نویسنده: سید محمد میرتبار

اشاره: خانواده ی منتظر، خانواده ی آرمانی و مورد نظر اسلام می باشد؛ از این رو، آسیب شناسی آن نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است که در اینجا به برخی از آسیب های فکری و اعتقادی خانواده ی منتظر اشاره شده است.

مقدمه
در نگاه اسلامی، انسان اشرف مخلوقات است و بر بیشتر مخلوقات کرامت و برتری دارد (1)، خلیفه ی خدا برروی زمین است (2)، به بهترین شکل آفریده شده و از بدو تولد پاک و خداخواه است (3)؛ از این رو انسان می بایست به این وضعیت ایده آل استمرار بخشد و از هر عاملی که به این وضعیت آسیب می رساند، دوری کند. بر همین اساس، بخش وسیعی از آموزه های دینی و اسلامی، درصدد حفظ این وضعیت مطلوب برای انسان است و بخش دیگری از آن، به آسیب هایی که به این وضعیت وارد شده و راه های جبران آن مربوط می گردد.
اولین جامعه انسانی در قالب یک نهاد خانوادگی، توسط حضرت آدم و حوا (ع) تشکیل شد که در بهترین وضعیت معنوی به سر می برد و تا آن هنگام که به عبودیت خداوند سرسپرده بود، از آن وضعیت بهره مند بود. ماجرای حضرت آدم و حوا و حضور ایشان در بهشت، از بُعد آسیب شناسانه ی حیات انسان در فرد، اجتماع و هستی حکایت می کند؛ چون با بروز آسیب نافرمانی در وضع عبودیت، زندگی آنها دچار مشکل شده و خروج آدم و هوا از بهشت رخ می دهد.
بر این اساس، می توان به اهمیت آسیب شناسی برای محافظت از حیات معقول و دینی انسان اشاره کرد.

هدف از آسیب شناسی
آگاهی از آسیب هایی که ممکن است در آینده واقع شوند، باعث افزایش توان انسان در مواجهه با آنها شده و سهم بزرگی در دور شدن از آنها و استمرار وضعیت سلامت دارد. بر این اساس، کسب آگاهی و شناخت از پیشگویی های معصومین (ع) درباره ی آسیب هایی که خانواده ها در زمان غیبت به آن دچار می شوند، باعث می شود تا ضمن درک بهتر از دوران سخت و سرنوشت ساز غیبت و فهم عمق ابتلا و سختی آزمایش، بیشترین تلاش ممکن در جهت کاستن از آن آسیب ها و در امان ماندن از آنها انجام پذیرد و فاصله ی عصر غیبت تا زمان ظهور به بهترین شکل سپری شود.

اصطلاح شناسی خانواده
خانواده از نگاه دینی مجموعه ای از افراد هستند که وظیفه دارند تحت سرپرستی پدر خانواده در مسیر رضایت ولی خدا، خود را رشد دهند و در برخورد با محیط اطراف، نه تنها از خود پاسداری نموده، بلکه براساس باورهای آسمانی، در رشد و شکوفایی خود و جامعه تأثیرگذار باشند. خانواده می تواند با التزام عملی به اصول اعتقادی، زمینه ساز جامعه ی فردا باشد.
جامعه ی امروز، جامعه ای باز است. جامعه باز جامعه ای است که عوامل تأثیرگذار در آن، به خصوص خانواده، به شدت گسترده و متفاوت است. رسانه ها، مدارس، افراد جامعه و باورهای اجتماعی مردم، هر یک حامل پیامی برای خانواده هستند که برخی قصد دارند نظام و ساختار این نهاد ارزشی را یا مخدوش نمایند و یا در حرکت رو به رشد آن، کاستی و کندی ایجاد نمایند. در چنین شرایطی باید اولاً خانواده اهداف بلند خویش را پیگیری نماید و ثانیاً مقاومتی را در اعضا به وجود آورد تا آنها در مقابل آسیب ها، ایستادگی نمایند.
چنین خانواده ای است که با درک حضور ولی خدا در متن زندگی، سعی دارد که رفتار خویش را با رضایت ولی خدا هماهنگ کند و خود را در مسیر اهداف آن یار غایب از نظر به شکوفایی برساند، تا نه تنها در مقابل شیاطین جنی و انسی مقاوم باشد که آنها را نیز در مسیر حق رهبری نماید.
خانواده ی منتظر، خانواده ای از شیعیان و معتقدین به مذهب دوازده امامی است که در عصر غیبت واقع شده و اعضای آن در انتظار ظهور حضرت مهدی (عج) به سر می برند. یعنی پیوسته چشم به راه موعود می باشند؛ همچون مادری که فرزندش به سفر رفته و از او بی خبر است، هر لحظه نگاهش به در خانه است. خانواده ای که التهاب و نگرانی خاص فرد منتظر را ندارد، خانواده ای منتظر نیست. البته احساس انتظار، دردمندی، التهاب، سوز و گداز، و شور و حال خاص خودش را به همراه داشته باشد، اما به هر حال این احساس، یک احساس بسیار زیبا و دوست داشتنی است و رنج انتظار هم رنجی شیرین و گواراست.
به سخن دیگر، خانواده ی منتظر خانواده ای است که در سیر تاریخی و حرکت اجتماعی خود، چشم اندازی روشن را می بیند که در آن، به تمامی خواسته های انسانی و ایده های دینی خود خواهد رسید.
خانواده ی منتظر، شکل تکامل یافته ی خانواده ی اسلامی و شیعی است که باید الگوی سایر خانواده های اسلامی قرار گیرد البته ممکن است همین خانواده در حوزه اعتقادات، با آسیب هایی رو به رو شود که به دو مورد از آنها اشاره می شود:

