مراحلی دارد؛ قبل از عقد و بعد از عقد.
مرحله قبل از عقد هم خود مراحلی دارد که یکی از آن مراحل مسأله خواستگاری می باشد و کسی که به خواستگاری می رود حتما باید مراحل قبل از آن را نیز به خوبی و به طور کامل طی نموده باشد، از جمله تحقیق از طرف مقابل، تا به شناخت نسبتاً کاملی از همسر آینده خود دست پیدا کند. و هر قدر در این زمینه بیشتر دقت کند زندگی با موفقیتی در پیش رو دارد و هر میزان که به مسأله تحقیق کم توجهی کند و احساسی عمل نماید پایه های زندگی آینده خود را سست بنا نهاده است.
در مرحله خواستگاری سه سوال مهم مطرح است:
1. در چه شرایطی به خواستگاری برویم؟
2. با چه کسانی و چگونه به خواستگاری برویم؟
3. چه سوالاتی در جلسه خواستگاری یا جلسات بعدی مطرح نمائیم؟
پاسخ سوال اول: در شرایطی باید به خواستگاری برویم که هم خودمان و خانواده و هم طرف مقابل و خانواده اش از نظر روحی، روانی، زمانی، مادی، جسمی و … آمادگی داشته باشند، که برای روشن شدن این مطلب چند مثال می آوریم. مثال: دختر خانمی فردای خواستگاری امتحان دارد و از نظر روحی آرامش ندارد و در مجلس به راحتی نمی تواند با شما صحبت کند یا چند روز قبل یکی از بستگان آنها فوت کرده، اکنون وقت مناسبی برای خواستگاری نیست یا به طور غیر مستقیم متوجه شده اید خانواده دختر در شرایط فعلی از لحاظ مادی، آمادگی خواستگاری را ندارند و نمونه های دیگر که با کمی فکر کردن می توانید دریابید.
– پاسخ سوال دوم: همراه بودن تنی چند از افراد ذیل ضروری است: والدین، خواهر، برادر بزرگتر، عمو، عمه، خاله و ریش سفید معتمد. البته به این نکته توجه کنید، هر چه جمعیت همراه بیشتر باشد دردسر آن بیشتر است، پس به حداقل اکتفا شود.
در ضمن تنها رفتن پسر برای خواستگاری صحیح نیست و معمولاً مشکلاتی در پی دارد.
مطلب دوم در مورد چگونگی خواستگاری؛ این که رعایت پاکیزگی کامل و ظاهری کاملاً آراسته و استعمال بوی خوش نیز لازم است و البته و صددرصد همراه داشتن دسته گل و خرید یک هدیه، زیرا بردن هدیه در روح زن تأثیر نیکو می گذارد و این عمل را دلیل صدق و علاقه مرد می شمارد و به این وسیله احساس شخصیت می کند و به تبع محبت و علاقه اش زیاد می گردد.»[1] – پاسخ سوال سوم: در این مرحله از چیزهایی سوال می شود که قبلاً جوابش را به دست نیاورده ایم و برای ما مخفی است. از این قبیل سوالات:
1. چه انتظاری از همسر آینده ات داری که نوع پاسخ او می تواند برای شما مهم باشد؟ مثلاً طرف مقابل بگوید من از همسرم توقع دارم بلافاصله بعد از عقد ماشین مدل بالا برایم تهیه کند و یا …. .
2. همسر شما چه ویژگی هایی باید داشته باشد که مطلوب شما باشد؟
3. اصلی ترین وظیفه زن و شوهر در مقابل یکدیگر چیست؟
4. آیا تصمیم به ادامه تحصیل دارید؟
5. هدف شما از ازدواج چیست؟
6. به ترتیب علاقه خود را به سرگرمی های زیر ذکر کنید. (شماره گذاری کنید.)
ارتباط با دوستان و اقوام… مطالعه… رفتن به سینما… صحبت تلفنی… ورزش… گردش در خیابان… مسافرت… تماشای تلویزیون… ویدئو… بازی با رایانه… .
