شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
صله رحم
الأمالى للصدوق : حدّثنا علیّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الکوفی، عن سهل بن زیاد الآدمى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن علیّ بن محمّد بن علیّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبى طالب علیهم السلام ، قال :
لَمّا کَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى بنَ عِمرانَ علیه السلام… قالَ : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن وَصَلَ رَحِمَهُ ؟ قالَ : یاموسى ! أنسَأُ[1] لَهُ أجَلَهُ ، واُهَوِّنُ عَلَیهِ سَکَراتِ المَوتِ ، ویُنادیهِ خَزَنَهُ الجَنَّهِ : هَلُمَّ إلَینا فَادخُل مِن أیِّ أبوابِها شِئتَ.[۲]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام: امام هادى علیه السلام فرمود : «هنگامى که خداوند با موسى بن عمران علیه السلام سخن مى‌گفت ، موسى گفت : خدایا ! پاداش کسى که با خویشاوندانش پیوند داشته باشد، چیست ؟
فرمود : مرگ او را به تأخیر خواهم انداخت و سختى‌هاى مرگ را بر او آسان خواهم نمود ، و کارگزاران بهشت به او نداد خواهند داد : “به سوى ما شتاب کن و از هر درى که میل دارى، به بهشت وارد شو”».
شرح
از نظر اسلام، صله رحم ، یکى از واجبات مؤکّد و قطع رحم ، یکى از گناهان کبیره است . در این باره چند نکته قابل توجّه است :
۱ . مقصود از «رَحِم»، خویشاوندان نَسَبى اند و این واژه، شامل خویشاوندان سببى نمى‌گردد .[3] 2 . صله رَحم، به معناى پیوند با خویشاوندان نَسَبى ، در مقابل قطع رحم (بریدن و جدایى از آنها) است ، و مقصود از پیوند با خویشاوندان، حفظ رابطه خانوادگى است و لازمه آن، نیکى کردن به آنهاست .
۳ .وجوب صله رحم ، اختصاص به ارحام مؤمنِ صالح ندارد ؛ بلکه وجوب آن ، شامل مطلق نزدیکان نسبى مى‌شود . البته مواردى استثنا شده است، مانند : جایى که صله رحم موجب ضرر طرف مقابل شود، یا موجب تأثیرپذیرى صله‌کننده از انحراف خویشاوند کافر و یا فاسق گردد، و یا موجب تأیید عملى شخص منحرف و به انحراف کشیده شدن دیگران گردد.
۴ . صله رَحم و نیکى به خویشاوندان، به تناسب نزدیکى و دورى آنها، مصادیق متفاوتى دارند. بنا بر این، ممکن است برخى از کارها نسبت به خویشاوندان دور ، صله و نیکى محسوب شوند؛ ولى نسبت به نزدیکان مانند پدر و مادر یا برادر و خواهر ، کافى نباشند .
۵ . بریدن از خویشاوندان، آثار زیانبارى براى زندگى انسان در دنیا و آخرت دارد . این گناه از جمله گناهانى است که کیفر آنها از دنیا آغاز مى‌شود . یکى از کیفرهاى دنیوى این گناه ، کوتاه شدن عمر است .[4]
۶ . نیکى کردن به خویشاوندان، آثار و برکات فراوانى براى زندگى دنیوى و اخروى انسان دارد که شمارى از آنها در متن حدیثِ یاد شده ملاحظه گردید . آثار دیگرى نیز براى آن در احادیث آمده است ، مانند : گشایش در روزى ، آسان شدن حسابرسى در روز قیامت ، حسن خُلق ، و پیشگیرى از گناه .[5]
گفتنى است که در احادیث اهل بیت علیهم السلام بیشتر بر نقش صله رحم در طولانى شدن عمر، تأکید گردیده است .
۷ . بدیهى است که آثار و برکاتى که در احادیث براى صله رحم ذکر شده ، در صورتى است که این کار اخلاقى، به قصد قربت و براى خدا انجام شود . بنا بر این، کسى که با انگیزه‌هاى غیر الهى به خویشاوندان خود نیکى مى‌کند، لااقل نباید انتظار برکات اُخروى آن را داشته باشد .
۸ . به نظر مى‌رسد مهم‌ترین حکمت تأکید بر صله رحم و تحریم قطع پیوند خویشاوندى ، تحکیم بنیاد خانواده و زمینه‌سازى جهت تقویت وحدت جامعه بزرگ اسلامى است . از این رو در تفسیر این سخن خداى سبحان : (وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ ؛[6] آنان که آنچه خدا دستور به پیوندش داده ، پیوند مى‌دهند) .
طبق روایتى ، امام صادق علیه السلام مى‌فرماید:
مِن ذلکَ صِلَهُ الرَّحِمِ، و غایَهُ تَأْوِیلِها صِلَتُکَ إیّانا .[7]
یکى از مصادیق آن ، صله رحم است و تأویل نهایى آن ، پیوند برقرار کردنت با ما [خاندان] است .
در این حدیث، هدف نهایى صله رحم ، پیوند بر قرار کردن امّت اسلامى با خاندان رسالت قلمداد شده است. بنا بر این ، تقویت بنیاد خانواده به وسیله صله رحم ، مقدّمه تقویت وحدت جامعه به رهبرى خاندان رسالت است .
[۱] نَسَأتُ الشى‌ءَ : أخّرتُهُ (الصحاح : ج 1 ص 75 مادّه «نسأ») . [۲] الأمالى ، صدوق : ص 276 ح 307 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 383 ح 46 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 92 . [۳] ر . ک : صله الرحم و قطیعتها ، سیّد حسن طاهرى خرم‌آبادى (با تعلیقات آیه اللَّه شیخ مرتضى حائرى) ، فصل هشتم . [۴] ر . ک : میزان الحکمه : ج 4 ص 404 (صله رحم و طول عمر) و ص 407 (بر حذر داشتن از قطع رحم) . [۵] ر . ک : میزان الحکمه: ج 4 ص 402 (آثار صله رحم) . [۶] رعد : آیه 21 . [۷] بحار الأنوار : ج 74 ص 98 ح 40 .
