شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام

کوچک شمردن نیکى

حدیث

علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوکّل ، قال : حدّثنا علیّ بن الحسین السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمیر ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سلیمان ، عن رجل ، عن محمّد بن علیّ‌[ علیهما السلام‌] – أنَّهُ قالَ لِمُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ – :

یا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ ! … لا تَستَصغِرَنَّ حَسَنَهً [تَعمَلُها، فَإِنَّکَ تَراها حینَ تَسُرُّکَ ] [۱] .[۲]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به سند خود – : امام باقر علیه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «اى محمّد بن مسلم! هرگز کردار نیک خود را کوچک مشمار ؛ چرا که [در قیامت‌] آن را شادى‌آفرین خواهى دید» .

شرح‌

این حکمت ، به این آیه اشاره دارد:

(فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْرًا یَرَهُ .[۳] هر کس هموزن ذرّه‌اى کار خیر انجام دهد، [پاداش‌] آن را مى‌بیند) .

روشن است که اگر کسى این پیشگویى خداوند سبحان را باور داشته باشد و بداند که کوچک‌ترین نیکى‌هاى او به دیگران، موجب شادى‌اش در زندگى جاوید مى‌گردند ، در انجام دادن هیچ کار نیکى ، کوتاهى نمى‌کند . در این باره نکات زیر، قابل توجّه اند :

۱ . معیار در ارزیابى عمل نیک ، پذیرفته شدن آن نزد خداوند سبحان است ، نه کوچکى و بزرگى آن . در حدیثى از امام صادق علیه السلام آمده است :

مَن قَبِلَ اللَّهُ مِنهُ حَسَنَهً واحِدَهً لَم یُعَذِّبهُ أبَداً وَ دَخَلَ الجَنَّهَ .[۴]

خداوند اگر یک کار نیک را از کسى بپذیرد، هرگز عذابش نمى‌کند و وارد بهشت مى‌شود!

بر این اساس ، کارِ نیکِ مورد پذیرش خداوند متعال ، بزرگ است، هر چند در دیده افراد ظاهربین، کوچک شمرده شود .

۲ . انسان نمى‌داند کدام عملش مورد قبول خداى سبحان است تا بتواند ارزیابىِ درستى از اعمال نیک خود داشته باشد . بنا بر این باید هیچ فرصتى را در انجام دادن کارهاى نیک از دست ندهد . در حدیثى از امام على علیه السلام آمده است :

إنَّ اللَّه – تَبارکَ و تَعالى – … أخفى‌ رِضاهُ فى طاعَتِهِ ، فَلا تَستَغِرَنَّ شَیئَاً مِن طاعَتِهِ فَرُبَما وافَقَ رِضاهُ وَ أنتَ لا تَعلَمُ .[۵]

خداوند – متعال – … خشنودى خود را در طاعتش پنهان کرده است. پس هیچ طاعتى را کوچک مپندار ؛ زیرا چه بسا آن طاعت، با خشنودى او همراه باشد و تو بى‌خبر باشى .

۳ . کوچک شمردن کار نیک ، نشانه ناباورى و یا بى‌اعتنایى به پاداش اخروى آن است . از این رو، سبب مى‌شود که انسان، تدریجاً نسبت به نیکى‌هاى بزرگ نیز بى‌اعتنا گردد .

با توجّه به نکات یاد شده، خردمند، کسى است که هیچ کار نیکى را کوچک نمى‌شمارد و هیچ فرصتى را در زندگى ، براى انجام دادن نیکى‌ها از دست نمى‌دهد .

[۱] عبارت داخل کروشه را به نقل از کتاب بحار الأنوار افزوده‌ایم .

[۲] علل الشرائع : ص ۵۹۹ ح ۴۹ ، بحار الأنوار : ج ۷۳ ص ۳۵۵ – ۳۵۶ ح ۶۵ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۸ .

[۳] زلزال : آیه ۷ .

[۴] میزان الحکمه : ج ۸ ص ۱۶۶ ح ۱۴۴۷۱ .

[۵] میزان الحکمه : ج ۴ ص ۴۸۵ ح ۷۵۳۵ .