بد اخلاق ها برای توبه زحمت نکشند خداوند برای بداخلاقی توبه قرار نداده است چرا؟…
امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش روایت کرد که : على علیه السلام فرمود: هیچ گناهى نیست جز اینکه توبه اى دارد و هیچ توبه کننده اى نیست جز اینکه توبه اش براى او سالم و دست نخورده مى ماند مگر کسى که بداخلاق است زیرا چنین کسى از هیچ گناهى توبه نمى کند جز اینکه در گناهى بدتر از آن وارد مى شود.
اگر عنوان این مقاله کمی نامفهوم است باید بگویم که: خیلی ها گمان می‌کنند فقط باید از گناهانی مانند تهمت غیبت دروغ دزدی زنا ربا و … توبه کرد. در حالی که دامنه توبه به این گناهان خلاصه نمی‌شود.
متاسفانه یکی از گناهانی که گریبانگیر خیلی هاست، گناهی است به نام بداخلاقی. بله. شاید برای شما هم عجیب باشد که مگر بداخلاقی هم گناه دارد؟
در جواب باید بگوییم نه تنها بد اخلاقی گناه است بلکه می‌تواند گناهان زیادی را با خود حمل کرده و به صاحبش هدیه دهد. کسی که بدخلق است خیلی زود خشمگین می‌شود و انسان خشمگین بهترین نیروی شیطان و وسوسه های اوست.
بسیاری از گناهان زبان، زاییده خلق و خو و اخلاق بد است. بدخلقی آثار فراوانی دارد که از جمله آنها عذاب قبر می‌باشد. ما در این مقاله در صدد بررسی آثار بدخلقی نیستیم. بلکه به دسته ‌ای از روایات که در باره لزوم توبه از بداخلاقی بیان شده، اشاره خواهیم کرد.
حدیث :
659 مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَیُفْسِدُ الْعَمَلَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ
ترجمه :
659 – امام صادق علیه السلام فرمود: راستى که بداخلاقى عمل را تباه مى کند همچنانکه سرکه عسل را فاسد مى سازد.
حدیث:
660 وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص أَبَى اللَّهُ لِصَاحِبِ الْخُلُقِ السَّیِّىِ بِالتَّوْبَهِ قِیلَ وَ کَیْفَ ذَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِذَا تَابَ مِنْ ذَنْبٍ وَقَعَ فِی ذَنْبٍ أَعْظَمَ مِنْهُ
ترجمه :
660 – امام صادق علیه السلام روایت کند که : پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: خداوند از توبه شخصى که داراى اخلاق بد است کراهت دارد. عرض شد که : اى رسول خدا! این چگونه است ؟ فرمود: (زیرا) هنگامى که از گناهى توبه مى کند در گناهى بزرگتر از گناه گذشته واقع مى شود.
حدیث :
661 وَ عَنْ عِدَّهٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَهَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَیُفْسِدُ الْإِیمَانَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ
ترجمه :
661 – امام صادق علیه السلام فرمود: راستى که بداخلاقى ایمان را تباه مى کند همچنانکه سرکه عسل را فاسد مى کند.
حدیث :
662 وَ عَنْهُمْ عَنِ ابْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ غَالِبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ
ترجمه :
662 – امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس اخلاقش بد شد خود را در عذاب قرار داده است .
حدیث :
663 وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ یَحْیَى بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى بَعْضِ أَنْبِیَائِهِ الْخُلُقُ السَّیِّىُ یُفْسِدُ الْعَمَلَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ
ترجمه :
663 – امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند عزوجل به یکى از پیامبرانش وحى فرستاد که : اخلاق بد عمل را فاسد مى کند همچنانکه سرکه باعث فاسد شدن عسل مى گردد.
