تهیه کننده: مهدی ایرانشاهی
کارشناس: آیت الله قرهی

سیره ی عملی زندگی امام کاظم علیه السلام
وقتی به دنیا آمدند پدرشان گفتند: «خداوند تبارک و تعالی پسری به من عنایت فرموده که بهترین خلق خداست». ولی مردم گویا این جمله را زود فراموش کردند و قدر بهترین خلق را ندانستند. زندگی با برکت او همیشه با زندان و اسارت همراه شد. بیست و پنجم رجب سالروز شهادت امام کاظم علیه السلام فرصت مناسبی بود تا سراغ آیت الله روح الله قرهی برویم و همراه ایشان بخشی از سجایای اخلاقی آن حضرت را مرور کنیم.

1- رفتارشان موقع عصبانیت چگونه بود؟
گاهی اوقات آنقدر خشم و غضب در وجودمان شعله می گیرد که سر کوچک ترین مسئله ای از کوره درمی رویم و هرچه دلمان می خواهد به دیگران می گوییم. نه به بزرگ تر و کوچک تری توجه داریم و نه فامیل و غیرفامیل سرمان می شود. در حالی که اگر سیره عملی ائمه معصوم علیهم السلام را الگوی زندگی قرار دهیم، دیگر این همه خودمان و دیگران را عذاب نمی دهیم. امام کاظم علیه السلام که صبر و تحمل شان زبانزد خاص و عام بود، جمله عجیبی در این خصوص دارند؛ «خشم و غضب کلید هر بدی است». یعنی هرکسی به هر بدی و عمل زشتی مبتلا شده به خاطر وجود خشم و غضب است.
اهل فن معتقدند چاره ی این بیماری روحی فقط صبوری است و با تحمل می توانیم شرایطی بهتری برای خودمان و دیگران فراهم کنیم. خودتان بهتر می دانید که امام کاظم علیه السلام بیشتر عمرشان را زندان سپری کردند اما با صبر و تحملی که داشتند ذره ای از مواضع شان عقب نشینی نکردند. بنابراین اگر مقداری صبر و تحمل خود را بالا ببریم متوجه می شویم که روند زندگی مان روز به روز بهتر می شود. از این گذشته وقتی عصبانی می شویم اول از همه به خودمان آزار می رسانیم. به عنوان مثال موقعی که مشغول رانندگی هستیم اگر بخواهیم به هیچ احدالناسی راه ندهیم و حقوق دیگران را زیر پا بگذاریم، شب که به خانه برمی گردیم به جز اعصاب ناراحت و یک مشت لعنت دیگران برای خود چیزی نگذاشته ایم اما اگر در هنگام رانندگی مراعات دیگران را بکنیم و زود از کوره در نرویم صبر و حوصله مان بیشتر می شود.

2- نحوه ی برخوردشان در مقابل سختی ها و مشکلات چطور بود؟
یکی دیگر از خصوصیات اخلاقی این امام شریف، روحیه دادن است. روایت است ایشان با اینکه رنج های زیادی دیده بودند اما همیشه به مردم طوری روحیه می دادند و آنان را به زندگی امیدوار می کردند که گویی اصلاً هیچ رنج و سختی ای در زندگی احساس نکرده اند. درواقع این سیره ی عملی امام هفتم شیعیان نشان می دهد اگر بخواهیم به دلیل مشکلات گوناگون جامعه مثل گرانی و… ناامید باشیم و همه اش ساز مخالف بزنیم، دیگر سنگ روی سنگ بند نمی شد. درست است که مشکلات وجود دارد ولی خدایی هم هست که از گرفتاری های ما بزرگ تر است.

3- چقدر حرمت دیگران را نگه می داشتند؟
بعضی از ما بیشتر اوقات چنان مؤدبانه و موقر با دیگران برخورد می کنیم که کسی فکرش را نمی کند که اگر پایش بیفتد- ببخشید- دست هرچه بی ادبی را از پشت می بندیم. در حالی که طبق سفارش ائمه معصوم علیهم السلام باید در هر حالت و شرایطی به دیگران احترام گذاشت. اگر کسی به ما بی احترامی کرد و ما با او مؤدبانه رفتار کردیم آن وقت معلوم می شود که معنای واقعی ادب را درک کرده ایم. امام کاظم علیه السلام در این زمینه می فرمایند: «همیشه به یکدیگر احترام بگذارید و با هم مؤدبانه گفت و گو کنید». نکته دیگر توجه به دیگران است که مفهوم آن در این کلام امام نهفته است؛ «خوب است در کنار مردم باشید و آنها را از یاد نبرید». موضوعی که در زندگی مدرن امروزی ما به حدی کمرنگ شده که گاهی اصلاً یادمان می رود دیگرانی وجود دارند. حتی همسایه از همسایه دیوار به دیوار خودش خبر ندارد! چه برسد به اینکه کنار یکدیگر و به یاد هم باشند. امام کاظم علیه السلام همیشه می فرمودند: «با مردم معاشرت کنید و با آنها در ارتباط باشید». حضرت در ادامه بیشتر توضیح داده اند؛ «فقط با کسانی که خردمند و امانتدارند رابطه برقرار کنید و با آنها انس بگیرید چرا که این کار موجب افزایش علم شما می شود اما از کسانی که کارهای زشت انجام می دهند بگریزید که آنها شما را شکار می کنند.»

