نویسنده: حضرت آیه اللّه العظمی مظاهری

یکی از مکتب هایی که برای انسان سازندگی فوق العاده دارد، محیط خانه است. در محیط خانه زن و مرد می توانند بسیاری از فضایل انسانی را کسب کنند و رذایل اخلاقی فراوانی را از خود بزدایند. اگر بگوییم محیط خانه مانند جبهه، مکتب انسان سازی است، مبالغه نکرده ایم.

ازدواج سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)
شرع مقدس اسلام به ازدواج عنایت و تأکید فوق العاده ای دارد. به طوری که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) می فرمایند:
«ما بُنی بِناءً فی الإسلام أحبّ إلی الله عزّوجلّ من التّزویج (1)»
«هیچ چیزی نزد خداوند محبوبتر از ازدواج نیست».
و از حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رسیده است:
«تَزوّجوا، فَانّ التّزویج سُنّه رسول الله(صلی الله علیه و آله وسلم)، فانّهُ کان یقول: من کان یُحبّ أن یتّبع سُنّتی، فانّ من سُنّتی التّزویج (2)»
«ازدواج کنید، که همانا ازدواج کردن سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) است که همواره می فرمودند: هر کسی که دوست دارد از سنت من تبعیت کند، همانا «ازدواج کردن» از سنت من است.»
اسلام به پسر و دختر امر می کند که هر چه زودتر ازدواج کنند و آنقدر به این مهم تأکید دارد که رسول گرامی (صلی الله علیه و آله وسلم) ازدواج نکردن را اعراض از سنت خویش، یعنی خروج از اسلام، می داند (3) و خانه ای را که در آن «ازدواج» صورت پذیرد بهترین خانه می داند.

فقر مانع ازدواج نشود
اسلام با تأکید فراوان به پدر و مادر و اجتماع نیز، امر می کند که دختران و پسرانتان را تزویج کنید.
«و اَنکحوا الأیامی منکُم والصّالحین من عبادکُم و إمائکُم إن یکونوا فقراء یُغنهمُ الله من فضله والله واسعٌ علیمٌ (4)»
«زنان بی شوهر و مردان بی زن و کنیزان و بندگان شایسته ی خود را به ازدواج یکدیگر درآورید (تا میان مؤمنان، مرد بی زن و زن بی شوهر باقی نماند و از فقر مترسید که) اگر زن و مردی فقیر هستند، خداوند به لطف خود آنان را بی نیاز خواهد فرمود. خداوند به حال بندگان آگاه است و رحمتش وسیع و لایتناهی است.»
یعنی نباید فقر سدّ راه ازدواج شود که این وسوسه ی شیطانی است. چون از این وعده ی شیطانی بترسیم، در واقع به خداوند بخشنده سوءظن داریم و سوءظن به خدا حرام است. پروردگار عالم وعده داده است که گره از کار کسانی که فقیرند و ازدواج می کنند بگشاید. خداوند از لطف خود آنان را بی نیاز خواهد فرمود. (5)

مباهات پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم)به ازدواج
ازدواج و حفظ نسل مسلمانان مورد فخر و مباهات رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) است چنانکه فرمود:
«تَناکحوا و تَناسلوا فانّی اُباهی بِکُم یوم القیامه و لو بالسّقط» (6)
«ازدواج کنید و تشکیل خانواده بدهید و تولید نسل نمایید، که من در روز قیامت به شما مباهات می کنم، حتی به طفل کوچکی که سقط شده باشد.»
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) فرموده اند: «من که پیغمبر شما هستم ازدواج می کنم، غذای لذیذ می خورم، در میان اجتماع
هستم و با مردم تماس دارم. هر کس از سنت (شیوه) من روی گرداند از من نیست. (7)»

عدم وجود موانع بر سر راه ازدواج
از این رو اسلام برای تسهیل در امر ازدواج موانع و سدّ این مهم را از سر راه برداشته است. از نظر اسلام هر چه مهریه و جهیزیه کمتر باشد مطلوبتر و بهتر است. اصولاً از روش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) و ائمه طاهرین (علیهم السلام) و مسلمانهای صدر اسلام به روشنی به دست می آید که مانعی در راه ازدواج کردن نیست، چون آنها همه ی موانع را برداشته اند.
اسلام مسایل خرافی را دور انداخته و رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرموده اند: «خرافات زیرپای اسلام از میان رفته است.» ازدواج رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) و به خانه شوهر رفتن دخترش حضرت فاطمه ی زهرا (سلام الله علیها)، نشان دهنده ی این امر است که اسلام با خرافات و جاهلیت مبارزه کرده است.

