انصاف دادن به مردم که از زیباترین خصلتهاى اخلاقى است از نظر لغت به معناى عدالت ورزى و اجراى قسط و اقرار به حقوق مردم و اداى آنهاست و این که هر خیرى را که براى خود مىخواهم براى دیگران هم بخواهم و هر زیان و ضررى که براى خود نمىپسندم براى دیگران هم نپسندم.
رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم مىفرماید:
أعدَلُ النّاسِ مَن رَضِىَ لِلنّاسِ مَا یَرْضَى لِنَفْسِهِ وَکَرِهَ لَهُم مَا یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ «26»
. با انصافترین مردم کسى است که آنچه را براى خود مىپسندد براى همهى مردم هم بپسندد و هرچه را براى خود نمىپسندد براى مردم هم نپسندد.
و نیز آن حضرت فرمود:
مَن وَاسَى الفَقِیرَ وَأنصَفَ النَّاسَ مِن نَفْسِهِ فَذَلِکَ المُؤمِنُ حَقّاً «27»
کسى که با مال خود به تهیدست کمک کند و از سوى خود به همهى مردم انصاف دهد مؤمن حقیقى است.
حضرت على علیه السلام به محمد بن ابوبکر که از طرف آن حضرت استاندار مصر بود نوشت:
أحِبّ لعامّه رَعِیّتک مَا تُحِبُّ لِنَفسِک وَأهل بَیتِک، وَأکرِه لَهُم مَا تَکرَهُ لِنَفسِک وَأهلِ بَیتِک «28»
. آنچه را براى خود و خانوادهات دوست دارى براى همهى افراد تحت حکومتت دوست بدار و آنچه را براى خود و خانوادهات دوست ندارى براى آنان هم دوست نداشته باش.
امام صادق علیه السلام به حذّاء که از اصحابشان بود فرمود:
ألا أخبِرُکَ بِأشَدّ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلقِهِ؟ إنصافُ النّاسِ مِن أنفُسِهِم، مُوَاسَاهُ الإخوَانِ فِى اللَّهِ عَزَّ وجَلَّ وَذِکرُ اللَّهِ عَلى کُلِّ حَالٍ، فَإنْ عَرَضْتَ لَهُ طَاعهُ اللَّهِ عَمِلَ بِها وَإن عَرَضْتَ لَهُ مَعصِیَهٌ تَرَکَها «29»
. آیا تو را به قوىترین امورى که خدا بر مردم واجب نموده خبر دهم؟
انصافدهى به همهى مردم از سوى خودشان، و کمک دادن به برادران دینى با مالشان و یاد خدا در همه حال، پس اگر طاعتى به آنان روى آورد به آن عمل کنند و اگر گناهى به آنان عرضه شد آن را ترک کنند.
رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:
السَّابِقونَ إلَى ظِلِّ العَرشِ طُوبَى لَهُم. قِیلَ: یَا رَسولَ اللَّهِ! وَمَن هُم؟ فَقَالَ: الَّذِین یَقبَلُونَ الحَقَّ إذا سَمِعُوهُ، وَیَبْذُلونَه إذا سُئِلُوهُ، وَیَحکُمُونَ لِلنَّاسِ کَحُکمِهِم لِأنفُسِهِم، هُمُ السَّابِقون إلَى ظِلِّ العَرْشِ «30»
. خوشا به حال پیشىگیرندگان به سوى سایهى عرش. گفتند: اى پیامبر خدا آنان کیانند؟ فرمود: کسانى که وقتى حق را مىشنوند مىپذیرند و زمانى که حق را از آنان مىطلبند عاشقانه در اختیار خواهندگان مىگذارند و همانند داورىِ نسبت به خود در حق همهى مردم داورى مىکنند، اینان پیشىگیرندگان به سوى سایهى عرشند.
عرفان
پی نوشتها
(26)- من لا یحضره الفقیه: 4/ 394، من الفاظ رسول اللَّه (ص)، حدیث 5840؛ بحار الانوار: 72/ 25، باب 35، حدیث اول.
(27)- کافى: 2/ 147، باب الإنصاف و العدل، حدیث 17؛ خصال: 1/ 47، حدیث 48.
(28)- امالى طوسى: 29، المجلس الأول؛ بحار الانوار: 101/ 276، باب 4، حدیث 3.
(29)- امالى طوسى: 88، المجلس الثالث، حدیث 135؛ بحار الانوار: 90/ 152، باب 1، حدیث 9.
(30)- مستدرک الوسائل: 11/ 308، باب 34، حدیث 13118؛ بحار الانوار: 72/ 29، باب 35، حدیث 19.