7. سوال از مکان زندگی آینده و نحوه آن آیا مستقل باشد یا همراه خانواده پسر؟
8. نحوه معاشرت همسران با نامحرمان فامیل که با آن ها احساس نزدیکی و خودمانی دارد. (دختر خاله، پسر خاله، پسر دائی، دختر دائی)
9. میزان علاقه همسر خود را در مورد ارتباط داشتن با دوستان و فامیل بدانیم؟[2] 10. نظر شما در مورد شرایط خاص…. و شغل و کار من چیست؟ و آیا می توانید با آن سازگار شوید.
11. و … .
محور های گفتگوی حضوری ازدواج
با توجه به ضرورت حصول شناخت متقابل قبل از ازدواج، دیدار طرفین وگفتگوی مستقیم در قالب جلسه معارفه، از اهمیت خاصّی برخوردار می باشد. آن چه در چنین جلساتی باید مدّنظر قرار گیرد؛ دو محور اصلی است:
1. رؤیت وضعیت ظاهری[3] 2. گفتگو در مورد محورهای اساسی زندگی؛ به منظور آشنایی با دیدگاه و فراهم آوردن زمینه تفاهم در متن زندگی مشترک؛ از طریق طرح سؤال و دریافت پاسخ های مناسب.
شایسته است این گفتگو، همراه با دقّت و حوصله و پرهیز از شتاب برگزار گردیده و به دور از تعارفات غیر معقول، سؤالات با کمال صراحت مطرح شده و پاسخ دهنده، ضمن احترام به دیدگاه ها و سؤالات؛ با کمال صداقت و دقّت و با پرهیز از طفره رفتن، جواب های کامل را ارائه نماید. و از داشتن حالت و وضعیت ظاهری تصنّعی و به کارگیری جملات و عباراتی که به طور معمول از آن ها استفاده نمی شود، خودداری کند؛ در جهت هر چه مفیدتر بودن این گفتگو، توجه به نکات زیر لازم است:
· خواستگاری بیان رسمی تقاضای ازدواج است.
· نحوه خواستگاری، بستگی به عرف هر منطقه دارد.
· جلسه خواستگاری، جلسه ارزیابی صفات و خصوصیات یکدیگر است. صداقت در این جا بسیار حائز اهمیت است.
· در جلسه خواستگاری راجع به خصایص، اهداف، برنامه ها و سلایق و ….. سوال نمایید.
· خواستگاری کردن هیچ تعهدی را برای طرفین ایجاد نمی کند یعنی طرفین به راحتی می توانند از ادامه رفت و آمد یا اقدامات بعدی خودداری نمایند.
· در جلسه خواستگاری ضمن توجه به اوصاف و خصایص طرف مقابل، خانواده او را نیز مدنظر و توجه قرار دهید.
· تعالیم دینی ما، اهمیت خاصی برای امر خواستگاری قائل شده، لذا دیدن و توجه به زیبایی و یا اوصاف ظاهری را چنانچه به قصد خواستگاری باشد بدون اشکال دانسته است.
· چنانچه قصد ادامه تحصیل، اشتغال به حرفه خاص، سکونت در شهر یا مکان خاص و غیره را دارید در جلسه خواستگاری مطرح نمائید.
· در بین گفتگو، سعی نکنید علّت انتخاب فرد مورد نظر را برای خواستگاری (به صورت پیدا یا ناپیدا) بیان کنید.
· نباید نسبت به پاسخ ها حسّاسیت نشان داد یا زود قضاوت کرد، چون ممکن است پاسخ دهنده از واقع گویی صرف نظر کند.
· سعی کنید نکات مثبت و منفی فرد مورد نظر را حین جلسه یا پس از آن یادداشت نمایید تا در مرحله تصمیم گیری مورد ارزیابی قرار گیرد.
· توجّه داشته باشید که خوبی ها هیچ گاه در یک فرد جمع نمی شود. باید فرد مورد نظر را در مجموع مورد ارزیابی قرار دهید.
