شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
توانگرى در بینوایى
حدیث
عیون أخبار الرضا علیه السلام : حدّثنا علیّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبید اللَّه بن موسى الرویانى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :
قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ الرِّضا علیه السلام : یَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَدیثٍ عَن آبائِکَ علیهم السلام … فَقالَ : حَدَّثَنى أبى، عَن جَدّى، عَن آبائِهِ علیهم السلام، قالَ : قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : قِلَّهُ العِیالِ أحَدُ الیَسارَینِ .[1]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام : به امام جواد علیه السلام گفتم: اى فرزند پیامبر خدا! از پدرانت براى من حدیثى روایت فرما … .
فرمود: «پدرم، از جدّم، از پدرانش نقل نمود که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : یکى از دو راحتى، کمىِ اهل و عیال است» .
شرح
مقصود، این است که وقتى افراد تحت تکفّل انسان اندک باشند ، طبعاً زندگى او هزینه کمترى دارد . در این صورت، فقیرى که عیال او کمتر است، با توانگرى که باید هزینه زندگى افراد بیشترى را تأمین کند، از نظر توانگرى، همانند هستند. این معنا به حسب ظاهر، روشن است ؛ ولى سخن یاد شده مى‌تواند اشاره به دو نکته دقیقى باشد که کاربرد فردى و اجتماعى دارد:
۱ . تدبیر در دخل و خرج زندگى، یکى از راه‌هاى بى‌نیازى است . کسى که درآمد کمترى دارد، باید به گونه‌اى براى زندگى خود، برنامه‌ریزى کند که افراد تحت تکفّل او و هزینه‌هایى که براى آنها لازم است، برابرى کند.
۲ . در جامعه‌اى که مشکل اقتصادى وجود دارد و مدیریت جامعه توانِ تأمین نیازهاى مادّى و معنوى مردم را ندارد، تولید مثل، مطلوب نیست؛ زیرا نیازمندى‌هاى جامعه را افزایش مى‌دهد، و فقر مادّى، زمینه‌ساز فقر فرهنگى است.
[۱] عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج2 ص53 – 54 ح204 ، بحار الأنوار : ج101 ص71 ح9 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 93 .