ازدواج مولی امیرالمؤمنین (علیه السلام)
علی (علیه السلام)، در خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) آمدند و پس از گفتگوهای بسیار به حضرت عرض کردند: «یا رسول الله، تو در دنیا و آخرت برای من ذخیره و پناهگاه هستی و… یا رسول الله
من دوست دارم با این همه رعایتی که نسبت به من فرموده ای همسر و خانواده ای داشته باشم که بدان انس بگیرم، یا رسول الله من نزد شما آمده ام و تقاضا دارم دخترت فاطمه را به عقد من درآوری.»
«امّ سلمه» می گوید: دیدم رخسار مبارک پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) از شدت خوشحالی درخشید. سپس، به صورت مبارک امیرالمؤمنین (علیه السلام) تبسمی کردند و فرمودند:
«یا اباالحسن، آیا تو چیزی داری که من فاطمه را به عقد تو درآورم؟» علی، (علیه السلام) گفتند: «پدر و مادرم بفدایت، اوضاع زندگی من بر شما مخفی نیست، من تنها یک شمشیر و یک زره و یک شتر دارم که با آن آب می کشم و غیر از اینها چیزی ندارم.»
پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: «یا علی، تو از شمشیرت مستغنی نیستی، زیرا می خواهی در راه خدا با آن جهاد کنی و با دشمنان خدا بجنگی و شتر خود را برای آب دادن درخت خرما و آب آوردن و بار سفر را به پشت آن بستن لازم داری، من فاطمه را در برابر زره ات به تزویج تو درمی آورم.» (8)

جهاز بانوی بزرگ اسلام
جهیزیه ی حضرت فاطمه ی زهرا (سلام الله علیها) هم عبارت بود از: یک پیراهن به مبلغ هفت درهم، یک نقاب به ارزش چهار درهم، یک
قطیفه ی مشکی خیبری، یک تخت که وسط آن را با لیف خرما بافته بودند دو عدد تشک چهار متکّا از پوست طایف، یک پرده ی پشمی، یک حصیر حجری، یک آسیاب دستی، یک بادیه مسی، یک ظرف آب خوری که از پوست بود، یک کاسه ی چوبی برای شیر، یک مشک آب، یک آفتابه قیراندود، یک سبوی سبز و کوزه های سفالی. (9)

بخشندگی زهرای بتول(علیها السلام)
هنگامی که حضرت زهرا (سلام الله علیها) را به خانه ی علی (علیه السلام) می بردند در راه به محتاجی برخورد کردند، که از حضرت زهرا (سلام الله علیها) طلبی کرد.حضرت پیراهن عروسی خود را به فقیر دادند و پیراهن کهنه ی خود را پوشیدند و با پیراهن کهنه به خانه ی شوهر رفتند.
صبح روز بعد که پیامبر به منزل آنها تشریف آوردند مشاهده کردند که پیراهن عروسی بر تن دختر عزیزشان نیست. وقتی از علت آن پرسیدند حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمودند: دیشب پیراهن عروسی خود را به فقیری دادم.رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) بقدری خوشحال شدند که فرمودند:
«پدر و مادرم فدای این دختر باد»، سپس رو به امیرالمؤمنین (علیه السلام) کردند و فرمودند: «یا علی، فاطمه برای تو زن خوبی است. و اگر او
نبود در دنیا زنی مناسب تو پیدا نمی شد» و به حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند: زهرا جان، علی برای تو، همسر خوبی است و اگر او نبود شوهری مناسب تو یافت نمی شد.» (10)

تقسیم کارها
سپس پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: «کارهای بیرون از خانه به عهده ی علی (علیه السلام) است و کارهای درون خانه وظیفه ی زهرای مرضیه (سلام الله علیها) است». همانجا بود که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) آن جمله ی بزرگ را ـ که پیشتر بدان اشاره شدـ فرمودند:
«فَلا یَعلم ما داخلنی من السُّرور الاّ اللهُ بإکفانی رسول الله(صلی الله علیه و آله وسلم)تَحمُّل رقاب الرّجال» (11)
بانوی دو عالم به اندازه ی تمام دنیا خوشحال شدند، که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) او را از سر و کار پیدا کردن با خارج از خانه یعنی نامحرمان معاف کرده است.

نمونه ی ازدواجهای صدر اسلام
در صدر اسلام معمولاً ازدواجها به صورتی بسیار ساده انجام می گرفته است. زنی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) رسید و عرض کرد: «یا رسول الله مرا به ازدواج خود درآورید». اما پیغمبر (صلی الله علیه و آله وسلم) مایل به ازدواج با او نبود و از طرفی نمی خواست آن زن را ناامید برگرداند، از این رو، سر مبارک را به زیر انداختند. ناگاه یکی از اصحاب از میان جمعیت بلند شد و عرض کرد: «یا رسول الله اگر شما مایل به ازدواج نیستید، او را به ازدواج من درآورید». حضرت روی به زن کرد و فرمودند: «آیا راضی هستی»؟ آن زن عرض کرد:
«آری یا رسول الله سپس به آن مرد فرمودند: «چه داری؟» در جواب عرض کرد: «هیچ چیز ندارم جز این پیراهنی که پوشیده ام.»
حضرت سؤال کردند: «قرآن می دانی؟» گفت: «سوره ی واقعه را یاد دارم».
سپس حضرت از زن پرسیدند که آیا حاضری در برابر تعلیم سوره ی واقعه به همسری او درآیی؟» آن زن پاسخ مثبت داد. به این ترتیب پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) خطبه ی عقد را خواندند . مرد را فرمودند: «تو را نبینم مگر این که در حالی باشی که آب غسل از سر تو می چکد.» (12)

بدعت در امر ازدواج
به این ترتیب، شرع مقدس اسلام تمام موانع ازدواج را از بین برده است، این موانعی را که ما پیش آورده ایم، بدعتی است که در اسلام گذاشته ایم و روز قیامت باید پاسخگوی آن باشیم و هر کس که در ابداع این خرافات و تشدید بدعت ها سهیم باشد گناهکار است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) همه ی موانع ازدواج را از میان برداشتند و به مسلمین در امر مهم ازدواج تأکید فراوان کردند و از آن طرف مجرد بودن را مکروه شمرده اند.

همسرداری نوعی جهاد است
همسرداری اثر مستقیم و بسیار مثبتی بر جامعه و نسلهای آینده دارد بدین سبب خانه داری برای زن از نظر اسلام جهاد فی سبیل الله است چنانکه رسول گرامی اسلام فرمودند: «جهادُ المرأه حُسن التَبعُّل» (13) یعنی جهاد زنها نیکو شوهرداری است. هم چنین، همسرداری برای مرد ثواب بسیار فراوانی دارد. چنانکه معصوم (علیه السلام) فرموده است:
«الکادُ لِعیاله کالمجاهد فی سبیل الله»
مردی که برای آسایش زن و فرزندانش کار می کند همچون جهاد کننده ی در راه خدا است. هم چنین، در خبر آمده است که: در عوض
هر قطره آب غسل که از بدن زن یا شوهر می چکد فرشته ای تا روز قیامت برای آنها استغفار می کند.
إن شاءالله، در جمهوری اسلامی موانع راه ازدواج و خرافات و بدعت ها از میان برداشته شود و بر مسؤولین، افراد اجتماع و پدران و مادران واجب است که این خرافات را به هر نحوی که ممکن است از میان بردارند.

نیاز به ازدواج، امر تکوینی
تکویناً هر دختر و پسر بالغی احتیاج به ازدواج دارد و اگر با این نیاز طبیعی و تکوینی مبارزه شود، جز بدبختی و فساد چیز دیگر نتیجه نمی دهد. به حکم تکوین الهی باید آب نوشید تا رفع تشنگی شود و اگر کسی با تحمل رنج و مشقت بر خلاف تکوین حرکت کند، سرانجام مجبور به تسلیم است یا این که خود را از بین می برد. نیاز طبیعی پسران و دختران بالغ نیز چنین است و اگر برخلاف تکوین رفتار شود منجر به فساد اجتماع می گردد. نمونه ی زنده ی این خلاف تکوین دنیای به اصطلاح مترقی امروزی است که با چنان سرعتی به سوی بدبختی و فلاکت گام برمی دارد که از هیچ کس پوشیده نیست.

دلایل اهمیت ازدواج از نظر اسلام
دلیل اهمیت ازدواج در اسلام را می توان در دو مورد زیر جستجو کرد:

1-ارضای غریزه
اهمیت ازدواج در این است که غریزه ی جنسی انسانها از راه مشروع و معقول ارضاء شود تا سر به عصیان نگذارد. زیرا در صورت عدم ارضاء از راه خداپسندانه و معقول فسادهای بی حدّی به وقوع خواهد پیوست.
انسان همان گونه که هنگام تشنگی به آب نیازمند می شود و هنگام گرسنگی به غذا احتیاج پیدا می کند، به هنگام تحریک غریزه ی جنسی نیز، به ارضای طبیعی آن نیازمند می شود و ارضای طبیعی غریزه ی جنسی تنها به وسیله ی «ازدواج کردن» میسّر است. از این رو اسلام طبق فطرت و خواستهای انسان دستور به ازدواج و تشکیل خانواده داده است.

2-انسان سازی
دومین علت تأکید اسلام بر تشکیل خانواده، بُعد انسان سازی این امر مهم است.
همان طور که قبلاً بیان کردیم، محیط خانه مکتب بسیار سازنده ای است به طوری که منشأ بسیاری از صفات خداپسندانه است و بسیاری از صفات منفی و ناپسند هم در اثر عدم تشکیل خانواده پیدا می شود. در خانه و اجتماع باید یک سلسله از تمایلات خود را فدا کنیم و گر نه زندگی سخت خواهد شد. این فداکاری و گذشت، خاصه در محیط خانه لازمتر و ضروری تر است.
اگر زن و شوهر در خانه برای رضای خدا بر بداخلاقی و سوء رفتار یکدیگر صبر کنند ثواب بسیار می برند. و در خبر داریم:
«مَن صبر علی سوء خُلق المرأه اعطاهُ الله ثواب ایّوب فی بلائه، و من صبرت علی سوء خُلق زوجها اعطاها ثواب آسیه» (14)
«یعنی اگر مردی بر بداخلاقی زنش صبر کند، خداوند ثواب ایوب پیغمبر به او می هد در بلایی که کشید و اگر زنی بر بداخلاقی همسرش صبر کند، خداوند به او ثواب آسیه (15) را عطا می کند»

پی نوشت :

1-وسایل الشیعه: جلد 14، ص 3.
2-وسایل الشیعه: ص 4.
3-النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منی.
4-سوره ی نور، آیه ی32.
5-قال ابوعبدالله ،علیه السلام: من ترک التزویج لیخافه الفقر فقد اساء الظن بالله عزوجل، إن الله تعالی یقول: أن یکونوا فقرا یغنهم الله من فضله. (من لا یحضر الفقیه).
ترجمه: کسی که از ترس فقر ازدواج نکند، به تحقیق که به خداوند سوءظن برده است، در صورتی که خداوند فرموده است: «خداوند به لطف خود آنان را بی نیاز خواهد فرمود».
6-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله وسلم):
«تَزوّجوا فَإنّی مُکاثر بِکُم الامم غداً فی القیامه حتّی إن السّقط یَجیئئُ مُحبَنطئاً علی باب الجنّه، فیقال له الدخُل فی الجنّه،فیقول لا اَدخل حتی یَدخل اَبوای الجنّه قبلی» (وسایل الشیعه، ج20، ص 14)
7-بحارالانوار، ج 22، ص 124.
8-بحارالانوار:ج 3، ص 126و127.
9-مراجعه شود به بحارالانوار جلد 43، باب تزویج حضرت فاطمه (سلام الله علیها).
10-کُفو: یعنی شبیه و مانند. یکی از القاب حضرت زهرا(سلام الله علیها) تا قبل از ازدواج با مولی امیرالمؤمنین (علیه السلام) بتول بود. بتول به زنی می گویند که به دلیل نداشتن کفو و همتا از ازدواج خودداری می کند. از این رو،اگر حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) نمی بودند، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) همیشه بتول لقب داشتند و هیچگاه ازدواج نمی کردند.
11-مستدرک: جلد 13، صفحه ی 48.
12-در مذمت و کراهت مجرد بودن زن و مرد روایات زیادی از ائمه ی معصومین (علیهم السلام) وارد شده است قال رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلم): اکثر اهل النار العزاب. یعنی اکثر اهل جهنم عزبها هستند. قال رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلم): رذال موتاکم العزاب. یعنی پست ترین مرگها، مرگ عزبها است. (وسایل الشیعه، ج 14، ص 7-8)
13-وسایل الشیعه، ج 11، ص15.
14-مکارم الاخلاق، ص 213.
15-آسیه زن فرعون و از زنان بزرگوار دنیا است و نزد خدا عزت و احترام بی شماری دارد.
منبع: کتاب خانواده در اسلام