حدیث :
664 مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّهِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ یَا عَلِیُّ لِکُلِّ ذَنْبٍ تَوْبَهٌ إِلَّا سُوءَ الْخُلُقِ فَإِنَّ صَاحِبَهُ کُلَّمَا خَرَجَ مِنْ ذَنْبٍ دَخَلَ فِی ذَنْبٍ
ترجمه :
664 – امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت کند که در وصیت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به على علیه السلام آمده است : اى على ! هر گناهى توبه اى دارد به جز بداخلاقى زیرا کسى که داراى اخلاق بد است هر زمان که از گناهى بیرون مى رود در گناهى دیگر وارد مى شود.
حدیث :
665 وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَإِنَّ حُسْنَ الْخُلُقِ فِی الْجَنَّهِ لَا مَحَالَهَ وَ إِیَّاکُمْ وَ سُوءَ الْخُلُقِ فَإِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ فِی النَّارِ لَا مَحَالَهَ
ترجمه :
665 – امام رضا علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت کند که : رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به خوش اخلاقى زیرا اخلاق نیکو حتما جایگاهش در بهشت است و از بداخلاقى بر حذر باشید زیرا اخلاق بد حتما جایگاهش در دوزخ است .
حدیث :
666 عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ قَالَ عَلِیٌّ ع مَا مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا وَ لَهُ تَوْبَهٌ وَ مَا مِنْ تَائِبٍ إِلَّا وَ قَدْ تَسْلَمُ لَهُ تَوْبَتُهُ مَا خَلَا السَّیِّىَ الْخُلُقِ لِأَنَّهُ لَا یَتُوبُ مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا وَقَعَ فِی غَیْرِهِ أَشَرَّ مِنْهُ
ترجمه :
666 – امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش روایت کرد که : على علیه السلام فرمود: هیچ گناهى نیست جز اینکه توبه اى دارد و هیچ توبه کننده اى نیست جز اینکه توبه اش براى او سالم و دست نخورده مى ماند مگر کسى که بداخلاق است زیرا چنین کسى از هیچ گناهى توبه نمى کند جز اینکه در گناهى بدتر از آن وارد مى شود
. عواقب بداخلاقی چیست؟
بدخلقی و بداخلاقی یکی از صفات رذیله ای است که در اسلام مورد نکوهش قرارگرفته است.‎ برعکس آن، خوش خلقی و برخورد نیکو با دیگران از صفات و فضایلی است که در آیات قرآن مجید و روایات ائمه اطهار(ع) بسیار مورد تاکید قرارگرفته است .
بداخلاقی نزدیک به اخم و بدخویی است و غلظت و درشتی از ثمرات کج خلقی است! همچنان که دلتنگی و بدکلامی نیز از آثار آن است. و این صفت از نتایج قوه غضبیه است. و این از جمله صفاتی است که آدمی را از خالق و خلق دور می کند، و از نظر مردم می افکند، و طبعها را از او متنفر می کند.
و هر انسان کج خلقی اغلب مسخره مردمان و مضحکه ایشان می شود، و لحظه ای از حزن و الم و اندوه و غم خالی نیست. و از این جهت حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمودند که: «هرکه بدخلق است خود را معذب دارد» و بسیار می شود که به واسطه کج خلقی ضررهای عظیم به آدمی می رسد، و از نفعهای بزرگ محروم می شود، و عاقبت هم آدمی را به عذاب اخروی می افکند.
مروی است که: روزی به حضرت رسول(ص) عرض کردند که: «فلان زن روزها را روزه می گیرد و شبها را به عبادت به پای می دارد و لیکن بدخلق است و از کج خلقی به همسایگان خود آزار می رساند. آن حضرت فرمودند: هیچ خیری در او نیست، و او از اهل جهنم است» و آن حضرت فرمودند که: «بدخلقی بنده را می رساند تا اسفل درک جهنم.» و باز آن حضرت فرمودند: «خدا منع کرده است قبول توبه بد خلق را. عرض کردند که: چرا یا رسول الله؟ فرمودند: به علت اینکه هر وقت از گناهی توبه کرد در گناهی بدتر می افتد». و فرمودند که: «بدخلقی گناهی است که آمرزیده نمی شود.» و بعضی از بزرگان گفته اند که: «اگر مصاحبت و همنشینی کنم با فاسق فاجر خوش خلقی، دوست تر دارم که با عابد کج خلقی بنشینم.»
