به کوشش: محمد کمالی نژاد

نام رایج:
گشنیز

نام عربی:
کُزبره

نام های دیگر:
جلجلان، دهنیه (هندی)، دانیا (بنگلادش)

ماهیت:
بری و بستانی می باشد بری را برگ زیره تر و مایل به تدویر و تخم کوچکتر و هر دو عدد به هم پیوسته و در جمیع افعال قوی تر از بستانی و از آن ربون تر و با سمیت می باشد و بستانی آن به قدر ذرعی و زیاده بر آن با شاخ های باریک و برگ های آن شبیه به برگ تره تیزک و گل آن چتروار از چتر شبت کوچکتر و گل آن ریزه سفید و تخم آن سبز مدور و پوست آن اندک خیاره وار و مغز آن در حصه بهم متصل و حدت رایحه پوست آن زیاده از مغز آن و بهترین آن تازه بالیده ی بزرگدانه ی تند طعم و قوی الرایحه آن است.

طبیعت:
مرکب القوی و تخم آن در دوم سرد و خشک

افعال و خواص:
مانع صعود ابخره به دماغ خصوصاً با سرکه و سماق، مضمضه به آن رافع جوشش دهان و سوزش آن و مسکن درد دندان کرم خورده، سنون آن مقوی لثه و قاطع خون آن، جرم آن مسکن صفرا و التهاب معده و تشنگی و حابس قی و رافع باه و نعوظ ضماد آن مانع انصاب مواد حاره و محل اورام حاره و باد سرخ و با نان خشک جهت قروح ساعیه و جرب و حکه و با آرد جو محلل خنازیر و اورام صلبه و با آرد باقلا رادع خنازیر و امثال آن و تخم آن که جلجلان و گشنیز عبارت از آن است. مفرح و مقوی دماغ و قلب و مانع صعود ابخره به دماغ و رافع خفقان و وسواس حار و مقوی معده و حابس اسهال و جریان منی و قروح مجاری بول و آشامیدن شیره ی آن و یا نقوع آن جهت اسهال دموی و هیضه نیز خصوص بوداده ی آن و با صندل و انیسون جهت تقویت معده، ذرور آن قاطع خون جراحات است.

تحقیقات جدید:
مفید برای دردهای عضلانی، بیماری های گوارشی، ضد نفخ، اشتهاآور، آب گشنیز برای زخم دهان، گلو درد و آفت مفید است.
***

بدل:
تخم کاهو و خشخاش

مضر:
نوشیدن چهار اوقیه از آب تر و تازه ی آن مورث نیسان و اختلال ذهن و سدر و سبات و بحت الصوت و تقلیل منی و ضعف باه و مسکن نعوظ و تقلیل حیض و آمدن بوی گشنیز از بدن شارب.

مصلح:
بعد از تنقیه به قی و اسهال خوردن زرده تخم مرغ نیم برشت با فلفل و نمک و آب گوشت مرغ فربه است.

مقدار شربت:
5 درم تا یک اوقیه
گشنیز بود مقوی دل*** خون بندد و دردسر کند کم
در رنج سدر مفید باشد*** تشویش دوار را برد هم
حکیم یوسفی
منبع مقاله :
کمالی نژاد، محمد، (1390)؛ برگ کهن، تهران: چوگان، چاپ اول