4- چقدر خیرخواه دیگران بودند؟
درباره ی رفتار امام کاظم علیه السلام با دیگران احادیث زیادی وجود دارد که هریک از آنها می تواند بخشی از مشکلات اجتماعی ما را برطرف کند. به عنوان مثال ایشان وقتی کسی حضور نداشت، خوبی ها و خصوصیات خوب اخلاقی آن فرد را می گفتند و به مردم توصیه می کردند که: «غیبت برادران دینی تان را نکنید و همیشه از غیبت جلوگیری کنید». این رفتار امام نشان می دهد که نباید فقط به فکر منافع خودمان باشیم و با خودخواهی همه ی خوبی ها را برای خودمان بخواهیم و نگذاریم خیری به دیگران برسد. حضرت همیشه این نکته را یادآوری می کردند و می فرمودند: «خودخواه نباشید و خوبی ها را فقط برای خودتان نخواهید».

5-نزدیک شدن به خدا
امام هفتم شیعیان برای نزدیک شدن به خدا و شناخت واقعی او سیره ی عملی خاصی داشتند که بعضی از این رفتارها را می توان در حدیثی از ایشان پیدا کرد؛ «اگر انسان بخواهد به خدای متعال نزدیک شود ابتدا باید نسبت به خدا شناخت بیشتری پیدا کند. سپس باید به عبادت خود به ویژه نماز اهمیت بسیاری بدهد، به پدر و مادر خود نیکی کند و احترامشان را داشته باشد، حسد را ترک کند، به خود نبالد و فخر نفروشد».
همان طور که ما آدم ها در ایام بیماری جسمی نزد پزشک می رویم، گاهی اوقات روحمان هم دچار بیماری می شود. در این مواقع چیزهایی مانند این حدیث می توانند کمک کنند روحمان را جلا دهیم و به خدا نزدیک تر شویم.

6-چگونه سخن می گفتند؟
شاید این را شنیده باشید که علمای قدیم برای اینکه به زبانشان تسلط بیشتری داشته باشند و آن را از گناهان مختلف حفظ کنند داخل دهانشان سنگ می گذاشتند تا حتی صحبت های بی ارزش را بر زبان جاری نکنند چرا که معتقد بودند همین یک تکه گوشت گاهی اوقات می تواند انسان را به پایین ترین درجه انسانی سوق دهد. البته عکس این موضوع هم صادق است و آدم می تواند از این زبان بهره های زیادی ببرد. امام کاظم علیه السلام علاوه بر اینکه در این زمینه در عصر خود سرآمد بودند، به دیگران هم سفارش می کردند که مراقب زبانشان باشند. مصداق و مفهوم این مطلب را می توانید در حدیثی از آن حضرت پیدا کنید: «سخنگویان سه دسته اند: 1. سودرسان 2.سالم 3. پرحرف و هذیان گو. سودرسان کسی است که با گفتار خود یاد پروردگار را در دل قرار می دهد. سالم کسی است که سکوت می کند و پر حرف و هذیان گو کسی است که در باطل فرو می رود. خداوند تبارک و تعالی بهشت را بر هر بدکار و بی حیایی که باکی از صحبت کردن ندارد و نمی فهمد که چه می گوید حرام کرده است.»

7-چند توصیه ی کلیدی از امام هفتم شیعیان

دعایی که خیلی زود مستجاب می شود
خیلی ها می خواهند بدانند چه دعایی زودتر از همه اجابت می شود. نسخه ی اصلی این موضوع را امام هفتم شیعیان بیان کرده اند و فرموده اند: «زودترین دعایی که اجابت می شود دعا برای مردم است و اگر هرکسی برای دیگران دعا کند، خداوند فوراً دعایش را اجابت می کند». نه اینکه مثل بعضی ها بگوییم خودمان آنقدر بدبختی داریم که حال و حوصله شنیدن گرفتاری های دیگران را نداریم چه برسد به اینکه برای آنها دعا کنیم.

تدبیر نصف زندگی است
بعضی ها که خیلی اهل بریز و بپاش هستند برای اینکه کار خود را توجیه کنند معتقدند بقیه خسیسند و ناخن خشکی کار خوبی نیست. در حالی که سیره و سبک زندگی ائمه اطهار علیهم السلام به این شکل نبوده و این بزرگواران به ساده زیستی توصیه می کردند. امام کاظم علیه السلام درباره جلوگیری از اسراف می فرمایند: «تدبیر نیمی از زندگانی است. انسان با تدبر و تفکر از اسراف جلوگیری می کند. کسی که این گونه نعمت های خدا را از بین می برد اهل تدبیر نیست.»

با پول حرام به خانواده ات محبت نکن
اگر می خواهید به همسر و دیگر اعضای خانواده محبت کنید و از نظر مادی هوایشان را بیشتر داشته باشید حواستان باشد که این پول حق دیگران نباشد. متأسفانه این روزها بعضی ها برای اینکه رضایت خانواده شان را جلب کنند، راه شرعی و غیرشرعی برایشان اهمیت ندارد و فقط به رفاه خانواده شان فکر می کنند. امام کاظم علیه السلام در این خصوص می فرمایند: «به هیچ عنوان از طریق مال حرام به خانواده تان محبت نکنید و زندگی تان را از این راه تأمین نکنید.»

به دنیا وابسته نشوید
گاهی اوقات ما آدم ها به حدی دلبسته دنیا و زندگی دنیوی می شویم که همه شئون انسانی را زیرپا می گذاریم و اصلاً یادمان می رود آخرتی هم هست. امام کاظم علیه السلام در این خصوص می فرمایند: «دنیا مانند آب دریاست. انسان هرچه از آب دریا می خورد تشنه تر می شود؛ تا جایی که کشته شود. پس مواظب باشید که به دنیا وابسته نشوید. چون دنیا شما را از بین می برد.»
منبع مقاله :
نشریه همشهری آیه، شماره 14.