1. برداشت انحرافی از مفهوم غیبت
یکی از آسیب های مهم که به شدت خانواده های منتظر امام زمان (عج) را تهدید می کند، برداشت نادرست از مفهوم غیبت است. با توجه به وضعیتی که در زمان غیبت کبری وجود دارد و امام معصوم از دسترس خانواده ها بیرون است، آسیب هایی برای خانواده، منتظر به وجود می آید که یکی از این آسیب ها فرض کناره گیری امام از جامعه ی انسانی است. در چنین فضایی ممکن است تصور شود که امام به جغرافیای دیگری از عوالم مهاجرت کرده و در هنگامه ی ظهور، از آن عالم برمی گردد.
طبق این انحراف، رابطه ی امام با مردم و حتی جهان هستی به کلی قطع می باشد این در حالی است که بنا به روایات اهل بیت (ع) امام (عج) در زمان غیبت زنده است، در میان مردم رفت و آمد می کند، به بازارهایشان می رود و بر فرش هایشان قدم می نهد؛ ولی او را نمی شناسند. از این رو تمام برداشت هایی که چگونگی حضور حضرت در زمان غیبت کبری را به چیزی غیر از این برداشت روایی تفسیر می کنند، به عنوان تحریف این مسئله شناخته می شود.

2. برداشت انحرافی از مفهوم انتظار
از جمله مفاهیمی که از آن، برداشت های مختلفی در آموزه های مهدوی شده است، انتظار ظهور مهدی موعود (عج) است. به واسطه همین تعدد برداشت ها و اختلاف تفاسیر، امکان بروز آسیب دیگری برای افراد و خانواده ی منتظر به وجود می آید، که در آن، مفهوم انتظار از معنای اصلی خود تهی شده و معنای دیگری از آن برداشت شود.
انتظار از یک سو به معنای چشم به راه بودن، و آماده شدن است و از سوی دیگر به درنگ در امور، مراقب بودن و استقامت ورزیدن تفسیر می شود. به عبارت دیگر، انتظار در یک جا به معنای توقف و درنگ و یا مهمل گذاشتن تلقی می شود و در جایی دیگر، به معنای مهیا شدن، توقع، تجهیز و آماده باش که این دو معنا، در روایات نیز به چشم می خورد.
در انتظاری که به معنای درنگ و توقف است، افراد خانواده دست روی دست می گذارند و با تحمل وضعیت فعلی، هیچ گونه مسئولیت دینی را برای قیام نمی پذیرد؛ چرا که برقرار ساختن حکومت همه جانبه را وظیفه ی امام دانسته و خودشان را در برابر هیچ تلاش و کوششی مسئول نمی دانند. ولی در انتظار فعالانه و سازنده، که مایه ی حرکت، پویایی، عمل و آمادگی است، خانواده ی منتظر در صدد است تا با آمادگی یافتن برای ظهور، به نزدیکی آن کمک کند و از طریق اصلاح مداوم، گام به گام به وضعیت ایده آل نزدیک گردد.
آنچه در این رابطه از روایات اسلامی برداشت می شود، گویای آن است که انتظار یک عمل و یک اقدام است؛ و به یک حالت روحی و روانی محدود نمی گردد.
در واقع وظیفه ی خانواده ی منتظر، تطبیق خواست و اراده ی خود با خواست واراده ی الهی است و در این مسیر همواره می بایست در برابر اراده ی الهی تسلیم بوده و منتظر تحقق اراده الهی باشند.
در طرف مقابل، دسته ای دیگر از روایات که به زمینه سازی ظهور مربوط می شوند و بر ابعاد مثبت انتظار تأکید می کنند و به حوزه ی اراده انسانی مربوط می شوند، گویای این مهم هستند که اگر چه خواست خداوند بر غیبت امام تعلق گرفته است، اما خانواده های مؤمن می بایست با حفظ اعتقاد صحیح خود و رعایت عفت و تقوی، به انجام واجبات و ترک محرمات فردی و اجتماعی بپردازند و از زیر بار این مسئولیت بزرگ شانه خالی نکنند. جمع بین این روایات، نه تنها به فهم عمیق تر آموزه انتظار کمک می کند، بلکه فرد و خانواده ی منتظر را از آسیب های موجود در این زمینه، مصون می دارد.

پی نوشت ها :

1. «و لَقَد کَرّمنا بَنی آدَمَ وَحَملنا هُم فِی البَّر وَالبَحرِ وَ رَزَقناهُم مِن الطّیّباتِ وَ فَضَّلناهُم عَلی کَثیرٍ مِمَّن خَلقنا تَفضِیلاً»؛ سوره اسراء.
2. «و اِذقالَ رَبُّکَ للمَلائِکه اِنَّی جاعِلٌ فِی الارضِ خَلِیفَهٌ» ؛ سوره بقره / 31.
3.الکافی ، جلد 2، ص 12.
منبع: امان 38