· اگر به جهت مشاهده اشکال یا عیبی، به این تصمیم رسیدید که پیوند حاصل نشود؛ حتما آن اشکال را مخفی نمایید.
– سؤالات تفصیلی جلسه خواستگاری
با در نظر گرفتن تذکرات زیر، بخشی از محورهای لازم برای سؤال و جواب در خواستگاری به قرار زیر است:
تذکر1. لازم نیست تمام سؤالات مندرج در این مجموعه مطرح گردد. ممکن است لازم باشد برخی از آن ها را حذف و یا سؤالاتی را به آن بیفزایید تا نمای شفافی از فرد مورد نظر به دست آید.
تذکر2. رعایت ترتیب سؤالات لزومی ندارد؛ بلکه بهتر است به طور پراکنده سؤال شود؛ تا به صورت ناپیدا صحبت های لازم مطرح گردد.
تذکر3. طرح سؤالات نباید به صورت بازجویی انجام گیرد؛ زیرا ممکن است تأثیر نامطلوبی داشته باشد.
مسائل شخصی
1. میزان تحصیلات خود را بیان کنید. به چه دلیل در این سطح تحصیل کرده اید؟ رشته تحصیلی شما کدام است؟ چرا در این رشته تحصیل کرده اید؟ دیدگاه خود را در مورد تحصیل بانوان، میزان و رشته های متناسب ذکر کنید.
2. میزان علاقه و مطالعات خود را در زمینه کتب و جراید بیان کنید. موضوعات مورد علاقه تان کدامند؟
3. آیا تاکنون تحقیق یا تألیف داشته اید؟
4. نظر شما در مورد خانه داری خانم ها چیست؟
5. تا چه حدّ با خانه داری آشنایی دارید؟ تجربیات خود را ذکر کنید.
6. در مورد اشتغال بانوان در خارج از منزل، چه دیدگاهی دارید؟
7. تا چه حدّ از رسانه های گروهی استفاده می کنید؟ چه موضوعاتی را دنبال می کنید؟
8. نظر شما در مورد موسیقی چیست؟ آیا علاقه دارید؟ آیا موسیقی گوش می دهید؟ کدام نوع را؟
9. آیا در مورد احکام فقهی و شرعی موسیقی مطالعه ای داشته اید؟
10. نظر کلّی شما در مورد تفریح، مسافرت، ورزش و حضور در اجتماع چیست؟ در چه حدّ به این امور می پردازید؟ چرا؟
11. چرا در این شهر مقیم هستید؟ مدّت اقامتتان چه قدر است؟ در کدام محلّه ها ساکن بوده اید؟
12. قبلاً در کدام شهر اقامت داشته اید؟ دلیل مهاجرت شما چه بوده است؟
13. آیا از سلامت جسمی برخوردار هستید؟ آیا تا به حال بیماری سختی داشته اید؟
14. متولد چه سالی هستید؟
15. روند تحصیل خود، فراز و نشیب ها، تغییر رشته، ترک تحصیل، موفقیت ویژه ای که داشته اید و …. را شرح دهید.
16. در مورد محل های تحصیل خود، علّت جابه جایی و…. توصیح دهید.
17. ویژگی های روحی خود را در زمینه عصبانیت، پرخاشگری، آرامش، حسّاسیت و …. توضیح دهید. شدّت و نوع عکس العمل خود را در هر یک از این حالات بیان کنید.
