به کوشش: محمد کمالی نژاد

نام رایج:
نوع صغیر آن را ترنج و نوع کبیر آن را بالنگ می نامند

نام عربی:
اترج، متکه، ریحان الماء

ماهیت:
دو صنف است: یکی صغیر و پوست آن مستوی املس و دو طرف آن باریک و این را به فارسی ترنج نامند و صنف دوم کبیر و پوست آن غیر مستوی و دو طرف آن چندان باریک نیست بلکه طرف متصل به شاخ درخت اندک پهن تر و طرف دوم آن اندک باریکتر و این را به فارسی بالنگ نامند و رنگ پوست هر دو صنف آن زرد و طلائی است و درخت آن فی الجمله شبیه به درخت لیمو و به بلندی یک قامت تا یک و نیم قامت و شاخهای آن پهن و درهم و برگ آن اندک طولانی و عریض با تشریف و رنگ آن سبز و خوشبوتر و بزرگتر از برگ لیمو و نارنج.

طبیعت:
پوست زرد آن گرم در اول و خشک در دوم و لحم آن که در زیر پوست زرد آن است آنچه مغز آن شیرین است سرد و تر در دوم و آنچه ترش است سرد و خشک در سوم و مغز ترش آن در آخر دوم سرد و خشک و شیرین آن سرد و تر و تخم آن در اول سرد گرم و در دوم خشک و برگ و شکوفه ی آن در آخر دوم گرم و خشک است.

افعال و خواص:
ملطف و قابض و صاف کننده روح طبیعی و خون از صفرا و مسکن قی صفراوی و مقطع مره صفرا و تقویت جگر و معده و جهت تسکین حرارت احشاء و تشنگی و اسهال صفراوی و کبدی و رفع یرقان و کلف و قوبا و تریاق سموم و در حدیث وارد شده که داخل نمی شود شیطان در خانه ای که در آن اترج باشد. اما پوست زرد آن جهت تقویت قلب و دماغ و کبد سرد و معده و احشاء و رفع غثیان و خوشبوئی دهان و تلطیف و تحلیل ریاح و اعانت بر هضم نافع و روغن آن که پوست زرد خالص شش عدد آن را در روغن زنبق و روغن خیری از هر یک، یک رطل و اگر نباشد در دو رطل روغن کنجد اندازند و در آفتاب گذارند و هر سه شبانه روز یک مرتبه پوستها را تجدید کنند تا سه مرتبه یا بیشتر پس استعمال نمایند.

طبیعت روغن آن:
گرم و خشک در دوم.

افعال و خواص روغن آن:
محلل و ملطف و با قوت تریاقیه، سعوط آن جهت دردسر بارد و علل سوداوی و درد شقیقه و تدهین به آن جهت استرخای فالج و لقوه و رعشه و اختلاج و درد مفاصل و عرق النساء و امراض بارده عصبانی و درد گرده و مثانه و خوش بوئی عرق و رویائیدن موی و تحلیل اورام و شحم آن مشهور به پوست بالنگ است دیر هضم و غلیظ است به سبب برودت و صلابتی که دارد و دیر از معده می گذرد و مانع صعود بخار است به دماغ جهت آنکه مطفی حرارت معده است و آب مغز ترش مزه آن مقوی قلب و مانع ریختن صفرا به امعاء و مطفی حرارت کبد است. اما تخم آن محلل و مجفف و با قوت مسهله و مقاوم جمیع سموم و برگ آن هاضم طعام و مسخن معده و مقوی احشاء و مفتح مدر و جهت ضیق النفس بلغمی مفید.

تحقیقات جدید:
مشکلات ریه و روده، مقابله با بیماریها، سم زدائی
***

مضر:
پوست زرد آن؛ مضر جگر و دماغ محرورالمزاج و مصدع، شحم آن؛ دیرهضم و غلیظ مضر حرارت غریزی و معده بارد و محدث نفخ و قولنج و آب مغز ترش آن مضر سینه و عصب.

مصلح:
پوست زرد آن؛ عسل و بنفشه و با شحم و حماض آن را خوردن. و مصلح شحم آن مربا نمودن آن با عسل یا شکر.
مصلح آب مغز ترش مزه آن شربت خشخاش و شربت انجیر است.

مقدار شربت:
پوست زرد آن، از خشک آن تا 5 درهم و از مربای آن تا 5 مثقال.
منبع مقاله :
کمالی نژاد، محمد، (1390)؛ برگ کهن، تهران: چوگان، چاپ اول