● معالجه کج خلقی
و معالجه این صفت ذمیمه نیز مانند سایر صفات آن است که: انسان مفاسد دنیایی و آخرتی آن را به یاد آورد و ملاحظه کند که این صفت، خالق و خلایق را با او دشمن می کند، پس مهیای این گردد که این بیماری را از خود دفع نماید. بعد از آن در وقت هر سخنی و حرکتی در فکر باشد که کج خلقی از او سر نزند و خود را محافظت کند و به حسن خلق بدارد تا حسن خلق ملکه او گردد. چنانچه گفته شد ضد این صفت مهلکه، حسن خلق است که از شریفترین صفات و فضائل ملکات است و عقل و نقل دلالت بر مدح و خوبی آن می کنند. پیغمبر خدا(ص) فرمودند که: «در کفه میزان اعمال در روز قیامت، چیزی بهتر از حسن خلق نیست.» و روزی به عموزاده های خود فرمودند که: «ای فرزندان عبدالمطلب اگر وسعت آن را ندارید که مردم را به اموال خود توانایی دهید پس با ایشان به گشاده رویی ملاقات کنید.» و نیز آن حضرت فرمودند که: «خدا دین اسلام را خالص از برای خود گردانید. و صلاحیت ندارد از برای این دین مگر سخاوت و حسن خلق. پس دین خود را به این دو زینت دهید.» و به آن جناب عرض کردند که: «ایمان کدام یک از مؤمنین افضل است؟ فرمودند: هرکدام که خوش خلق ترند.» و باز فرمودند که: «دوست ترین شما در نزد من و نزدیکترین شما در روز قیامت به من، خوش خلق ترین شماست.» و نیز فرمودند که: «حسن خلق گناه را می گدازد همچنانکه خورشید یخ را آب می کند.» و از آن بزرگوار مروی است که: «بنده ای می شود کم عبادت کند، ولی به واسطه حسن خلق در آخرت به درجات عظیم و اشرف منازل برسد». و به ام حبیبه- که زوجه آن حضرت بود فرمودند: «آدم خوش خلق، خوبی دنیا و آخرت را گرفت.» و نیز آن حضرت فرمودند: «حسن خلق، صاحبش را می‏رساند به درجه کسی که روزها روزه و شبها به عبادت مشغول باشد.» و نیز «نیکان شما خوش خلقانند که مرد به دور و کنار آنها جمع می شوند، و به آنها نزدیک می شوند، و با ایشان الفت و انس می گیرند، و ایشان نیز با مردم انس می گیرند.» و از حضرت امام محمدباقر(ع) مروی است که: «مردی به خدمت حضرت پیغمبر آمد و عرض کرد که: یا رسول الله مرا وصیتی کن. حضرت او را به چند چیز توصیه فرمودند و از جمله آنها این بود که: با برادر مؤمن با گشاده رویی ملاقات کن.» و امام صادق(ع) فرمودند که: «نیکی و خوش خلقی، ولایات را آباد می گرداند و عمرها را زیاد می کند.» و فرمودند که: «به درستی که خدای تعالی بنده را برای حسن خلق ثواب کسی می دهد که صبح و شام مشغول جهاد در راه خدا باشد» و نیز از آن حضرت مروی است که: «نیکی و احسان کردن با مردم و خوشرویی با ایشان، باعث دوستی مردم می شوند و آدمی را از این جهت داخل بهشت می نمایند. و بخل و عبوس، صاحب خود را از خدا دور می کنند و داخل آتش می کنند». و کسی که در این اخبار، و سایر اخباری که دراین خصوص واردشده است تأمل کند و به وجدان خود و تجربیات رجوع کند، و احوال کج خلقان و خوش خلقان را تتبع کند می یابد که: هر بدخلقی از خدا و رحمت او دور، و مردم از او منتفر می گردند، و با او دشمنند: و به این سبب از بذل و عطای دیگران هم محروم است. و هر خوش خلقی را خدا و خلق دوست دارند و همیشه محل فیض و رحمت خدا، و مرجع بندگان خداست.
مؤمنان از او استفاده می کنند و خیرش به آنها می رسد. و مقاصد و خواسته های بندگان خدا بوسیله او برآورده می شود. و از این جهت خدا هیچ پیغمبری را بر نینگیخت مگر اینکه این صفت در او کامل و تام بود. بلکه صفت خوش خلقی افضل صفات پیغمبران، و اشرف اخلاق برگزیدگان است. و از این جهت خداوند عالم به جهت اظهارنعمت خود از برای حبیب خودش در مقام ثنا و مدح او فرمود:
«و انک لعلی خلق عظیم». (قلم ۴) و از کثرت شرافت این صفت فاضله، سرور پیغمبران و سید انس و جان در این صفت به غایت رسیده بود. وارد شده است که: «روزی آن سرور در مسجد با جماعتی از اصحاب نشسته بودند و مشغول تکلم بودند، کنیزکی از شخصی از انصار داخل شد و خود را به آن حضرت رسانید، پنهانی گوشه جامه آن کوه حلم و وقار را گرفت. چون آن حضرت مطلع شد برخاست و گمان کرد که او با حضرت کاری دارد. چون آن حضرت برخاست کنیزک هیچ سخنی نگفت و حضرت نیز با او سخنی نفرمودند و در جای مبارک خود نشستند. باز کنیزک آمده گوشه جامه حضرت را برداشت و آن بزرگوار برخاست. تا سه دفعه آن کنیزک چنین عملی راانجام داد و آن حضرت برخاست. و در دفعه چهارم که حضرت پیغمبر(ص) برخاستند آن کنیزک قدری از جامه آن حضرت را جدا کرده، برداشت و روانه شد. مردم گفتند:
ای کنیز این چه عملی بود که کردی؟ حضرت را سه دفعه از جایش بلند کردی و سخن نگفتی مطلب تو چه بود؟ کنیزک گفت: در خانه ما شخص مریضی بود، اهل خانه مرا فرستادند که پاره ای از جامه حضرت را ببرم که آن را به مریض ببندند تا شفا یابد، پس هر مرتبه که خواستم قدری از جامه حضرت را بگیرم چنین تصور فرمودند که مرا با ایشان کاری است، من حیا کردم و بر من گران بود که از آن حضرت خواهش کنم قدری جامه خود را به من دهند».
● برخی روایات درباره بداخلاقی و کج خلقی
امام صادق (ع): این سوء الخلق لیفسد العمل کما یفسد الخل العسل
همانا بد اخلاقی فاسد می کند عمل را همچنان که سرکه عسل را فاسد می کند.
رسول الله (ص): خصلتان لایجتمعان فی مؤمن البخل و سوء الخلق
دو خصلت است که در مؤمن جمع نمی شود (یافت نمی شوند) بخل و بداخلاقی.
رسول الله (ص): ان العبد لیبلغ من سوء خلقه اسفل درک جهنم.
همانا بنده به خاطر بداخلاقی به پایین ترین طبقه جهنم راه پیدا می کند.
علی (ع): من ساء خللاقه ضاق رزقه
کسی که بداخلاق باشد روزی اش کم می شود.
▪ علی (ع) : سوء الخلق یوحش النفس و یرفع الانس
سوء خلق باعث وحشت نفس و از بین بردن انس و الفت با دیگران است.
▪ علی(ع) : سوء الخلق نکد العیش و عذاب النفس
سوء خلق باعث سختی در معیشت و زندگی انسان بوده و سبب عذاب همیشگی اوست.
منبع:برگرفته از کتاب جهاد اکبر (تبیان)==میزان الحکمه، ج ۳، ص ۱۵۲ (معراج السعاده – مرحوم نراقی، ص ۱۷۶) سایت اهل بیت