18. میزان مطلوب نظم و انضباط از دیدگاه شما چه قدر است؟ خودتان چه قدر مقید هستید؟ تا چه حد بی نظمی را تحمل می کنید و چه توقعی از همسرتان دارید؟
19. در زمینه غم و شادی، تاچه حد تأثیر پذیر هستید؟
20. نظر شما در مورد انتقاد چیست؟ آیا انتقاد پذیر هستید؟ در چه شرایطی؟ چگونه از دیگران انتقاد می کنید؟
21. میزان رضایت شما از وضعیت موجود خودتان تا چه حدّ است؟
22. آیا احساس حقارت، خود باختگی، شکست، از خودگریزی و …. دارید؟
امور مذهبی
1. مذهب شما چیست؟ تا چه حدّ به آن معتقدید؟
2. دیدگاه شما راجع به مذهب و افراد مذهبی (تیپ های مختلف) چیست؟ اگر ممکن است، علّت این دیدگاه را توضیح دهید؟
3. نظر شما در مورد حجاب، لزوم رعایت و میزان مطلوب آن چیست؟ تا چه حدّ حجاب را رعایت می کنید؟
4. آیا حاضرید پس از ازدواج حجاب بهتری داشته باشید؟ چرا؟
خصوصیات روحی و عاطفی
1. نسبت به انسان ها چه دیدگاهی دارید؟ نوع دوستی، تکریم و تحقیر انسان ها را چگونه ارزیابی می کنید؟
2. تا چه حدّ از قدرت تصمیم گیری برخوردارید؟ مواردی از تصمیم گیری های مهمّ خود را ذکر کنید.
3. چنان چه به وسواس مبتلا هستید؛ میزان، سابقه، دلیل ابتلا و نوع واکنش خود را توضیح دهید.
4. تعریف شما از خونسردی چیست؟ آیا خود را خونسرد می دانید؟ مواردی از خونسردی های خود را ذکر کنید.
وضعیت اقتصادی
1. در مورد شغل فعلی و سابق خود توضیح دهید.
2. وضعیت مالی خود را از حیث میزان درآمد، پس انداز، طلب و بدهی، هزینه، افراد تحت تکفّل و …. شرح دهید.
زندگی آینده
1. دیدگاهتان را درباره عامل موفقیت در زندگی مشترک شرح دهید.
2. دیدگاهتان را درباره ارزش های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و …. بیان کنید.
3. در مورد سازگاری اجتماعی در محیط خانواده، محل کار، برخورد با اقوام و دوستان و …. دیدگاه شما چگونه است و چه عواملی را عامل کمک به این سازگاری می دانید.
4. نظر کلّی شما درباره مهریه (میزان، مطالبه، تعیین کننده، تأثیر آن در زندگی و ….) چیست؟
5. دیدگاهتان را درباره اطاعت از شوهر بیان کنید.
الگوی خانوادگی
1. طرز تفکّر اجتماعی و فرهنگی خانواده شما چگونه است؟
2. درباره وضعیت مالی خانواده تان توضیح دهید.
3. اعضای خانواده شما از لحاظ فکری، مذهبی، اقتصادی و روابط تا چه حدّ با یکدیگر همگرایی دارند و میزان اختلاف سلیقه آنان چه قدر است؟
4. وضعیت مذهبی اعضای خانواده خود را بیان کنید.
5. ارتباطات اجتماعی خانواده شما، چگونه و با چه افرادی است؟
6. درباره اعضای خانواده (تعداد، نسبت و وضعیت تحصیلی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و …. آنان) توضیح دهید.[4] و کتاب رهنمودهایی برای ازدواج جوانان- مؤسسه امام خمینی(ره) [1] . امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، انتشارات سازمان انجمن اولیاء و مربیان، چاپ سوم، 1379.
[2] . مقدس نیا، سید عبد الحامد، روانکاوی زنان و مردان در زندگی زناشوئی، انتشارات دلاوری، چاپ اول، 1380، ص 140 ـ 132.
[3] . دیدن چهره و وضعیت ظاهری در مراسم خواستگاری در مباحث خانواده از اهمیت بسیار برخوردار بوده و احکام فقهی خاصّی دارد که باید به کتب فقهی (احکام نگاه کردن) مراجعه شود.
[4]. رهنمودهایی برای ازدواج جوانان، مدیریت تربیتی مؤسسه امام خمینی، قم، 1384ش، ص61 ـ 64.
حمید خاکسار- مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه