شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
اِطعام نیازمند
حدیث
الأمالى للصدوق : حدّثنا علیّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الکوفی، عن سهل بن زیاد الآدمى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن علیّ بن محمّد بن علیّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبى طالب علیهم السلام ، قال :
لَمّا کَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى بنَ عِمرانَ علیه السلام… قالَ موسى علیه السلام : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن أطعَمَ مِسکیناً ابتِغاءَ وَجهِکَ ؟
قالَ : یاموسى ! آمُرُ مُنادِیاً یُنادى یَومَ القِیامَهِ عَلى رُؤوسِ الخَلائِقِ : إنَّ فُلانَ بنَ فُلانٍ مِن عُتَقاءِ اللَّهِ مِنَ النّارِ.[1]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام : امام هادى علیه السلام فرمود : «هنگامى که خداوند با موسى بن عمران علیه السلام سخن مى‌گفت ، موسى گفت : پروردگارا ! پاداش کسى که براى رضاى تو، نیازمندى را اطعام کند، چیست ؟
فرمود : روز قیامت، فرمان مى‌دهم فریاد بزنند که این شخص، از آزاد شدگان دوزخ است» .
شرح
اطعام نیازمندان، یکى از مسائلى است که اسلام فوق العاده به آن اهمّیت داده است، به گونه‌اى که اگر ره‌نمودهاى اسلام مورد توجّه قرار گیرد ، گرسنگى از جامعه بشر، ریشه‌کن خواهد شد .
اسلام براى مبارزه با فقر و گرسنگى، از سه روش استفاده کرده است :
۱ . ذى حق دانستن نیازمندان در اموال ثروتمندان . قرآن کریم در توصیف انسان‌هاى نیکوکار مى‌فرماید :
(وَ فِى أَمْوَ لِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّآئِلِ وَ الْمَحْرُومِ .[2] [از ویژگى‌هاى نیکوکاران، این است که] در اموال آنان، حقّى براى نیازخواه و محروم است) .
از امام على علیه السلام روایت شده که فرمود :
إنّ اللَّهَ سبحانَهُ فَرَضَ فى أموالِ الأغنیاءِ أقواتَ الفُقَراءِ ، فما جاعَ فَقیرٌ إلّا بما مُتِّعَ بهِ غَنىٌّ ، و اللَّهُ تعالى سائلُهُم عن ذلکَ .[3]
خداوند سبحان، خوراک تهى‌دستان را در اموال توانگران قرار داده است . پس هیچ تهى‌دستى گرسنه نمى‌ماند ، مگر به سبب این که ثروتمندى از حقّ او بهره‌مند شده است ، و خداى بزرگ در این باره از آنان بازخواست مى‌کند .
۲ . تشویق مسلمانان به اطعام نیازمندان . قرآن در توصیف ابرار (نیکان) مى‌فرماید :
(وَیُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَیَتِیماً وَأَسِیراً * إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَلا شُکُوراً .[4] و با وجود دوست داشتن غذا، آن را به مستمند و یتیم و اسیر مى‌دهند . [و مى‌گویند :] ما تنها براى رضاى خدا اطعامتان مى‌کنیم . از شما نه پاداشى مى‌خواهیم و نه سپاسى) . (أَوْ إِطْعامٌ فِى یَوْمٍ ذِى مَسْغَبَهٍ * یَتِیماً ذا مَقْرَبَهٍ * أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَهٍ .[5] یا در روز گرسنگى ، طعام دادن ، به یتیمى خویشاوند ، یا مستمندى خاک‌نشین) . پیش از این آیات و پس از آنها، خداوند سبحان، برخوردارى از انواع نعمت‌هاى بهشت را به کسانى که داراى ویژگى یاد شده هستند، وعده داده است . در احادیث نیز آثار و برکات فراوانى براى اطعام مستمندان آمده و حدیثى که در متن ملاحظه شد، یکى از آنهاست .
۳ . تهدید کسانى که از اطعام نیازمندان امتناع مى‌ورزند . در آیات فراوانى، چنین افرادى مستوجب عذاب‌هاى دوزخ معرّفى شده اند.[6] از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله نقل شده که فرمود :
وَ الَّذى نَفسُ محمّدٍ بِیَدِهِ ، لا یُؤمِنُ بى عَبدٌ یَبِیتُ شَبعانَ وَ أخُوهُ – أو قالَ : جارُهُ – المُسلمُ جائعٌ .[7]
سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست ، به من ایمان نیاورده آن بنده‌اى که شب را سیر بخوابد و برادر (/ همسایه) مسلمانش گرسنه باشد .
[۱] الأمالى ، صدوق : ص 276 ح 307 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 383 ح 46 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 92 . [۲] ذاریات : آیه 19 . گفتنى است که آیات فراوانى در این زمینه وجود دارند که اشاره به همه آنها در حوصله این مقال نیست . [۳] نهج البلاغه : حکمت 328 . [۴] دهر : آیه 8 – 9 . [۵] بلد : آیه 14 – 16 . [۶] ر . ک : حاقّه : آیه 33 – 36 مدّثّر : آیه 44 ، فجر : آیه 18 ، ماعون : آیه 2 – 3 . [۷] الأمالى ، طوسى : ص 598 ح 1241 .
